Trong nỗ lực trở thành một siêu cường toàn cầu, Trung Quốc thường xuyên vướng vào tranh chấp lãnh thổ với các nước láng giềng và chống lại luật pháp quốc tế. Tuy nhiên, có một khu vực trong tầm ngắm của nước này với rất ít đối thủ và luật lệ chưa định hình. Đó chính là Bắc Cực.
Trung Quốc nhìn thấy cơ hội trong biển băng tan rộng lớn của Bắc Cực. Các chuyên gia cho biết Bắc Kinh đã bắt đầu thúc đẩy việc chiếm lĩnh một phần lớn hơn trong khu vực nhằm mở các tuyến thương mại mới, khai thác dầu khí và tiến hành nghiên cứu về biến đổi khí hậu.
Về mặt địa lý, Trung Quốc không ở gần vòng cực Bắc. Điều này khiến cường quốc châu Á ở thế bất lợi chính trị lớn so với 8 quốc gia tạo nên Hội đồng Bắc Cực. Tất cả quốc gia này đều có lãnh thổ bên trong vòng cực Bắc.
 |
| Các bộ trưởng ngoại giao của Hội đồng Bắc Cực cùng cựu ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson chụp ảnh tập thể ngày 11/5/2017. Ảnh: AFP/Getty. |
Các thành viên hội đồng đang bị chia rẽ vì mối quan tâm ngày càng lớn của Trung Quốc trong khu vực. Một số nền kinh tế nhỏ hơn như Iceland và Na Uy nhìn thấy cơ hội, những nền kinh tế khác có lợi ích chiến lược như Nga và Canada đang ngày càng cảnh giác.
Theo chuyên gia Marc Lanteigne của Đại học Massey ở New Zealand, Trung Quốc không phải là quốc gia ngoài Bắc Cực duy nhất quan tâm đến khu vực này, nhưng đến nay, đó là quốc gia lớn nhất có mặt.
Năm 2013, Trung Quốc đã giành được vị trí quan sát viên không bỏ phiếu trong Hội đồng Bắc Cực bên cạnh Ấn Độ, Hàn Quốc, Nhật Bản và Singapore.
"Nhìn chung, đã có sự chấp nhận rằng Trung Quốc sẽ trở thành một người chơi ở đó nhưng vẫn còn một số lo ngại về mục đích thực sự của Trung Quốc", ông Lanteigne nói.
Con đường tơ lụa Bắc Cực
Vào tháng 1, Bắc Kinh đã xuất bản sách trắng chiến lược Bắc Cực đầu tiên, tuyên bố quyền lợi tại khu vực trong khi cố gắng xoa dịu nỗi sợ hãi về tham vọng lãnh thổ của mình.
Trong tài liệu này, Trung Quốc tự nhận là một "quốc gia gần Bắc Cực", nói rằng những thay đổi môi trường ở Bắc Cực có "tác động trực tiếp đến hệ thống khí hậu và môi trường sinh thái của Trung Quốc".
 |
| Băng tan chảy được nhìn thấy từ máy bay nghiên cứu trong Chiến dịch IceBridge của NASA vào ngày 30/3/2017 trên Greenland. Ảnh: Getty. |
Sách trắng nêu chi tiết kế hoạch của Bắc Kinh về "Con đường tơ lụa Bắc Cực" như một phần của chương trình cơ sở hạ tầng Vành đai và Con đường trị giá hàng nghìn tỷ USD, nhằm xây dựng hành lang thương mại khắp thế giới của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.
Trong khi sáng kiến Vành đai và Con đường bị phương Tây chỉ trích do lo ngại Trung Quốc khiến các nước đang phát triển rơi vào bẫy nợ, ông Lanteigne nói rằng một số nước nhỏ ở Bắc Cực muốn xây dựng quan hệ kinh tế với Bắc Kinh.
"Nó đã kích thích khá nhiều quốc gia Bắc Âu, những nước nhìn thấy khả năng mở rộng giao thông đường biển của Trung Quốc và các cảng mới", chuyên gia nói.
Ý tưởng về mối quan hệ đối tác cùng có lợi chính là thông điệp trấn an mà Trung Quốc tìm cách tuyên truyền trong chính sách Bắc Cực của họ, với việc liên tục đề cập đến từ "hợp tác".
Đó là sự tương phản rõ rệt với những lo ngại của Hội đồng Bắc Cực trước khi kết nạp Trung Quốc. Các thành viên sợ rằng họ có thể để vòng cực Bắc bị Trung Quốc xâm chiếm như Biển Đông.
"Tràn đầy tiềm năng kinh tế"
Bắc Kinh tuyên bố lý do chính cho mối quan tâm của họ đối với Bắc Cực là nghiên cứu khoa học. Trong sách trắng, Trung Quốc nêu chi tiết mong muốn điều tra các tác động của biến đổi khí hậu để "giải quyết các vấn đề môi trường toàn cầu".
Tuy nhiên, những người hoài nghi lập luận rằng tham vọng Bắc Cực của Trung Quốc chủ yếu được thúc đẩy bởi sức hấp dẫn kinh tế và chính trị của việc thống trị một khu vực giàu tài nguyên.
 |
| Các thành viên Hội đồng Bắc Cực bao gồm Mỹ, Canada, Đan Mạch, Iceland, Na Uy, Thụy Điển, Phần Lan và Nga. Đồ họa: CNN. |
Theo báo cáo của nhà nghiên cứu Rachael Gosnell tại Đại học Maryland, Bắc Cực có thể nắm giữ gần 1/3 lượng khí đốt tự nhiên của thế giới và 13% trữ lượng dầu toàn cầu.
Khi nhiệt độ tăng làm tan chảy băng của khu vực, các tuyến vận chuyển từng không thể vượt qua giờ trở thành lựa chọn hấp dẫn và khả thi cho nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.
"Bắc Cực đang tràn đầy tiềm năng kinh tế", bà Gosnell nói. Bà ước tính hoạt động kinh tế hàng năm của khu vực có thể vượt quá 450 tỷ USD.
Theo NASA, một số mô hình khí hậu toàn cầu dự đoán Bắc Cực sẽ không còn băng trong những tháng mùa hè vào giữa thế kỷ này. Điều này có khả năng biến vùng biển ở đây trở thành tuyến đường vận chuyển quan trọng.
"Trung Quốc thực sự muốn chiếm được vị trí mà nước này có thể tranh giành và khai thác các nguồn tài nguyên ở Bắc Cực. Trung Quốc sẽ ở vị trí rất thuận lợi để tận dụng lợi thế đó", ông Lanteigne, chuyên gia về vùng cực, nhận xét.
 |
| Tuyết Long 2, tàu phá băng đầu tiên được chế tạo trong nước của Trung Quốc. Ảnh: China News. |
Để đảm bảo vị trí đó, Trung Quốc đang tăng cường khả năng tại Bắc Cực. Vào tháng 9, Trung Quốc đã cho ra mắt tàu phá băng thứ hai có tên Tuyết Long 2 (Xue Long 2) với chuyến thám hiểm dự kiến diễn ra vào nửa đầu năm 2019, theo truyền thông nhà nước.
Đây là tàu phá băng đầu tiên do Trung Quốc chế tạo trong nước. Tập đoàn đóng tàu nhà nước Trung Quốc tuyên bố con tàu có khả năng cắt băng và thực hiện nghiên cứu tiên tiến hơn so với tàu phá băng trước đó do nước ngoài chế tạo.
Mất mát của Washington, lợi ích của Bắc Kinh
Ông Harriet Moynihan, chuyên gia tại viện nghiên cứu Chatham House ở Anh, nhận định Trung Quốc nhanh chóng nhận ra tầm quan trọng của việc đầu tư vào Bắc Cực vào thời điểm ít người tham gia và còn ít luật lệ, nhờ vậy nước này có thể thiết lập luật chơi ở Bắc Cực theo hướng có lợi.
Sự tham gia ngày càng nhiều của Trung Quốc tại Bắc Cực cũng trùng hợp với việc Washington ngày càng ít quan tâm tới khu vực này.
Cựu ngoại trưởng Rex Tillerson từng loại bỏ một đặc phái viên và đại diện cho khu vực Bắc Cực vào năm 2017 khi biến đổi khí hậu bị gạt bỏ khỏi danh sách ưu tiên của chính quyền Tổng thống Donald Trump.
Sau Thế chiến II, Mỹ có 7 tàu phá băng trong hạm đội. Năm 2018 chỉ còn hai tàu phá băng hoạt động, một trong số đó là tàu hạng nặng đã lạc hậu.
Chính quyền Barack Obama đã theo đuổi một chiến lược Bắc Cực đầy tham vọng để đảm bảo Mỹ vẫn là cường quốc mạnh mẽ trong các vấn đề khu vực, bao gồm cả kế hoạch thay thế tàu phá băng hạng nặng vào năm 2020.
 |
| Một thành viên nhóm nghiên cứu Bắc Cực của Trung Quốc tiến hành thu thập mẫu băng tại khu vực hồi tháng 8/2010. Ảnh: Tân Hoa Xã. |
Tuy nhiên, hiện không rõ Washington còn quan tâm đến những kế hoạch này hay không. Lực lượng bảo vệ bờ biển Mỹ, đơn vị điều hành tàu phá băng, phải đối mặt với việc cắt giảm ngân sách đáng kể khi ngày càng nhiều nguồn tài trợ được xem xét lại cho an ninh biên giới.
"Thực tế Bắc Cực không phải là ưu tiên của chính quyền Trump. Điều này đã cho phép Trung Quốc cầm lái và đẩy nhanh các chính sách Bắc Cực của nước này", chuyên gia Lanteigne nói.
Nga được cho là quốc gia Bắc Cực hoạt động mạnh nhất với một đội tàu gồm hơn 40 tàu phá băng. Moscow không muốn để các quốc gia ngoài Bắc Cực phát triển khu vực này.
Tuy nhiên, khi đối mặt với các lệnh trừng phạt của phương Tây, thái độ của Moscow đối với Trung Quốc đã nồng ấm hơn.
"Nga nhận ra rằng Trung Quốc là một trong số ít các quốc gia còn lại có thể thực sự giúp phát triển Siberia. Hai nước đã hợp tác trong một số liên doanh ở Bắc Cực, bao gồm cả một dự án khí đốt tự nhiên hóa lỏng", ông Lanteigne cho hay.
