Trong suốt chiến dịch tranh cử, ông Donald Trump liên tục chỉ trích Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) là điều tồi tệ với nước Mỹ. Ngày 22/11, ông khẳng định hành động đầu tiên sau khi chính thức trở thành tổng thống sẽ là rút Mỹ khỏi TPP.
Các đồng minh chủ chốt của Mỹ, sau giai đoạn theo dõi trong lo lắng, không thể không thất vọng trước quyết định đảo ngược lộ trình xây dựng TPP của Trump. Người đầu tiên trong nhóm này là Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe. Ông đã nỗ lực vượt qua sự phản đối trong nước để vận động quốc hội thông qua TPP.
 |
| Những người Mỹ phản đối TPP. Ảnh: Reuters. |
Sau khi bị Trump chính thức "tạt gáo nước lạnh", Thủ tướng Abe tuyên bố trong thất vọng: "TPP sẽ chết nếu không có sự tham gia của Mỹ".
Đối với Australia, TPP có ý nghĩa quan trọng về "cam kết chiến lược" như lời Thủ tướng Malcolm Turnbull đã khẳng định. Ông nói việc TPP đi vào hiệu lực sẽ đáp ứng lợi ích quốc gia của nước này. Tuy nhiên, sau phát biểu chắc nịch của Trump, khu vực dấy lên câu hỏi mới: Nếu không có TPP thì Thái Bình Dương sẽ cần gì và Mỹ sẽ "sáng tạo" ra điều gì để thay thế TPP?
Không chỉ là thoả thuận thương mại
Trong số những chương trình, sáng kiến xuất phát từ chính sách xoay trục của Tổng thống Obama, TPP là một nỗ lực quan trọng nhằm thể hiện cam kết chắc chắn rằng nước Mỹ luôn tuân thủ các nguyên tắc quan trọng của tự do thương mại và nền kinh tế mở để mang lại lợi ích chung cho các mối quan hệ.
Tuy nhiên, ngay trong nội bộ quốc gia khởi xướng nó vẫn có sự phản đối dữ dội, không chỉ từ Trump mà từ phe Dân chủ như ông Bernie Sanders và bà Hillary Clinton, người từng mạnh mẽ khẳng định ủng hộ TPP.
Là một thoả thuận thương mại rộng lớn, bao gồm nhiều ngành chủ chốt giữa 12 nền kinh tế, TPP hướng tới cắt giảm thuế quan với hàng hoá sản xuất và nông nghiệp; thống nhất cách tiếp cận về sở hữu trí tuệ; thiết lập cơ chế trọng tài phân xử cho phép nhà đầu tư khởi kiện một chính phủ nếu quốc gia đó vi phạm nội dung hiệp định. Tuy nhiên, sẽ là sai lầm nếu chỉ xem xét TPP đơn thuần về ý nghĩa kinh tế.
 |
| TPP được kỳ vọng mang lại giá trị kinh tế to lớn cho những nước tham gia. Ảnh: CNN. |
TPP được hiểu ngầm như một không gian kinh tế do Tổng thống Obama nỗ lực xây dựng suốt nhiệm kỳ đầu nhằm tái cân bằng các nguồn lực chiến lược của Mỹ hướng về Thái Bình Dương trong bối cảnh Trung Quốc trỗi dậy.
Sự tái cân bằng này bao gồm tái điều chỉnh triển khai các nguồn lực quân sự, gia tăng đầu tư vào các nguồn lực ngoại giao và thông qua TPP để làm mới các lợi ích kinh tế của Mỹ ở khu vực. Để đạt mục đích này, TPP bao gồm những đồng minh truyền thống của Mỹ như Australia và Nhật Bản cùng những người bạn mới ở khu vực Đông Nam Á, nhưng không bao gồm Trung Quốc.
Do vậy, khi ông Trump quyết định đảo ngược chính sách của Tổng thống Obama và bãi bỏ TPP thì nó không chỉ gây ra hậu quả kinh tế mà cả tác động về chiến lược và chính trị. Lòng tin về nước Mỹ như một đối tác tin cậy về kinh tế và chiến lược đã bị lung lay. Trump tỏ ý muốn áp đặt thuế quan lên các mặt hàng Trung Quốc xuất khẩu vào Mỹ, nhưng dường như không quan tâm tới hậu quả của một xung đột thương mại với những đối tác của Mỹ.
Một thoả thuận mới để thay thế TPP, với các giá trị to lớn do liên kết nguồn lực của những quốc gia là đồng minh và đối tác của Mỹ, sẽ phải thể hiện rõ những mặt chiến lược và chính trị.
Trong khi Mỹ khởi xướng TPP thì Trung Quốc xây dựng thoả thuận riêng của nước này, Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), thiết lập một không gian thương mại bao trùm Nam và Đông Á nhưng loại trừ Mỹ. Đề xuất này đang trong giai đoạn đàm phán và chắc chắn nó sẽ nhận được sự quan tâm nhiều hơn từ các nước đã hoàn thành đàm phán TPP.
 |
| Hiệp định RCEP của Trung Quốc có thể nhận được nhiều sự quan tâm hơn sau khi Trump rút Mỹ khỏi TPP. Ảnh: Channel3000. |
Là nước thuộc nhóm 20 nền kinh tế hàng đầu (G20) nhưng không tham gia TPP, Indonesia tự mình đề xuất một hướng đi khác.
Tại hội nghị APEC vừa kết thúc tuần qua ở Peru, Phó tổng thống Indonesia M. Jusuf Kalla đề xuất một nhóm hợp tác kinh tế bao gồm 10 quốc gia ASEAN cùng Liên minh Thái Bình Dương gồm 4 quốc gia Trung và Nam Mỹ.
Một mối liên kết như vậy sẽ giúp các nước ASEAN cơ hội dẫn đầu, trong bối cảnh Mỹ có thể rút dần khỏi khu vực và Trung Quốc tiếp tục gia tăng ảnh hưởng.
Có còn hơn không
Khi đưa ra đề xuất này, nhà lãnh đạo Indonesia tỏ rõ quan điểm cân bằng với cả Mỹ và Trung Quốc, phần nào thể hiện sự quan ngại của Đông Nam Á với hai cường quốc này trong bối cảnh hiện nay.
Bên cạnh đó, Jakarta có vẻ chưa tham vấn kỹ lưỡng với các quốc gia thành viên ASEAN trước khi công bố, nhưng họ chắc chắn sẽ nhận được sự ủng hộ từ một số nước bao gồm Philippines. Điều này xuất phát từ việc Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã nhiều lần tỏ rõ ý định muốn hạn chế quan hệ và "xa lánh" nước Mỹ.
Ngay cả những thành viên ASEAN vốn có quan hệ chặt chẽ với Mỹ, như Singapore, giờ đây sẽ phải cân nhắc những đề xuất hiệp định thương mại mới trên cơ sở rằng chúng sẽ mang lại những lợi ích nhất định còn hơn là không gì cả.
Việc Trump tuyên bố rút khỏi TPP tạo nên một lo ngại rằng các nước không thể biết trước được sắp tới đây Mỹ sẽ làm những gì. TPP dù bị nhiều ý kiến chỉ trích nhưng sau cùng vẫn là một sản phẩm truyền thống của ngoại giao Mỹ, với những mục tiêu truyền thống.
Việc rút khỏi TPP là dấu hiệu cho thấy Trump đặt rất ít sự coi trọng trong giữ lời hứa với các bên - điều mà vị tỷ phú có thể cho là chẳng đem lại giá trị gì. Điều này khiến chính sách của các nước với Mỹ dưới một "triều đại Trump" cũng trở nên phức tạp hơn.
Và một khi Trump chính thức bắt đầu nhiệm kỳ tổng thống, các quốc gia ở châu Á - Thái Bình Dương sẽ phải học cách quan hệ với một siêu cường không chỉ hẹp hòi mà còn thất thường.
