Đó là một chuyến đi ngắm cá voi, nhưng không như các du khách mong đợi. Một ngày mùa hè ngoài khơi Iceland, trên mặt biển yên tĩnh, một tàu đánh bắt kéo những con cá voi vây mới bị giết chết chạy ngang qua một tàu du lịch.
Đi tàu ngắm cá voi là hoạt động du lịch phổ biến ở Iceland và có mục đích tốt đẹp. Có rất nhiều thứ để xem - cá voi vây thường ở xa bờ, những con cá voi minke, cá voi lưng gù, cá heo, cá heo chuột và hải âu cổ rụt thường dễ dàng nhìn thấy.
Hóa ra, không phải ai trong đám đông xem cá voi đều biết đến hoạt động săn bắt cá voi thương mại. Trong khi một số du khách không phản đối việc nhìn thấy cá voi chết, "hầu hết mọi người đều ghê tởm điều đó", Sigurlaug Sigurdardottir, một hướng dẫn viên xem cá voi, nói
Biết được điều đó, Kristjan Loftsson có một gợi ý dành cho những du khách đi xem cá voi nhìn thấy tàu của ông: "Hãy bảo họ nhìn đi chỗ khác. Đơn giản là họ có thể quay đi và nhìn hướng khác".
 |
| Một con cá voi vây bị xẻ thịt tại cơ sở chế biến của công ty ông Loftsson tại Reykjavik, Iceland. Ảnh: NYT. |
Máu cá voi chảy trong huyết mạch
Ông Loftsson, 75 tuổi, là người săn bắt cá voi thương mại cuối cùng trên thế giới. Ông đã bị các nhóm môi trường lên án và các tàu của ông bị các nhà hoạt động cấp tiến đánh chìm, nhưng công việc của ông là hợp pháp vì Iceland không công nhận lệnh cấm quốc tế tạm thời về việc săn bắt cá voi.
Về cơ bản, ông là kẻ bị cộng đồng quốc tế tẩy chay. Song ông cũng được một số người ở quê nhà ngưỡng mộ, và ngay cả những người chỉ trích ông quyết liệt nhất cũng dành cho ông một phần tôn trọng.
Robert Read, giám đốc điều hành chi nhánh ở Anh của Sea Shepherd, một nhóm bảo tồn đã ngăn chặn và gây trở ngại cho những tàu săn cá voi trên biển, gọi ông Loftsson là “một người khá thông minh”.
"Nếu bạn hỏi ông ấy một câu hỏi, ông ấy thường sẽ trả lời bạn, nhưng ông ấy sẽ tạm dừng và suy nghĩ trước khi ông ấy nói", ông Read nói. "Đó là điều chúng ta không thường thấy."
Ông Loftsson thích nói rằng máu cá voi chảy trong huyết mạch của mình.
Ông và em gái đều là những cổ đông lớn nhất ở Hvalur, công ty đánh bắt cá voi từng do do cha họ điều hành ("hvalur" trong tiếng Iceland có nghĩa là "cá voi").
 |
| Ông Loftsson bắt đầu quản lý công ty Hvalur khi cha ông qua đời vào năm 1974. Ảnh: NYT. |
Họ đã trải qua nhiều mùa hè thời thơ ấu tại cơ sở chế biến cá voi của công ty. Ông Loftsson quan sát cá voi được đưa lên bờ và được cắt thịt bằng tay. Ở tuổi 13, ông đã làm chân chạy vặt trên một chiếc tàu, rửa bát đĩa và chà sàn.
"Vui lắm", ông nói về những ngày đầu trên tàu.
Sau đó, ông chuyển sang làm công việc bảo dưỡng tàu, bỏ neo và xử lý hàng hóa. Năm 1974, khi ông Loftsson 31 tuổi, cha ông qua đời và ông trở thành người đứng đầu công ty.
Ngày nay, Iceland và Na Uy là những quốc gia duy nhất cho phép săn bắt cá voi thương mại. Ngư dân Nhật Bản hoạt động theo giấy phép nghiên cứu do chính phủ cấp, và hoạt động săn bắt cá voi của cư dân bản địa diễn ra ở một số nước bao gồm Mỹ, Canada, Nga và đảo Greenland (thuộc Đan Mạch).
Trên phạm vi toàn cầu, cá voi vây được đưa vào danh sách có nguy cơ tuyệt chủng của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), và hoạt động săn bắt thương mại cá voi vây đã bị tạm dừng ở Iceland trong 20 năm, dù một số con cá voi vẫn bị bắt theo giấy phép khoa học.
Năm 2006, chính phủ cho phép việc săn bắt cá voi trở lại. Iceland đã liên tục bị cộng đồng quốc tế gây áp lực để chấm dứt việc săn bắt cá voi. Năm 2013, Tổng thống Mỹ Barack Obama kêu gọi chấm dứt hoạt động săn bắt. Năm sau, Liên minh Châu Âu khởi xướng một cuộc biểu tình quốc tế phản đối hoạt động săn bắt cá voi tại Iceland.
Cho đến nay, chính phủ Iceland vẫn không "đầu hàng" và việc săn bắt cá voi vẫn được người dân ủng hộ. Chỉ một phần ba số người Iceland được khảo sát trong năm nay không ủng hộ việc săn bắt cá voi, ở một số mức độ khác nhau.
Cá voi vây gần như là động vật lớn nhất trên Trái Đất, chỉ xếp sau cá voi xanh. Các nhà khoa học từ Viện Nghiên cứu Biển và Nước ngọt của Iceland cho biết, miễn là quy định về hạn ngạch được tôn trọng, cá voi vây sẽ vẫn còn dồi dào ở vùng biển Iceland.
"Co giật vài cái rồi chìm"
Đối với ông Loftsson và những người ủng hộ ông, săn bắt cá voi không khác gì hoạt động nông nghiệp hay nghề cá. "Nếu không gây hại cho môi trường, bạn cứ việc săn", ông nói.
Đội tàu của ông săn cá voi bằng những cây lao móc có gắn chất nổ. Chất nổ sẽ phát nổ khi đi vào bên trong cơ thể con vật. Đôi khi, cần phải cho nổ hai lần. Ông Loftsson so sánh việc đó với các cuộc săn thú lớn, nơi một con nai sừng tấm không phải lúc nào cũng chết bởi viên đạn đầu tiên.
Ông nói cuối cùng những con cá voi "co giật vài cái rồi chìm".
Con cá voi chết sau đó được vớt lên tàu và đưa đến cơ sở chế biến cá voi duy nhất của Iceland, nằm ở một vịnh hẹp (fjord) phía bắc Reykjavik, nơi nó sẽ bị cắt thịt. Phần lớn lượng thịt sẽ được xuất khẩu sang Nhật Bản.
Mùa hè này, Bộ Thủy sản Iceland đã cho phép công ty của ông Loftsson săn bắt 238 con cá voi vây.
 |
| Tàu của ông Loftsson săn cá voi bằng lao móc có gắn chất nổ. Ảnh: NYT. |
Gần nửa đêm một ngày cuối tháng 7, hai con cá voi thứ 50 và 51 của mùa săn bắt đã được kéo cơ sở chế biến của công ty trong ánh sáng nhá nhem của mùa hè phương bắc.
Những ngọn núi xám xịt hiện lên lờ mờ khi con tàu 70 năm tuổi về gần đến bờ. Một nhóm công nhân đã đợi từ sớm sẵn sàng cắt thịt những con cá voi đã chết.
Khi các công nhân chuẩn bị cho quá trình xử lý, diễn ra bên ngoài, một người trong số họ nhịp nhàng "múa" dụng cụ cắt thịt cá voi của mình trong lúc nhạc phim "Grease" được phát qua hệ thống loa.
Khi con cá voi đầu tiên được kéo lên bờ và cả nhóm bắt đầu làm việc, hơi nước bốc lên và một mùi gì đó giống như thức ăn cho mèo chiếm lĩnh không khí mát mẻ.
Bốn thành viên của Sea Shepherd đã xuất hiện để chắc chắn rằng thế giới biết những gì đang diễn ra. Được trang bị điện thoại thông minh và máy ảnh, họ quay và phát trực tiếp sự kiện từ một ngọn đồi đầy cỏ phía trên cơ sở chế biến.
Nhóm này đã va chạm với ông Loftsson từ lâu.
Một đêm tháng 11/1986, hai nhà hoạt động đã lên hai chiếc tàu của ông Loftsson ở cảng Reykjavik và mở van khóa nước trên thân tàu, để nước chảy vào. Hai tàu đều chìm.
Hai nhà hoạt động sau đó nhảy trên một chiếc máy bay và không bao giờ phải ra hầu tòa tại Iceland. Sea Shepherd nhận trách nhiệm về vụ việc.
Những chiếc tàu được trục vớt nhưng không được sử dụng kể từ đó. Ông Loftsson nói sẽ rất tốn công sức sửa chữa để chúng có thể tiếp tục đi biển được. "Tôi không thực sự nghĩ việc này sẽ có thể xong được".
"Chẳng có gì sai trái cả"
Không rõ liệu hoạt động săn bắt cá voi có sinh lợi hay không. Ông Loftsson nói việc kinh doanh nói chung là tốt, dù việc tái khởi động hoạt động săn bắt cá voi sau một thời gian dài gián đoạn rất tốn kém. Ông cũng nói các quy định về an toàn thực phẩm của Nhật Bản là trở ngại lớn. Ông từ chối nêu ra con số cụ thể.
Ông Loftsson cho biết ông cũng gặp khó khăn trong việc vận chuyển sản phẩm của mình vì các công ty vận chuyển không thích chở thịt cá voi.
Một trong những dự án của ông là phát triển một loại bột cá voi đông khô có thể rắc lên ngũ cốc để bổ sung chất sắt. Ông nói ý tưởng này "thú vị kinh khủng" nhưng thừa nhận có thể khó tiếp thị một sản phẩm như bột.
Cho dù hoạt động săn bắt cá voi có đang mang về tiền bạc hay không (công ty đã đầu tư vào các lĩnh vực khác như đánh cá thương mại chính thống), ông Loftsson rõ ràng là một doanh nhân thành công. Hồ sơ công khai cho thấy ông được đánh giá tương đương khoảng 2,8 triệu USD tiền thuế trong năm 2017, thể hiện mức thu nhập đáng kể trong năm đó.
 |
| Công ty của ông Loftsson được phép săn bắt 238 con cá voi trong năm nay. Ảnh: NYT. |
Ông rõ ràng cũng đang tận hưởng cuộc sống.
Khi đến cơ sở chế biến cá voi, ông vẫn ở trong một túp lều thời Thế chiến II do quân Đồng minh bỏ lại. Ông nói thật tuyệt khi trời mưa và nghe những giọt nước rơi trên mái tôn gợn sóng.
"Tôi ở đây rất nhiều", ông nói về cơ sở chế biến, dù ông thừa nhận rằng ông không làm gì hơn là "xem những gì đang xảy ra, hít không khí trong lành vào phổi và những thứ kiểu như thế".
Tuy nhiên, với những thứ gây nhức đầu xung quanh việc làm ăn của ông, liệu không khí trong lành và âm thanh của mưa có đáng để hứng chịu rắc rối? Không phải là làm việc khác sẽ dễ dàng hơn hay sao?
"Chắc chắn, bạn có thể làm bất cứ việc gì, nhưng tại sao bạn nên ngừng làm việc này?", ông nói. "Việc này chẳng có gì sai trái cả".
