Việc ban hành các lệnh ân xá "phòng ngừa" nhằm giúp người nhà và đồng minh của ông Trump, như luật sư riêng Rudolph W. Giuliani, tránh bị cáo buộc bất cứ tội danh nào trong tương lai.
Tổng thống Trump cũng tuyên bố ông “hoàn toàn có quyền tự ân xá”. Điều này cho thấy ông sẽ cố ngăn cản khả năng mình bị truy tố sau khi rời Nhà Trắng, theo New York Times.
 |
| Ông Trump tuyên bố ông “hoàn toàn có quyền tự ân xá”. Ảnh: New York Times. |
Trên thực tế, vấn đề quyền ân xá của tổng thống chỉ gây chú ý sau khi ông Trump áp dụng đặc quyền này với cựu Cố vấn An ninh Quốc gia Michael T. Flynn vào tuần trước. Từ đó, phạm vi và giới hạn về lệnh ân xá của tổng thống cũng được nhiều người phân tích, mổ xẻ.
Ân xá là gì?
Ân xá là quyền được đặt ra nhằm kiểm soát và cân bằng hệ thống tư pháp hình sự liên bang. Tổng thống có quyền thể hiện sự khoan hồng với những người phạm tội.
Hiến pháp Mỹ trao cho tổng thống quyền “hoãn thi hành án hoặc ân xá, ngoại trừ các trường hợp luận tội (khi viện lập pháp xác định một viên chức nhà nước có hành vi sai trái, và đề nghị cách chức người này)”. Do đó, tổng thống có thể giảm hay xóa án cho một người bị kết tội hoặc đang chấp hành hình phạt, hoặc thậm chí miễn mọi trách nhiệm hình sự với một hành vi phạm tội.
Tổng thống có thể ân xá trước khi có cáo buộc hay bản án không?
New York Times cho biết khả năng trên có thể xảy ra, và Tòa án Tối cao đã khẳng định quyền này trong án Ex parte Garland năm 1866, khi Tổng thống Andrew Johnson quyết định "ân xá phòng ngừa" cho một cựu thượng nghị sĩ Liên minh miền Nam.
Tòa án tuyên bố quyền ân xá của tổng thống “áp dụng cho mọi hành vi phạm tội được ghi trong luật, và có thể được áp dụng bất cứ lúc nào sau hành vi phạm tội và trước khi tiến hành các thủ tục tố tụng, trong thời gian chờ xử hoặc sau khi kết án”.
Các tổng thống hiếm khi đưa ra lệnh ân xá trước khi cáo buộc được tuyên bố. Ngoại lệ nổi tiếng nhất là việc Tổng thống Gerald R. Ford ân xá cho người tiền nhiệm Richard M. Nixon vào năm 1974 để giúp ông Nixon tránh bị truy tố sau vụ bê bối Watergate.
Năm 1977, trong ngày đầu tiên nhậm chức, Tổng thống Jimmy Carter ân xá cho hàng trăm nghìn người trốn quân dịch trong Chiến tranh Việt Nam. Nhiều người trốn sang Canada trước đó, nay có thể về nhà mà không sợ bị truy tố.
Lệnh ân xá có phải là “kim bài miễn tử”?
Phạm vi áp dụng của đặc quyền này không bao trùm tất cả, vì tổng thống chỉ có quyền ân xá những người vi phạm luật liên bang. Một số tội, như trốn thuế và gian lận tài chính, vi phạm cả luật liên bang và tiểu bang. Và tổng thống không thể ngăn công tố viên các bang cáo buộc, truy tố người phạm tội.
 |
| Tổng thống Donald Trump ân xá cho Jack Johnson, nhà vô địch quyền anh hạng nặng da đen đầu tiên. Ảnh: AP. |
Bản thân Tổng thống Trump cũng đang bị công tố viên New York điều tra các vấn đề liên quan đến giao dịch tài chính của ông.
Hơn thế nữa, lệnh ân xá có thể tạo ra rủi ro mới. Cụ thể, người được hưởng ân xá sẽ không thể viện dẫn quyền được tránh tự buộc tội theo Tu chính án thứ 5. Nếu người này bị yêu cầu điều trần trước quốc hội hoặc bồi thẩm đoàn, anh ta buộc phải trả lời mọi câu hỏi chứ không được quyền giữ im lặng hay nói dối, bởi đó sẽ là hành vi cấu thành một tội danh mới.
Tổng thống có thể ân xá người nhà và đồng minh không?
Người thân của tổng thống hoàn toàn thuộc nhóm đối tượng có thể được ân xá. Hiến pháp không cấm tổng thống đưa ra các lệnh ân xá dù đó là tư lợi hoặc xung đột lợi ích. Tuy nhiên, việc này chắc chắn vấp phải phản ứng dữ dội từ công chúng và chính giới.
 |
| Ông Trump hoàn toàn có thể ân xá cho người nhà và đồng minh trước khi rời nhiệm sở. Ảnh: Getty. |
Vào năm 2001, ngay trước khi rời nhiệm sở, Tổng thống Bill Clinton ban hành một số lệnh ân xá gây tranh cãi. Một trong những người được khoan hồng là Roger Clinton, em trai cùng mẹ khác cha của tổng thống. Ông Roger Clinton ngồi tù khoảng một năm trước khi được ân xá.
Tổng thống Clinton cũng ân xá cho Susan H. McDougal vốn là đối tác làm ăn của gia đình. McDougal bị tuyên án tù trong cuộc điều tra Whitewater.
Tổng thống có thể tự ân xá chính mình không?
Chưa tổng thống nào tự ân xá cho chính mình. Do đó, Tòa án Tối cao chưa từng đương đầu với tình huống này.
Một số chuyên gia pháp lý cho rằng tổng thống có thể tự ân xá cho bản thân. Theo họ, văn bản liên quan trong Hiến pháp Mỹ không viết ra ngoại lệ rõ ràng nào, trừ luận tội.
Những người phản đối thì cho rằng Tòa án Tối cao có thể bác bỏ một lệnh "tự ân xá". Họ viện dẫn hiến pháp sử dụng từ "ban cho" để nói về lệnh ân xá, nên lập luận rằng đặc quyền này phải được áp dụng với một đối tượng khác. Do đó, tổng thống không thể ân xá cho chính mình.
Vậy Tổng thống Trump có cách nào để mình được ân xá một cách hợp pháp?
Phó tổng thống Mike Pence có thể ân xá cho Tổng thống Trump, theo Tu chính án thứ 25.
 |
| Tổng thống Trump vẫn có thể được ân xá một cách hợp pháp nhờ Phó tổng thống Mike Pence. Ảnh: Getty. |
Theo tu chính án này, phó tổng thống có thể trở thành “quyền tổng thống” khi đương kim tổng thống không thể thực hiện nhiệm vụ. Năm 2002 và 2007, khi Tổng thống George W. Bush chuẩn bị tiêm thuốc an thần để nội soi đại tràng, ông trao quyền lại cho Phó tổng thống Dick Cheney trong thời gian ngắn.
Vì vậy, ông Trump hoàn toàn có thể tuyên bố mình tạm thời không thể điều hành, để ông Pence ban lệnh ân xá, rồi tiếp quản quyền lực trở lại.
Lệnh ân xá "hối lộ" có hợp lệ không?
Hiến pháp không có quy định cụ thể nào về việc vô hiệu hóa một lệnh ân xá không minh bạch. Nhìn chung, không cơ quan nào có thể bác bỏ một lệnh ân xá đã ban hành.
Tuy nhiên, nếu bị phát hiện nhận hối lộ để ân xá, tổng thống có thể bị truy tố về tội danh tham nhũng hoặc cản trở công lý sau khi ông rời nhiệm sở.
