Chất sử trong phim cổ trang được thể hiện ở nhiều khía cạnh như bối cảnh, kiến trúc, đạo cụ, vũ khí, phục trang… Các khía cạnh này đều đóng vai trò quan trọng cấu thành tổng thể của tác phẩm chuyên nghiệp, thu hút sự khán giả. Trong đó, phục trang luôn được ưu tiên để thể hiện rõ tạo hình nhân vật, đóng góp giá trị thẩm mỹ lớn cho phim.
Còn nhiều không gian cho sáng tạo
Phục trang là phương tiện tái hiện bản chất của thời đại, xã hội, thân phận con người. Lý tưởng nhất là thiết kế, phục dựng phục trang đúng với thời đại lịch sử, tập quán xã hội và tính cách nhân vật. Ví như một tấm áo rách nát, bẩn sẽ lột tả được số phận của một kẻ bần cùng là Chí Phèo; hay phim về Việt Nam thế kỷ 17 không thể sử dụng họa tiết, kiểu dáng táo bạo, hiện đại...
Tuy nhiên, phục trang không thể chuẩn xác 100% với lịch sử. Song song với đúng, luôn cần sáng tạo nghệ thuật để nâng tầm thẩm mỹ chứ không đơn thuần mô phỏng lịch sử.
Tại Hội thảo quốc tế Di sản lịch sử văn hóa và cải biên nghệ thuật (ICHCHAA 2022), đông đảo chuyên gia khoa học, nhà làm phim trong và ngoài nước đã cùng trao đổi, đưa ra các góc nhìn và hướng đi khả quan trong việc tái tạo nhân vật từ những chuyện kể lịch sử và chất liệu thẩm mỹ truyền thống.
 |
| Hội thảo quốc tế Di sản lịch sử văn hóa và cải biên nghệ thuật quy tụ nhiều chuyên gia trong và ngoài nước. |
Các nghiên cứu chỉ ra rằng tự sự vi lịch sử luôn có sức sống đa dạng và đa giá trị trong sử sách và cả trong dân gian. Tuy nhiên, tư liệu lịch sử không phải lúc nào cũng đầy đủ và có hệ thống. Dựng lại một thời kỳ luôn cần nghiên cứu vi lịch sử và một tư duy sáng tạo nghiêm túc.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Ngọc Phương Đông nhìn nhận: “Cải biên mang một góc nhìn khác đến công chúng thay vì những hiểu biết đã đóng khung. Việt Nam có đủ nguyên liệu để khai thác phim lịch sử. Tuy vậy, chúng ta vẫn cần các dự án nghiên cứu để làm nền tảng cho phim cổ trang, tôn vinh vẻ đẹp sử liệu thông qua hình ảnh”.
 |
| Nhà nghiên cứu Nguyễn Ngọc Phương Đông (Vietnam Centre) phát biểu tại hội thảo. |
NSX Janet Ngo - Giám đốc Hội thảo ICHCHAA 2022 - cho rằng: “Các yếu tố lịch sử luôn có tính tiềm năng để nhà thiết kế sáng tạo phục trang. Thiết kế phải dựa trên nghiên cứu, nhưng không nên chỉ tìm kiếm phiến diện về mặt trang phục. Các khía cạnh khác của đời sống xã hội như thời tiết, đặc trưng vùng miền, phong tục tập quán, tư tưởng, quan niệm… cũng có thể nói lên đặc điểm của phục trang cùng thời kỳ”.
Những khó khăn trong thiết kế phục trang
Sáng tạo phục trang cho phim lịch sử là mảnh đất màu mỡ, tuy vậy cũng mang đến nhiều thử thách đối với nhà làm phim. Đó là sự thiếu thốn về nhân lực, kinh phí hay hệ thống sử liệu.
Người sáng tạo cần hiểu biết nhất định về văn hóa lịch sử, thấu hiểu phong cách nghệ thuật của bộ phim, ý đồ đạo diễn, bối cảnh xã hội và tính chất nhân vật. Từ những dữ liệu trên, họa sĩ mới tạo hình cho nhân vật. Tuy nhiên, đòi hỏi nhà thiết kế giỏi cả về nghiên cứu và sáng tạo là việc gần như bất khả.
Trong phiên tọa đàm tại ICHCHAA 2022, các đại biểu đã thảo luận, tư vấn tìm hướng đi khả thi, nhìn nhận vấn đề từ nghiên cứu đến thực tiễn. Họa sĩ, nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng cho rằng cần có thực tế thì những nghiên cứu mới có giá trị.
 |
| Nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng chia sẻ trong phiên tọa đàm. |
Nhà nghiên cứu Nguyễn Ngọc Phương Đông (Vietnam Centre) lại quan tâm đến giải phẫu học trong thực hành sáng tạo để chọn chất liệu, thiết kế phục trang phù hợp. Một cổ phục được thiết kế đúng khi nhân vật mặc vào có thể hoạt động được. Ví như giáp phục, cầu vai quá to khiến nhân vật không thể trình diễn võ thuật.
ThS Trần Minh Nhựt (ĐH Hoa Sen) nhận xét: “Kinh phí, tư liệu, kiến thức lịch sử, chất liệu dệt may là những khó khăn khi thiết kế và tạo hình cho nhân vật. Khi các nhà sản xuất quá chú trọng tính thương mại mà quên mất tính nghệ thuật, hệ lụy sẽ là những sản phẩm thiếu thẩm mỹ”.
“Làm phim thương mại cũng cần sự chuyên nghiệp. Cần hiểu mục đích, khán giả của mình để làm phim có trách nhiệm. Làm tới tận cùng mới khiến khán giả cảm được tác phẩm, tạo ra sự sâu sắc cho phim. Đừng làm hời hợt, không nâng cao được thẩm mỹ khán giả”, đạo diễn Phạm Nhuệ Giang nhận định.
 |
| Phần trình diễn trang phục tại đêm Gala The Call trong khuôn khổ ICHCHAA 2022. |
Ngoài đầu tư vào con người và tư duy làm phim, cũng cần tạo điều kiện cho nhà thiết kế thực hành sáng tạo. Theo NTK Tom Nguyen, phụ trách phục trang dự án She-Kings, thách thức trong sáng tạo phục trang còn nằm ở sự mở lòng, chấp nhận đổi mới của khán giả.
Chia sẻ về quá trình thiết kế phục trang cho She-Kings, NTK Tom Nguyen cho biết: “Phục trang She-Kings là tổng hòa các phép thử trong một chặng đường dài. Từ các cứ liệu về nền văn hóa Đông Sơn, ê-kíp đã nghiên cứu và biến tấu, thử - sai - sửa đến khi ra được hình dáng, chất liệu, họa tiết phù hợp”.
 |
| NTK Tom Nguyễn phụ trách phục trang dự án She-Kings. |
Hội thảo ICHCHAA 2022 cũng là cơ sở để xây dựng nền móng vững chắc cho dự án She-Kings. Tại đây, những hình ảnh đầu tiên về tạo hình các nhân vật đã được hé lộ. NSX Janet Ngo cho biết các sản phẩm phục trang đang trong quá trình nghiên cứu và thử nghiệm, cần nhiều đánh giá, nhận xét của các nhà khoa học để điều chỉnh phù hợp. Để những sáng tạo phục trang đến gần hơn với khán giả, vẫn cần rất nhiều nỗ lực và cố gắng của các bên.
