Và phải chăng vì vậy mà các phiên bản truyền hình thực tế nước ngoài, từ nhỏ lẻ cho đến đình đám đều xuất hiện tại Việt Nam. Trong khi các "ngư ông đắc lợi", thì chỉ khán giả là "chịu trận", bực bội với những clip quảng cáo xuất hiện liên tục trong chương trình.
“Ngư ông đắc lợi”
Đã qua thời phim giờ vàng là nơi hút quảng cáo của các nhà đài. Thời nay là thời của truyền hình thực tế, để các đơn vị truyền thông đua nhau khai thác quảng cáo. Chỉ với thời lượng khoảng 2 tiếng phát sóng, trung bình mỗi tập truyền hình thực tế sẽ bị chặt nhỏ thành nhiều khúc, dành khoảng thời gian cho quảng cáo. Kênh nào cũng vậy, chương trình truyền hình thực tế nào cũng thế. Hàng loạt các sản phẩm: Nước uống, dầu gội, mì gói, điện thoại,... gắn nhãn mác "nhà tài trợ" được phát đi phát lại. Các sản phẩm khác như mỹ phẩm, đồ ăn, đồ gia dụng cũng ồ ạt xuất hiện.
 |
| Logo quảng cáo xuất hiện tràn ngập tại khu vực bàn giám khảo của chương trình Vietnam Idol. |
Kinh tế khó khăn, nhưng các công ty vẫn sẵn sàng chi mạnh tay cho hình thức PR, quảng cáo trên truyền hình. Các công ty lại luôn muốn xuất hiện trên những chương trình "hot" nhất, đạt rating (tỷ suất người xem - PV) cao ngất ngưởng. Dù cái giá phải chi trả không hề rẻ. Theo một nhân viên (giấu tên) làm việc tại Trung tâm dịch vụ quảng cáo của một đơn vị truyền hình có tiếng ở Việt Nam, thì để một clip quảng cáo có thời lượng 10 - 30 giây lên sóng chương trình Cặp đôi hoàn hảo, nhãn hàng phải bỏ ra số tiền khoảng 50 - 100 triệu đồng. Với chương trình Giọng hát Việt, Bước nhảy hoàn vũ thì mức chi phí cao hơn nhiều (khoảng từ 60 - 150 triệu đồng).
Chính vì vậy, theo các chuyên gia quảng cáo tại TP.HCM, hàng năm thị trường quảng cáo ngốn của các doanh nghiệp khoảng gần 400 triệu USD (tính nửa đầu năm 2012). Theo một kết quả nghiên cứu của công ty nghiên cứu thị trường TNS tại Việt Nam, chỉ tính riêng 6 tháng đầu năm 2012, tổng doanh thu quảng cáo của Việt Nam trên các phương tiện truyền thông (trừ internet) đạt 8.800 tỷ đồng. Dự kiến trong năm 2013, doanh thu quảng cáo còn tăng lên nhiều lần.
Với những con số khổng lồ như thế này, rất dễ hiểu vì sao khán giả luôn bị "bội thực" với quảng cáo khi xem truyền hình. Và nhìn vào bảng giá quảng cáo của các đơn vị truyền thông, dễ hiểu vì sao các chương trình truyền hình thực tế ngày càng lấp đầy mọi khung giờ vàng của truyền hình. Các phiên bản truyền hình thực tế nước ngoài tiếp tục đổ bộ vào Việt Nam, mặc cho chi phí chuyển nhượng bản quyền không hề rẻ.
 |
| Truyền hình thực tế thu lợi nhuận khổng lồ từ quảng cáo. |
Không chỉ quảng cáo công khai trên truyền hình, khán giả còn phải chịu đựng vô số những hình thức quảng cáo trá hình. Từ logo quảng bá thương hiệu ngự trị trên màn hình, chạy ở chân màn hình, cho đến logo xuất hiện khắp nơi trên bàn giám khảo, trên sân khấu chương trình. Đỉnh điểm chắc khán giả chưa quên "chiêu" quảng cáo lộ liễu cho một hãng mì gói của các thí sinh chương trình Cặp đôi hoàn hảo khi lên sóng thời gian trước. Sự phủ khắp của quảng cáo không chỉ mang tới cho khán giả sự bực bội, chịu đựng, mà còn là cảm giác không được nhà đài tôn trọng.
Ồ ạt sản xuất chương trình và phủ sóng, nhưng chất lượng của các chương trình không được chú trọng. Chỉ được 1 - 2 mùa giải đầu là chương trình rơi vào lối mòn nhàm chán, nhạt nhẽo và có vô số sạn. Do tính chất của các chương trình truyền hình thực tế, mối quan hệ ứng xử giữa giám khảo với thí sinh, giữa thí sinh với thí sinh, giữa MC với giám khảo, với thí sinh bộc lộ trước ống kính luôn khiến khán giả cảm động, bực tức hay thất vọng. Trong khi nội dung kịch bản không được chú trọng đúng mức, thì các đơn vị sản xuất chỉ chăm chăm tìm cách gây sốc, tạo scandal để thu hút khán giả, để truyền thông chú ý và khỏa lấp đi sự nhạt nhẽo. Mục đích cuối cùng vẫn là để các nhà tài trợ không quay lưng, có thể mời gọi quảng cáo đạt hiệu quả cao nhất.
Trá hình và “cố tình”
Trong những năm gần đây, quảng cáo trong các chương trình truyền hình thực tế dường như chiếm thế thượng phong. Không chỉ vậy, việc quảng cáo được thực hiện ngay trong các chương trình, được khéo léo sắp đặt vào, khiến không ít khán giả xem truyền hình cảm thấy nhức mắt. Thậm chí quảng cáo rượu cũng được đưa vào dù mặt hàng này bị cấm quảng cáo.
Chia sẻ về vấn đề này, thạc sỹ Nguyễn Thị Hoài Nam, một chuyên gia quảng cáo tại TP.HCM, cho biết: "So với quảng cáo truyền thống thì việc quảng cáo lồng vào các tập của chương trình truyền hình thực tế có nhiều thuận lợi hơn. Đầu tiên là khán giả sẽ thấy được các thương hiệu quảng cáo đó, không phải chờ đợi để xem tiếp chương trình. Tuy nhiên, việc đưa quảng cáo, logo của các mặt hàng lên các tập phim của chương trình truyền hình thực tế còn phụ thuộc vào độ chi mạnh tay của các nhãn hàng này vào chương trình. Có những chương trình vì chi quá mạnh tay, nên các tập phát sóng dường như chỉ để quảng cáo cho nhãn hàng đó. Điều này có đôi lúc gây phản cảm cho người xem".
Theo tiết lộ của một biên tập viên đài truyền hình lớn, số tiền thu về sau mỗi mùa truyền hình thực tế lợi nhuận khủng đến 10 tỷ đồng. Người này cho biết thêm, với những chương trình ăn khách mùa đầu tiên, chỉ tính tiền quảng cáo thu về không dưới 100 tỷ đồng. Số tiền khủng lớn đến mức độ đó dẫn đến việc các nhà sản xuất luôn khéo léo hét giá quảng cáo về chương trình của mình. Thế nên việc các chương trình truyền hình liên tiếp tạo scandal để thu hút khán giả, vì một điều đơn giản rằng, khán giả càng quan tâm họ càng bán được nhiều quảng cáo.
Và trò lách “khe cửa hẹp”
Tuy nhiên, để được quảng cáo trên truyền hình đó là cuộc chạy đua khá khốc liệt của các đại gia truyền thông. Một đại gia truyền thông chia sẻ: "Để một chương trình truyền hình được phát sóng phải có nhiều yếu tố, ngoài việc đó là chương trình có nhiều người xem, các quy định về số lượng quảng cáo, thì có những điều kinh khủng hơn, đó là những mối quan hệ làm ăn trước sau với nhau trong khi càng có nhiều chương trình truyền hình thực tế thì nhà đài càng có những yêu cầu cao hơn. Sau khi có chương trình các công ty truyền thông phải thu hút được quảng cáo. Đã có quảng cáo rồi, tùy theo tình hình như thế nào mà các quảng cáo ấy sẽ được bày trí thế nào cho phù hợp".
Trao đổi về vấn đề này, luật sư Nguyễn Đăng Liêm, Thành viên hội Luật gia Châu Á cho biết: "Luật Quảng cáo quy định rõ thời lượng quảng cáo trên báo hình không được vượt quá 10% tổng thời lượng chương trình phát sóng một ngày của một tổ chức phát sóng. Mỗi chương trình giải trí không được ngắt quá 4 lần. Mỗi lần không quá 5 phút. Bên cạnh đó, các quảng cáo phải hợp với thuần phong mỹ tục, phải đúng sự thật và không được bôi bác các sản phẩm cùng loại khác. Tuy nhiên, nếu đem ra quy chiếu với các quy định này, thì tổng thời lượng quảng cáo dù có lớn cũng không bao giờ vượt quá 10% tổng thời lượng, nên rất khó để bắt lỗi nhà đài".
