Thời của tín dụng 'lai'

Ông Đỗ Thiên Anh Tuấn, giảng viên Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright, cho biết mặc dù lãi suất danh nghĩa do các công ty công bố thường chỉ khoảng 25%, nhưng tùy theo cách các công ty thiết kế gói trả nợ mà lãi suất có thể lên mức rất cao, và đó là lãi suất thực mà khách hàng phải trả. “Một thực tế là có người biết được mức lãi suất thực và chấp nhận vay vì họ không thể tiếp cận được vốn vay ngân hàng, nhưng phần nhiều lại không biết đến điều này”, ông nói.

Một nguyên tắc thông thường là những khoản vay mang tính rủi ro cao thường phải có lãi suất cao để bù đắp rủi ro. Đặc thù của những khoản vay tiêu dùng là có quy mô nhỏ hoặc rất nhỏ (hầu hết các khoản vay tiêu dùng ở Việt Nam thường dưới 100 triệu đồng) với thời hạn vay ngắn (kỳ hạn trung bình từ 12-24 tháng). Chính vì thế, ngoài lãi suất cao, các công ty tài chính bù đắp rủi ro bằng cách cho vay với số lượng nhiều.

Đó là lý do vì sao trong 1 năm trở lại đây, các mẫu quảng cáo ở những điểm bán lẻ và những cuộc gọi điện thoại chào mời vay tiêu dùng ngày càng trở nên phổ biến hơn bao giờ hết. Thị trường cho vay tiêu dùng có vẻ như đang tiến dần đến điểm bùng nổ.

Cơn sốt tiêu dùng

Nói thị trường cho vay tiêu dùng đang tiến gần đến điểm bùng nổ quả không ngoa, vì những người chơi trên thị trường này đều đang tận hưởng một thời kỳ tăng trưởng cao cả về dư nợ tín dụng lẫn lợi nhuận. Theo báo cáo tài chính năm 2013, lợi nhuận sau thuế của Home Credit đã tăng gấp 4,5 lần, trong khi tín dụng tăng trưởng đến 86% so với năm 2012. Trong khi đó, theo báo cáo tài chính tóm lược của Prudential Finance, lợi nhuận sau thuế của công ty Tài chính Prudential Việt Nam năm 2013 đã tăng gần 44% với dư nợ tín dụng tăng 14%.

Tại các ngân hàng, bộ phận cho vay tiêu dùng cũng ăn nên làm ra. Ở VPBank, chẳng hạn, dư nợ tín dụng đối với khách hàng cá nhân đã tăng đến 43,74% vào năm ngoái.

Đáng chú ý, theo công ty Truyền thông Tài chính StoxPlus, các công ty tài chính tiêu dùng làm ăn hiệu quả hơn so với các ngân hàng. Bằng chứng là hệ số ROE (lợi nhuận/vốn chủ sở hữu) năm 2012 của các công ty này lớn hơn 10%, trong khi khối ngân hàng thương mại cổ phần chỉ đạt 5,1%.

Báo cáo thị trường cho vay tiêu dùng năm 2014 của StoxPlus cho thấy quy mô thị trường này vào thời điểm cuối năm 2013 ước khoảng 8,8 tỷ USD, tăng 15% so với năm 2012 (bao gồm cả các khoản vay mua nhà). Nếu tính riêng tổng giá trị cho vay ở các công ty tài chính tiêu dùng, quy mô thị trường ở mức 680 triệu USD vào cuối năm 2012.

Con số này được xem là quá nhỏ so với tiềm năng của nó, báo cáo của StoxPlus đánh giá. Thực tế cho thấy thị trường tín dụng tiêu dùng đang có mức độ thâm nhập thấp với rất ít công ty hoạt động. Theo website của Ngân hàng Nhà nước, tính đến hết năm 2013, có 17 công ty tài chính. Trong đó phần nhiều là các công ty tài chính trực thuộc các tập đoàn nhà nước đi theo hướng cho thuê tài chính, còn lại hầu như là các công ty hoạt động trong lĩnh vực cho vay tiêu dùng.

Một điều dễ nhận thấy là thị trường Việt Nam đang được chiếm lĩnh bởi các công ty ngoại. Và hầu hết các công ty nắm giữ phần lớn thị phần hiện nay đều gia nhập thị trường từ năm 2008. Hiện tại, dẫn dầu thị trường này là Home Credit, một thương hiệu của công ty tài chính PPF Việt Nam với 100% vốn ngoại. Hai thương hiệu ngoại khác là Prudential Việt Nam và ACS Việt Nam (công ty liên doanh giữa ACS Capital Corporation và Aeon Thana Sinsap, trong đó ACS Việt Nam trực thuộc Aeon Credit Service). Riêng công ty Tài chính Việt Société Générale (SGFV) đã được HDBank mua lại và đổi tên thành HDFinance.

Trong số những công ty nội địa, nổi bật nhất là VPBank với bộ phận cho vay tiêu dùng trực thuộc Ngân hàng. Mới đây, ngân hàng này đã mua lại công ty Tài chính Than - Khoáng Sản Việt Nam và sẽ chuyển toàn bộ hoạt động kinh doanh của bộ phận cho vay tiêu dùng sang công ty tài chính này.

Trên thực tế, mỗi công ty tài chính đều có một định hướng sản phẩm riêng. Home Credit, HDFinance, FE Credit (của VPBank) tập trung nhiều vào lĩnh vực cho vay mua xe máy, thiết bị điện tử. Trong khi đó, Prudential nhắm vào thị trường cho vay chi tiêu cá nhân. ACS thì hướng đến thị trường phổ thông, gắn liền với những sản phẩm tiêu dùng thiết yếu.

Một số công ty tài chính khác chú trọng đến thị trường riêng biệt. Công ty tài chính Toyota, chẳng hạn, chuyên cho vay mua ôtô để hỗ trợ cho hoạt động bán xe của công ty này, chứ không tập trung phát triển các loại hình tín dụng tiêu dùng khác.

Một xu hướng đáng chú ý là nhiều ngân hàng đang đón đầu làn sóng bùng nổ ở thị trường tín dụng tiêu dùng bằng cách mua lại công ty tài chính tiêu dùng. Ngoài thương vụ VPBank, HDBank, còn có Maritime Bank sở hữu công ty Tài chính Dệt may thông qua việc mua lại 64,1% vốn điều lệ của công ty này từ Tập đoàn Dệt may Việt Nam. Tại Đại hội cổ đông hồi đầu năm nay, Ngân hàng SHB cũng tuyên bố kế hoạch mua lại một công ty tài chính tiêu dùng.

Không phải ngẫu nhiên mà một số ngân hàng lại hứng thú với việc mua lại công ty tài chính. Ngoài việc giải quyết bài toán thừa vốn, việc phát triển mảng tín dụng tiêu dùng sẽ giúp gia tăng ty suất lợi nhuận của hoạt động cho vay, cũng như ít chịu hạn chế và kiểm soát hơn từ các cơ quan quản lý.

Điểm bùng nổ của các công ty tài chính còn được hỗ trợ từ chính sách của Chính phủ. Gia nhập thị trường từ năm 2007, các công ty cho vay tiêu dùng đều chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi chính sách của Chính phủ trong việc hạn chế cho vay lĩnh vực phi sản xuất, bao gồm bất động sản và lĩnh vực tiêu dùng trong giai đoạn lạm phát ở mức cao. Thế nhưng, từ cuối năm 2012 trở đi, lạm phát giảm trong khi nhu cầu đầu tư yếu của các doanh nghiệp khiến tiêu dùng trở thành một trong những công cụ chính để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Nếu có một lý do giải thích cho việc Ngân hàng Nhà nước để tín dụng tiêu dùng phát triển tự do thì có lẽ đó là việc hỗ trợ kích cầu. Tuy nhiên, những gì bùng nổ đều ẩn chứa rủi ro ngay sau đó.

Tranh tối tranh sáng