Một buổi chiều đầu tháng 8, Socorro Muñoz bỏ chạy vào tiệm, khóa chặt cửa. Bên ngoài, quảng trường Plaza de la Constitución đã trở thành pháp trường công cộng do người dân thị trấn tự tổ chức.
"Tôi không muốn chứng kiến cảnh đó", chủ tiệm tạp hóa 62 tuổi kể lại với Guardian.
Thị trấn Tepexco, thuộc bang Puebla phía đông nam Mexico, đầu tháng 8 vừa xảy ra vụ hành quyết tự phát ngay tại quảng trường trung tâm. Ít nhất 7 người bị tình nghi thực hiện các vụ bắt cóc đã bị dân xử tử công khai và không thông qua xét xử.
Quảng trường thành pháp trường
Người dân địa phương kéo đến xem vụ hành quyết chật kín cả quảng trường. Những nghi phạm được đưa đến từ một đồn cảnh sát địa phương. Đám đông cuồng nộ tra hỏi sau đó treo cổ các nghi phạm lên một cột ném bóng rổ để "đòi nợ máu".
Trong số những người bị hành quyết, ba người bị tình nghi là thành viên băng đảng tội phạm. Một trong trong số đó là trẻ vị thành niên.
 |
| Lực lượng an ninh vũ trang được tăng cường ở Tepexco sau vụ hành quyết ngày 7/8. Ảnh: Guardian. |
"Lạy chúa, đứa bé chỉ mới 16 tuổi. Họ treo cổ rồi thả thằng bé xuống đất. Nhưng lúc đó nó vẫn còn thở. Rồi họ lại tiếp tục. Thật kinh khủng. Tôi chưa bao giờ chứng kiến điều tương tự trong đời", bà Muñoz thuật lại vụ hành quyết ngày 7/8.
Đây chỉ là ví dụ điển hình cho vấn nạn "luật rừng" đang xuất hiện ở hàng loạt các nước Mỹ Latin. Nhiều vụ việc được ghi nhận từ Bolivia đến Brazil, nơi Tổng thống Jair Bolsonaro vừa tuyên bố tội phạm "nên chết ngoài đường như lũ gián".
Nhiều tuần qua, báo chí các nước Mỹ Latin đã đăng tải hàng loạt câu chuyện sởn gai ốc về kiểu công lý "luật rừng". Những vụ hành quyết tự phát thường được thực hiện bởi người dân vốn luôn tuân thủ theo pháp luật.
Tòa án và pháp trường tự phát được phối hợp tổ chức thông qua mạng xã hội. Các vụ xử tử được quay phim và phát tán bằng điện thoại di động.
Trong một vụ xét xử tự phát gần đây ở vùng Amazon của Brazil, người dân dùng búa tạ phá cửa đồn cảnh sát để lùng bắt một nghi phạm sát nhân. Dân địa phương trở thành thẩm phán kiêm người hành quyết. Họ dùng mã tấu và lưỡi liềm chém chết nghi phạm.
Tự giành lấy công lý
Làn sóng "luật rừng" xuất hiện ở Mexico bởi tình trạng tội phạm băng đảng tràn lan. Riêng trong năm 2018, nước này ghi nhận 35.964 vụ án giết người nhưng chỉ có một phần nhỏ được giải quyết. Người dân mất niềm tin vào hệ thống pháp luật và muốn tự đòi lại công lý.
Số vụ hành quyết tự phát tăng gần gấp 3 lần trong năm 2018, từ 60 trường hợp vào năm 2017 lên 174 vụ với 58 người tử vong. Hiện tượng này tiếp tục tăng trong nửa đầu năm 2019.
Chuyên gia an ninh Eduardo Guerrero cho biết từ đầu năm đến nay đã có ít nhất 42 vụ hành quyết do người dân tự tổ chức tại Mexico.
 |
| Một nhà thờ đổ nát tại Tepexco sau động đất năm 2017 vẫn chưa được tu sửa. Ảnh: Guardian. |
"Đang có nhiều vùng tương tự Puebla. Tình hình rõ ràng đã vượt khỏi tầm kiểm soát", nhà nhân chủng học Elisa Godínez Pérez, chuyên nghiên cứu về hiện tượng hành hình tự phát, chia sẻ.
Theo nhận định của Godínez, các yếu tố như cảnh sát thiếu hiệu quả, hệ thống tư pháp thất bại, tình trạng tội phạm có tổ chức tràn lan đã hợp thành mảnh đất màu mỡ cho hiện tượng "công lý dân phòng".
Điều này đặc biệt phổ biến tại những vùng xa xôi và ít được đầu tư như Tepexco. Gần 3.000 dân tại Tepexco cảm thấy họ bị chính phủ bỏ mặc để tự lo cho bản thân. Vùng đất với phần lớn người dân sống dựa vào nông nghiệp vẫn chưa hồi phục sau trận động đất kinh hoàng năm 2017.
"Chính quyền không chịu làm việc. Đó là lý do vì sao người dân phải tự đòi công lý. Chúng tôi không còn tin tưởng vào pháp luật. Chúng tôi không còn tin vào chính quyền. Đó là lý do vì sao điều này xảy ra, chứ không phải vì chúng tôi độc ác", bà Muñoz chia sẻ
Gần 2 năm sau thiên tai, hai nhà thờ Công giáo của địa phương vẫn trong tình trạng đổ nát. Những tòa nhà bị suy yếu vì động đất vẫn chưa được phá hủy. Chính phủ Mexico cũng chưa xây lại trường tiểu học cho địa phương.
"Chúng tôi đã bị lãng quên", Jesús Vargas, một thành viên hội đồng địa phương, chia sẻ.
Kết cục không thể tránh khỏi
Người dân Tepexco cảm thấy các cơ quan an ninh Mexico đã quên mất sự tồn tại của thị trấn.
Họ phẫn nộ trước làn sóng những vụ bắt cóc, cướp của và giết người của các băng đảng liên tục nhắm vào nông dân vô tội. Chúng gieo rắc kinh hoàng tại địa phương trong khi chính quyền chôn chân bất lực.
Gần 4 ngày sau vụ hành quyết tự phát, một đoàn xe của chính quyền bang Puebla mới đến quảng trường thị trấn Tepexco. Các thi thể đã được dọn dẹp vào thời điểm đó. Ngồi trong xe chống đạn là Thống đốc Miguel Barbosa.
Ông đến để lên án vụ hành quyết tự phát. Đó cũng là lần hiếm hoi lãnh đạo bang Puebla xuất hiện tại Tepexco.
 |
| Người dân tại Tepexco cho biết họ sẵn sàng tự xử tội phạm nếu tiếp tục bị đe dọa và không được chính quyền bảo vệ. Ảnh: Guardian. |
Barbosa nói ông thông cảm hành vi của người dân là phản ứng không thể tránh khỏi trước tình trạng "bị thể chế bỏ mặc". Hàng chục nhân viên an ninh vũ trang đã được triển khai đến Tepexco sau chuyến thăm.
"Chúng tôi nhìn nhận vụ việc vừa qua là phản ứng khi người dân quá phẫn uất", ông Barbosa thông báo sẽ thành lập một hội đồng khẩn cấp khôi phục luật pháp tại địa phương.
"Tự tay giành lấy công lý là một cách phản ứng trước tội ác. Tuy nhiên, cách này không hợp pháp. Các bạn cần hiểu và chấp nhận điều này. Những vụ việc tương tự không được tái diễn ở bất cứ nơi nào khác tại Puebla. Chúng ta cần một hệ thống an ninh hiệu quả hơn và bảo vệ được các bạn", thống đốc bang Puebla nhấn mạnh.
Tuy nhiên, nhiều người tại Tepexco cho biết họ không cảm thấy hối hận vì vụ việc ngày 7/8 và sẵn sàng hành động tương tự nếu tiếp tục bị các băng đảng đe dọa.
"Mọi người đã chịu đựng quá đủ. Đây là cách duy nhất để chúng tôi tự vệ", một doanh nhân địa phương nói vụ hành quyết vừa qua "là quyết định của cả thị trấn".
"Nếu có ai xuất hiện và họ muốn giết gia đình bạn, bạn phải chống lại chúng bằng mọi cách có thể và không được do dự. Người dân nơi đây cũng vậy. Chúng tôi yêu hòa bình, nhưng nếu bọn tội phạm quay lại, chúng tôi sẽ hành động hệt như lần trước", ông nói.
