Tiểu thuyết trinh thám là một trong những thể loại văn học phổ biến nhất và đã trải qua hàng thế kỷ, nhưng thể loại này bắt nguồn từ đâu? Tại sao tiểu thuyết bí ẩn, hồi hộp và tội phạm lại trở thành một phần quan trọng của văn học và văn hóa đại chúng? Và thể loại trinh thám đã thay đổi như thế nào trong hơn 200 năm qua?
 |
| Ảnh: Phim truyền hình Sherlock. |
Tỷ lệ tội phạm gia tăng đã trở thành bối cảnh phù hợp cho thể loại trinh thám
Giờ đây hẳn nhiều người trong chúng ta khó có thể tưởng tượng được một xã hội mà không có lực lượng cảnh sát thì sẽ thế nào? Cảnh sát như một phần của xã hội hiện đại, nhưng trên thực tế, ý tưởng về một lực lượng bảo vệ trị an chỉ mới xuất hiện vào đầu thế kỷ 19 mà thôi.
Trước khi thành lập lực lượng cảnh sát, các chính phủ phải sử dụng quân đội kiểm soát các đám đông bạo loạn và dập tắt các cuộc nổi dậy, nhưng không có lực lượng dân sự chuyên trách nào để ngăn chặn hoặc phát hiện điều tra tội phạm.
Vào cuối thế kỷ 18 ở London, việc phòng chống tội phạm là trách nhiệm của khoảng 2.000 người đàn ông, tất cả đều được tuyển dụng bởi các giáo xứ, bộ phận địa phương hoặc tòa án thẩm phán khác nhau. Phải mất một loạt các sự kiện đáng lo ngại hiện nay để thay đổi điều này: sự kết thúc của các cuộc chiến tranh cách mạng Pháp chứng kiến sự trở lại của một số lượng lớn binh lính đột ngột thất nghiệp, phải chịu cảnh bạo lực và chết chóc.
Ngoài ra, giá lương thực cao và tình trạng thất nghiệp triền miên đã tạo ra nhiều vụ bất ổn trong dân chúng hơn bao giờ hết. Vào năm 1812, một ủy ban lựa chọn của quốc hội đã khuyến nghị đặt một cơ quan quyền lực tập trung duy nhất để kiểm soát việc trị an khắp London, nhưng phải mất 17 năm nữa mới đạt được điều này.
Tiểu thuyết trinh thám có thể bắt nguồn từ những năm 1800, khoảng thời gian diễn ra Cách mạng Công nghiệp. Trước thời điểm này, hầu hết mọi người sống ở các thị trấn nhỏ hơn và làm việc, giao lưu trong những vòng kết nối gần gũi hơn, vì vậy hầu hết mọi người đều quen biết những người mà họ tiếp xúc.
Nhưng với sự gia tăng của việc làm công nghiệp, nhiều người bắt đầu chuyển đến các thành phố, dẫn đến việc tiếp xúc với nhiều người lạ hơn trong cuộc sống hàng ngày, ngày càng xa lạ nên càng phải đề phòng, và tội phạm trở nên nhiều hơn.
Đó cũng là khoảng thời gian mà lực lượng cảnh sát lần đầu tiên được thành lập. Lực lượng cảnh sát London có mặt vào năm 1829, và New York có lực lượng cảnh sát vào năm 1845. Với nhiều người sống ở các thành phố hơn và tỷ lệ tội phạm gia tăng, trở thành bối cảnh phù hợp cho thể loại trinh thám phát triển mạnh mẽ.
Nhưng câu chuyện trinh thám hiện đại đầu tiên
Câu chuyện trinh thám hiện đại đầu tiên thường được cho là The Murders in the Rue Morgue của Edgar Allan Poe, một truyện ngắn xuất bản năm 1841 đã giới thiệu đến thế giới về thám tử tư Monsieur C. Auguste Dupin. Trên thực tế, tiểu thuyết trinh thám còn quá mới mẻ khi Dupin bước vào thế giới văn học và từ “thám tử” thậm chí còn chưa được sử dụng trong tiếng Anh trước đây.
Cuốn tiểu thuyết trinh thám đầu tiên được ra mắt ngay sau đó là The Moonstone của tác giả người Anh Wilkie Collins. Câu chuyện lần đầu tiên được đăng trên tạp chí All the Year của Charles Dickens. Và vào năm 1868, nó được phát hành như một cuốn tiểu thuyết hoàn chỉnh. Cuốn tiểu thuyết này có ý nghĩa quan trọng không chỉ vì đây là tiểu thuyết trinh thám đầu tiên, mà còn bởi vì nó đã thiết lập nhiều hình mẫu và thuộc tính cổ điển của tiểu thuyết trinh thám. Nhân vật thám tử Sergeant Cuff của Moonstone dựa trên thám tử ngoài đời thực là Thanh tra Jonathan Whicher, một trong những thám tử đầu tiên của Scotland Yard.
Tuy nhiên, nhân vật thám tử thực sự định hình cách chúng ta nhìn nhận về thám tử văn học cho đến ngày nay, có lẽ là người mà ai cũng đoán được: Sherlock Holmes. Không chỉ là nhân vật thám tử nổi tiếng nhất từng được tạo ra, Sherlock Holmes còn là một trong những nhân vật hư cấu được yêu thích từ trước đến nay. Sherlock Holmes được lấy cảm hứng một phần từ thám tử Dupin của Poe, nhưng cũng dựa trên một người đàn ông có thật: Tiến sĩ Joseph Bell. Bell là một bác sĩ phẫu thuật và giảng viên tại Đại học Edinburgh.
Tác giả Sherlock Holmes, Sir Arthur Conan Doyle đã gặp tiến sĩ Bell vào năm 1877, và Doyle nói rằng ông đã mô phỏng sự nhanh trí và thông minh của Holmes từ Bell. Cuốn tiểu thuyết Sherlock Holmes đầu tiên, A Study in Scarlet ra mắt vào năm 1887, Doyle tiếp tục viết các truyện về Sherlock Holmes cho đến khoảng năm 1927.
Thời kỳ hoàng kim của truyện trinh thám
1920 đến 1939 được biết đến như là thời kỳ hoàng kim của truyện trinh thám viễn tưởng. Và nữ hoàng của thời đại này chính là Agatha Christie. Trong suốt cuộc đời của mình, Agatha Christie đã viết 66 tiểu thuyết trinh thám và 14 tuyển tập truyện ngắn.
Cuốn tiểu thuyết And Then There Were None (Và rồi chẳng còn ai) của bà vẫn là một trong những cuốn sách bán chạy nhất mọi thời đại, tính đến năm 2018, Kỷ lục Guinness Thế giới đã liệt kê Christie là nhà văn trinh thám bán chạy nhất mọi thời đại. Christie chịu trách nhiệm tạo ra không chỉ một mà là hai trong số những thám tử nổi tiếng nhất trong lịch sử văn học: Hercule Poirot và Miss Marple. Những nhân vật trinh thám này vẫn có sức hấp dẫn cao đối với các nhà văn tiểu thuyết tội phạm đương thời.
Christie và các tác giả khác từ thời đại hoàng kim của truyện trinh thám đã tạo ra một di sản tiểu thuyết trinh thám dựa trên việc thu thập manh mối và giải quyết tội phạm như thể chúng là những câu đố mà người đọc có thể cùng giải quyết với thám tử.
Để đáp lại các tác giả của thời đại Hoàng kim, một số nhà văn Mỹ bắt đầu xem xét lại công thức của tiểu thuyết trinh thám. Nhiều người bắt đầu nghĩ rằng tiểu thuyết tội phạm giải đố là quá phi thực tế.
Các tác giả này và độc giả của họ đang tìm kiếm những cuốn tiểu thuyết tội phạm dựa trên thực tế nhiều hơn và cách những tội ác thực sự xảy ra. Và thế là thể loại trinh thám khô cứng ra đời. Những câu chuyện này bao gồm các thám tử đang đối phó với cảnh sát tham nhũng và tội phạm có tổ chức. Những cuốn tiểu thuyết tội phạm đã dày công tạo ra một thế giới nơi mỗi người đàn ông đều đang cố chứng tỏ bản thân và thám tử không thể tin tưởng bất cứ ai.
Trong khi tiểu thuyết trinh thám cứng cỏi nổi lên từ những năm 1920, thì thể loại trinh thám đã thực sự bùng nổ ở Mỹ vào những năm 1930-1950. Một trong những tiểu thuyết trinh thám nổi tiếng nhất thời kỳ này là The Big Sleep của Raymond Chandler, cuốn tiểu thuyết giới thiệu với độc giả về thám tử Philip Marlowe. Nhân vật này tiếp tục xuất hiện trong nhiều truyện ngắn và tiểu thuyết của Chandler. Và người đọc cũng sẽ tìm thấy nhiều bộ phim chuyển thể có tên thám tử khó tính này.
Điều đó dẫn chúng ta đến vị trí của ngày hôm nay với những thám tử hư cấu trong tiểu thuyết tội phạm đương đại. Giờ đây, thể loại viễn tưởng bí ẩn và hồi hộp đang trở nên phổ biến hơn bao giờ hết. Điều đó có nghĩa là có nhiều thể loại trinh thám đáp ứng thị hiếu và sở thích cụ thể của độc giả.
