James Joyce là đã trở thành một tượng đài của văn học thế giới. Những cách tân nghệ thuật của ông đã đặt nền móng vững chắc cho chủ nghĩa hiện đại, đặc biệt trong những năm đầu thế kỉ XX. Ông rời Ireland khi chỉ mới 20 tuổi, nhưng quê hương vẫn trở thành địa hạt văn chương màu mỡ của chàng trai nhiều suy tư.
Tên tuổi của James Joyce được khẳng định với nhiều tác phẩm lớn, trải dài trong suốt quãng đời sáng tác của ông như: Dân Dublin (1915), A Portrait of the Artist as a Young Man (1916), Ulysses (1922) và Finnegans wake (1939).
Khi Dân Dublin được xuất bản, ông hoàng trào phúng ở xứ sở của những con cừu đã muốn nói với thế giới rằng đã đến lúc từ bỏ những lối mòn và kể chuyện theo cách của riêng mình.
Những thứ mục ruỗng thường mang vẻ ngoài hào nhoáng
Dân Dublin gồm 15 truyện ngắn tái hiện cuộc sống của tầng lớp trung lưu ở Ireland cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX. Ở một đô thành hào nhoáng, sự lọc lừa và dối trá tồn tại một cách hiển nhiên như hơi thở.
Những con người tội nghiệp đôi khi tự hỏi mình là ai? Không được sống thật với bản ngã và mất đi khả năng định vị chính mình là lý do khiến con người ta cảm thấy hoang mang cực độ.
 |
| Tập truyện ngắn xuất sắc Dân Dublin do Thiên Lương chuyển ngữ. |
Ở các truyện ngắn như: Một cuộc gặp, Ả Rập hay Eveline, người đọc sẽ cảm nhận được sự xót xa và nuối tiếc mà chàng trai trẻ James Joyce khi đó dành cho chính bản thân mình và những người bạn cùng thời. Những con người tràn đầy nhiệt huyết phải chịu sự kìm kẹp của định kiến và lối tư duy thủ cựu, cũ kĩ đã tồn tại quá lâu.
Ả Rập là một truyện ngắn kết thúc khi thanh âm của nỗi buồn còn dang dở. Tất cả khép lại bằng nước mắt và nỗi đau của nhân vật chính. Tại sao chàng trai ấy lại khóc? Tâm hồn bị cầm tù phải chăng đã đẩy nỗi đau lên đến cực độ khi con tim còn sôi sục nhiệt huyết. Chàng trai ấy tiếc cho những con người hèn nhát, không dám đấu tranh để được sống cuộc đời của chính mình.
Cô nàng Eveline trong truyện ngắn cùng tên cũng chịu chung số phận tù đầy ấy. Cô biết Frank là chàng trai tốt, xứng đáng để cô gửi gắm hạnh phúc cả đời.
Eveline cảm thấy sợ hãi trước những toan tính của bà mẹ tham lam. Nhưng đến cuối cùng cô gái ấy vẫn không đủ dũng khí để bỏ trốn cùng người mình yêu. Đến cuối cùng, đáng thương nhất vẫn là những kẻ yếu đuối, phó mặc cuộc đời mình vào tay người khác.
Truyện ngắn Hai tay chơi lại đem đến cho độc giả cái nhìn thấu triệt hơn về những giá trị đối lập: thiện và ác, xấu và tốt.
Giây phút cái thiện lên tiếng chính là lúc những kẻ xấu nhận ra là rằng mình nên bị đày xuống địa ngục. Nhận ra vết nhơ mình đã vấy lên cuộc đời, nhưng liệu có ai đủ dũng khí để gột sạch nó, hay họ chỉ dằn vặt trong phút chốc rồi sau đó tiếp tục đi lầm đường.
Sự cách tân mang dấu ấn cá nhân và sự chìm nổi của một kiệt tác
Với Dân Dublin, James Joyce không chỉ tập trung khai thác đời sống của giới trí thức trẻ. Nhân vật của ông trải dài ở nhiều tầng lớp, thuộc nhiều độ tuổi khác nhau. Nhờ đó, tác giả đã cho người đọc thấy được một bức tranh toàn cảnh về xã hội Ireland trước những biến thiên của thời cuộc, mà đáng nói nhất vẫn là quyền lực của đồng tiền cùng sự bành trướng của chủ nghĩa tư bản.
Dù là tuyển tập truyện ngắn, nhưng Dân Dublin không mang lại cho người đọc cảm giác rời rạc. Một số nhân vật đóng vai trò móc xích, sự trở lại của họ trong một tác phẩm khác đã mang đến sự kết nối cần thiết và thú vị cho những câu chuyện có kết thúc mở.
James Joyce là người đặt nền móng cho chủ nghĩa hiện đại. Điều này thể hiện rõ ở việc ông chuộng sử dụng lối độc thoại nội tâm và kết cấu dòng ý thức để xây dựng tác phẩm của mình. Lược bỏ lối miêu tả hoa mỹ và sáo rỗng, đọc tác phẩm của ông hoàng văn chương Ireland người ta thấy được sự mới mẻ qua những câu văn súc tích, ngắn và mạch lạc.
Mặc dù được xếp thứ 5 trong danh sách “125 cuốn sách hay nhất thế kỉ XX” do chính các nhà văn bình chọn, nhưng Dân Dublin là một tuyển tập truyện ngắn có số phận khá lận đận.
Một trong những điều khiến các nhà xuất bản e ngại chính là việc James Joyce thẳng thắn nói về những mặt trái trong xã hội Ireland. Thậm chí, nhiều người đã lên án chỉ trích và cho rằng ông không yêu nước.
 |
| Nhà văn người Ireland James Joyce. Ảnh: Babylonradio.com. |
Dân Dublin được tác giả hoàn thành vào năm 1905 nhưng mãi tới năm 1914 mới được in. Trong suốt gần một thập kỉ nằm trong ngăn kéo, James Joyce đã kiên trì đặt lòng tin vào đứa con tinh thần của mình.
Ông đã 18 lần gửi bản thảo đến 15 nhà xuất bản khác nhau. Ban đầu, nhà xuất bản Grant Richard chấp nhận in nó vào năm 1905. Nhưng James Joyce lại cự tuyệt một số yêu cầu của họ, khiến việc hợp tác trở nên vô vọng. Đến năm 1914, chính Grant Richard trở thành “bà đỡ” của tác phẩm này.
Với dịch giả Thiên Lương, người vừa chuyển ngữ bản dịch mới nhất của Dân Dublin sang tiếng Việt, dịch tác phẩm của James Joyce đòi hỏi một sự nhẫn nại và tỉ mỉ. Bởi trong quá trình sáng tác, James Joyce đã sáng tạo ra khá nhiều từ mới. Không chỉ có vậy, ông còn hay sử dụng lối chơi chữ và các thành ngữ bản địa trong sáng tác.
Điều quan trọng trong việc chuyển ngữ các tác phẩm của James Joyce nói chung và Dân Dublin nói riêng, nằm ở việc phải truyền tải sao cho trọn vẹn các chi tiết, tinh thần, nhịp điệu cảm xúc và sự nam tính của James Joyce trong văn chương. Khi dịch giả làm được điều này, độc giả mới cảm nhận trọn vẹn được cái hay và cái đẹp trong tác phẩm của James Joyce.
