 |
Trong khi số ca mắc Covid-19 mới trên toàn cầu đã giảm trong sáu tuần liên tiếp, thì quốc gia Trung Âu 10 triệu dân này lại chứng kiến số ca nhiễm mới ở mức kỷ lục, CNN mở đầu bài phân tích.
Một biến chủng mới của virus SARS-Cov-2, có khả năng lây nhiễm mạnh hơn, đã lây lan trên khắp quốc gia. Các bệnh viện tại Cộng hòa Czech đang bị đẩy đến bờ vực sụp đổ. Số ca tử vong đã vượt mức 20.000 người. Tỷ lệ tử vong vì Covid-19 của nước này đang thuộc hàng cao nhất thế giới.
 |
| Số ca nhiễm theo ngày (từ tháng 9-2020 đến tháng 2-2021) tại Cộng hòa Czech đang tăng lên nhanh chóng, trong khi hầu hết quốc gia châu Âu khác đang kiểm soát dịch khá tốt. Ảnh: CNN. |
Là một quốc gia tương đối giàu có và là thành viên của Liên minh châu Âu, Cộng hòa Czech có khả năng tiếp cận cao với vaccine, thiết bị y tế và các giải pháp công nghệ theo dõi và truy vết. CNN cũng nhận xét đây là quốc gia có bộ máy chính trị, hệ thống y tế được coi trọng, và nền kinh tế tương đối mạnh.
Với những điều kiện trên, người ta khó có thể tin rằng Czech lại phải chịu thảm cảnh như hiện nay. Trên thực tế, kết quả mà Czech đang phải gánh chịu đến từ hàng chục sai lầm nhỏ, các quyết định muộn màng và các thông điệp sức khỏe cộng đồng sai lầm, theo CNN.
Ông Jan Kulveit, nhà nghiên cứu cấp cao tại viện Future of Humanity Institute, Đại học Oxford, cho biết: “Chính phủ nước này đã áp dụng một chiến lược rủi ro, đó là dựa vào công suất hiện tại của các bệnh viện để đưa ra quyết định cụ thể, mà thường thì như vậy là quá muộn”.
Ông giải thích rằng việc chỉ xem xét số lượng bệnh nhân mắc Covid-19 tại bệnh viện là nguyên nhân lớn gây nên sự chậm trễ trong công tác chống dịch. Mọi người thường có xu hướng chỉ tìm đến bệnh viện sau khi họ đã có triệu chứng bệnh rõ ràng.
Ông nói: “Áp dụng các biện pháp ngay từ đầu, và chờ 10 ngày sau mới áp dụng, đó là cả một sự khác biệt lớn. Với hệ số lây nhiễm là 1,4, sau 10 ngày, số lượng ca nhiễm có thể đã tăng lên gấp đôi”.
Phát biểu tại Quốc hội vào ngày 26/2, Thủ tướng Andrej Babiš thừa nhận chính phủ đã mắc quá nhiều sai lầm, nhưng đây không phải là lúc để tranh luận về quá khứ.
Giải thích về sự cần thiết của lệnh phong tỏa mới, ông nói: "Tôi hiểu việc này rất khó, nhưng nó rất quan trọng. Chúng ta cần làm điều này cùng nhau, và tôi hy vọng người dân sẽ hiểu và cho chúng tôi một cơ hội cuối cùng để chúng ta có thể xoay xở vượt qua cùng nhau".
Trong khi đó, phần lớn các quốc gia trên thế giới đang bắt đầu nới lỏng các biện pháp giãn cách.
Sai lầm nối tiếp sai lầm
Tiến sĩ Rastislav Maďar, hiệu trưởng trường y của Đại học Ostrava và là một trong những nhà dịch tễ học hàng đầu của đất nước, chỉ ra ba quyết định là nguyên nhân sâu xa chính của cuộc khủng hoảng hiện nay tại Czech.
Quyết định sai lầm đầu tiên là khi chính chủ bác bỏ khuyến nghị từ các cố vấn, bao gồm ông Maďar, và từ chối tái thi hành luật về khẩu trang vào mùa hè năm 2020. Quyết định sai lầm thứ hai là việc cho phép các cửa hàng hoạt động trở lại ngay trước Giáng sinh. Quyết định sai lầm thứ ba là sự thiếu phản ứng đối với biến thể mới xuất hiện vào đầu tháng 1.
"Đây là ba lỗi lớn, và ngay bây giờ, chúng tôi chỉ cầu nguyện sẽ không có lỗi thứ tư", ông nói.
 |
| Số ca tử vong vì Covid-19 ở Cộng hòa Czech đã vượt ngưỡng 20.000 người. Ảnh: AP. |
Ông Maďar là cựu điều phối viên của nhóm cố vấn về virus corona của chính phủ. Ông đã từ chức sau khi Thủ tướng Babiš bác bỏ lời kêu gọi bắt buộc đeo khẩu trang của nhóm cố vấn, khi dịch bệnh có dấu hiệu gia tăng vào cuối tháng 8/2020.
Sự phản đối khẩu trang diễn ra ngay sau khi chính phủ quyết định mở cửa lại trường học vào đầu tháng 9/2020. Ông Maďar nói: “Điều này dẫn đến sự gia tăng việc di chuyển của khoảng 2 triệu người, và dịch bệnh bùng nổ”.
Các sự kiện chính trị có thể đóng vai trò quan trọng trong việc chính phủ đưa ra quyết định. Bà Dagmar Dzúrová, giáo sư nhân khẩu học của Đại học Charles, Prague, cho biết: “Đó là thời điểm mà dịch bệnh bắt đầu lây lan trở lại, nhưng vẫn còn thời gian để ngăn chặn nó. Tuy nhiên, lúc ấy sắp có một cuộc bầu cử”.
Bà Dzúrová không phải là chuyên gia duy nhất cho rằng cuộc bỏ phiếu vào đầu tháng 10 là một trong những mấu chốt gây ra thất bại của công tác chống dịch.
Ông Kulveit nhận xét: “Nhiều nước châu Âu khi đó cũng đang trải qua lần bùng dịch thứ hai, Cộng hòa Czech không phải là nước duy nhất. Nhưng không giống như các quốc gia khác, nước này đã không thể xoay xở để ngăn chặn được làn sóng virus thứ hai, và tôi cho rằng cuộc bầu cử đóng một vai trò trong đó”.
Thủ tướng Babiš đã lập luận rằng những hạn chế do các cố vấn đưa ra là tốn kém và không được nhiều người ủng hộ. Tuy nhiên, ông khẳng định rằng quyết định của ông không xuất phát từ các vấn đề liên quan đến bầu cử. Khi bị gây áp lực về vấn đề khẩu trang tại Quốc hội, ông Babiš cáo buộc phe đối lập vận động chính trị, nói rằng "bầu cử khu vực là điều tồi tệ nhất có thể xảy ra với Covid-19”.
"Phe đối lập cũng muốn lợi dụng điều này, chỉ trích các phương sách, gọi khẩu trang là 'rọ mõm' và chất vấn rằng sao chúng ta phải đeo chúng khi số ca nhiễm vẫn còn thấp", ông Maďar kể lại.
Cuối tháng 10/2020, Cộng hòa Czech buộc phải thực hiện một lệnh phong tỏa cứng rắn. Ông Babiš không còn cách nào khác ngoài việc phải thừa nhận ông và chính phủ của ông đã mắc sai lầm trong việc đối phó với đợt bùng dịch. Ông kêu gọi mọi người tuân theo các quy tắc cách ly nghiêm ngặt. "Tôi không thể tưởng tượng rằng điều này sẽ xảy ra", ông nói vào thời điểm đó.
Chưa kịp khắc phục hết hậu quả từ sai lầm đầu tiên, các cấp lãnh đạo của Cộng hòa Czech tiếp tục phạm phải sai lầm thứ hai.
Khi tỷ lệ lây nhiễm bắt đầu giảm và Giáng sinh đến gần, chính phủ trở nên mất kiên nhẫn và quyết định phớt lờ các quy tắc tái mở cửa an toàn dựa trên dữ liệu của mình.
Hệ thống PES được giới thiệu vào tháng 11/2020 nhằm xác định các bước đi tiếp theo của chính phủ dựa trên tình hình dịch tễ học. Bất kỳ sự nới lỏng nào đều cần được xem xét dựa trên các dữ liệu từ hệ thống. Mức độ rủi ro được xác định bởi một số yếu tố, bao gồm hệ số lây nhiễm, tỷ lệ dương tính và số lượng ca nhiễm trên 100.000 người.
"Họ không tuân theo các quy tắc của riêng mình, hệ thống đưa ra các chỉ dẫn nhưng họ đã phớt lờ nó", ông Kulveit nói.
"Họ không chịu được áp lực và đồng ý bắt đầu dỡ bỏ một số hạn chế để người dân có thể ra ngoài và mua sắm cho dịp Giáng sinh, bất chấp thực tế rằng tỷ lệ lây nhiễm vẫn cao hơn so với khi lệnh cấm được áp dụng", ông Maďar nhận định.
Giảm giá trong dịp lễ Giáng sinh đã dẫn đến sự gia tăng vượt chóng mặt ca nhiễm. Ngay sau kỳ nghỉ lễ Giáng sinh, nước này đã phải áp dụng một đợt phong tỏa khác.
Chuyên gia cho biết tuy nước này đã đóng cửa các điểm bỏ phiếu, ảnh hưởng của vận động chính trị đến công tác chống dịch vẫn chưa dừng lại ở đó, chủ yếu là vì một cuộc bầu cử quan trọng khác sắp diễn ra trong năm nay.
Ông Kulveit nói: “Chúng tôi đang trong thời gian vận động bầu cử và điều đó đang làm giảm đi sự đồng lòng giữa các đảng phái chính trị”.
"Chính phủ không lắng nghe các chuyên gia và đang đối phó với đại dịch dựa trên nhu cầu chính trị của mình. Và, chính trị gia, chủ yếu là thủ tướng chính phủ, là người giải thích các phương sách đến công chúng. Điều này có nghĩa là một phần công chúng có xu hướng tẩy chay các quy tắc phòng chống dịch vì lý do chính trị”, bà Dzúrová nói. Bà nêu ví dụ những quốc gia như Đức, chính trị gia chủ yếu để các chuyên gia giao tiếp với công chúng.
Thủ tướng Babiš đã bác bỏ những ý kiến cho rằng người giao tiếp với công chúng nên là chuyên gia chứ không phải là ông. Ông lập luận tại nghị viện: "Trong suốt mùa hè, chúng ta có quá nhiều chuyên gia đến nỗi mọi người không biết đâu là sự thật".
 |
| Hệ thống y tế ở nước này đang bị đẩy đến bờ vực sụp đổ. Ảnh: Getty. |
Bà Dzúrová cho biết một vấn đề khác trong cách tiếp cận của Cộng hòa Czech là sự thiếu hỗ trợ tài chính đáng kể. Điều này dẫn đến việc nhiều người không có đủ điều kiện tài chính để tuân thủ các quy tắc. Ví dụ, những người được yêu cầu cách ly chỉ được công ty trả 60% mức lương trung bình của họ trong 2 tuần đầu. Dù các doanh nghiệp được đền bù, một số cơ quan ban ngành chỉ trích rằng những khoản này không thỏa đáng.
Ông Maďar cho rằng việc thực thi các biện pháp hạn chế cũng là một vấn đề. "Mọi người mệt mỏi, họ tụ họp riêng, tổ chức tiệc tùng, du lịch trong núi. Họ phản ứng dữ dội chống lại cảnh sát", ông khẳng định.
Với các thông điệp ngày càng bị xáo trộn do chính trị, thông tin sai lệch bắt đầu lan rộng. Ông Kulveit nói: “Một lần nữa, điều này không chỉ xảy ra với Cộng hòa Czech, dường như ngày càng có nhiều người tin vào thuyết âm mưu và cho rằng nguy cơ từ virus đã bị thổi phồng quá mức”.
Các phương tiện truyền thông ở Czech, đã góp phần vào điều này.
“Thường luôn có hai xu hướng là ủng hộ và chống lại. Nếu có một khách mời (trên chương trình truyền hình) cho rằng khẩu trang hữu ích, thì cũng có một người tin rằng chúng không có tác dụng. Và nếu chương trình của bạn có một khách mời nói rằng virus corona nguy hiểm, bạn cũng cần mời một người nói rằng nó không nguy hiểm và hầu hết mọi người đều ổn thôi", ông giải thích.
Kulveit tin rằng điều này đã bóp méo thực tế.
"Tất nhiên có những cuộc tranh luận đang diễn ra trong giới chuyên gia, nhưng nếu xem xét lĩnh vực dịch tễ học, khoảng 95% chuyên gia đồng ý rằng cần có sự đồng lòng, và có lẽ chỉ có 5% không đồng ý. Tuy nhiên, trên các phương tiện truyền thông, tỷ lệ này là 50:50, và sau đó trên mạng xã hội, nó có thể trở thành 20:80", ông nói thêm.
Nạn nhân của “nghịch lý thành công”
Người dân Cộng hòa Czech có lẽ dễ tin vào các thuyết âm mưu hơn vì đất nước của họ đã trải qua làn sóng đại dịch đầu tiên tương đối bình yên, nhờ quyết định hạn chế sớm.
"Kết quả là, một bộ phận lớn người dân cảm thấy như không có chuyện gì xấu xảy ra. Họ cho rằng các biện pháp - vốn phải trả một cái giá quá lớn - là không cần thiết. Có quá ít thông điệp nhấn mạnh rằng sở dĩ không có gì tồi tệ xảy ra bởi vì chúng ta đã có các biện pháp kịp thời", bà Dzúrová nhận định.
Trong lĩnh vực y tế công cộng, đây được gọi là nghịch lý của thành công. Khi các biện pháp phòng ngừa hoạt động tốt, công chúng có thể đánh giá thấp mức độ nghiêm trọng của mối đe dọa và tin rằng phòng ngừa là lãng phí thời gian.
“Mọi người chỉ nhìn thấy phí tổn từ các biện pháp phòng ngừa chứ không nhìn thấy nguy cơ từ virus. Vì vậy, đã có một bộ phận lớn dư luận nghi ngờ về mức độ nghiêm trọng của dịch bệnh. Bạn sẽ không thấy có tình trạng đó ở một đất nước đã hứng chịu hàng nghìn ca tử vong”, ông Kulveit đưa ra quan điểm.
 |
| Cựu Tổng thống Cộng hòa Czech Vaclav Klasu phát biểu trước đám đông trong một cuộc biểu tình chống lại các biện pháp hạn chế của chính phủ áp đặt để ngăn chặn đại dịch hồi tháng 1. Ảnh: AP. |
Người dân Cộng hòa Czech không phải là cộng đồng duy nhất trở thành nạn nhân của nghịch lý thành công. Tuy nhiên, chính việc chính phủ không thể giải thích các vấn đề đến người dân mới là điều đang khiến tình hình dịch bệnh trở nên tồi tệ hơn, ông nói thêm. Chính phủ đã phát động một chiến dịch thông tin về virus corona, nhưng nó chủ yếu tập trung vào các biện pháp hạn chế và tiêm chủng.
Cuộc khủng hoảng y tế hiện tại ở Cộng hòa Czech một phần là do biến chủng mới của virus ở Anh, có khả năng lây lan mạnh hơn.
Bà Dzúrová và ông Maďar cho biết đất nước đã không chú ý đầy đủ đến biến chủng mới, không giải mã trình tự gene đủ để tìm ra mức độ lây lan của chúng, và cách ngăn chặn chúng lây lan trên toàn quốc.
Đây là điều mà Vương quốc Anh đã thực hiện thành công vào tháng 1, với sự kết hợp của các biện pháp hạn chế nghiêm ngặt và công tác giải mã trình tự gen chuyên sâu. Chỉ khi biến thể ở Anh đã lan rộng, Cộng hòa Czech mới bắt đầu giải mã trình tự gene.
Ông Kulveit cho biết: “Các biện pháp được áp dụng hiện nay đủ mạnh để ngăn chặn các biến thể ban đầu của virus SARS-Cov-2, nhưng không đủ để ngăn chặn các biến thể mới, dễ lây nhiễm hơn. Ông Kulveit, bà Dzúrová và ông Maďar đều đã thúc giục chính phủ thắt chặt các hạn chế càng sớm càng tốt, để giảm mức độ lây nhiễm.
Quốc gia này đang thực hiện các biện pháp hạn chế ít nghiêm ngặt hơn so với một số quốc gia khác, bao gồm cả Anh. Trường học đóng cửa nhưng học sinh lớp 1 và 2 vẫn được cho phép đi học. Cửa hàng không phục vụ nhu yếu phẩm hầu hết đóng cửa, nhà hàng chỉ bán mang về.
Kể từ ngày 1/3, các hạn chế được thắt chặt. Người dân không được phép rời khỏi nhà nếu không có nhu cầu chính yếu. Toàn bộ học sinh, sinh viên chuyển sang hình thức học trực tuyến. Đi lại giữa các vùng cũng bị cấm.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, chính phủ đang tiếp tục mắc sai lầm khi từ chối đóng cửa xí nghiệp.
“Biến thể mới yêu cầu chúng ta phải thay đổi các quy tắc. Xí nghiệp vẫn mở cửa và công nhân thì lại đi làm bằng phương tiện công cộng. Điều này có thể dẫn đến sự sụp đổ của hệ thống y tế", ông Maďar dự đoán.
Các tổ chức công đoàn lớn của nước này cũng kêu gọi ngừng sản xuất và chế tạo công nghiệp, nhưng chính phủ cho rằng động thái như vậy sẽ quá tốn kém. Công nghiệp chiếm khoảng 40% GDP của Cộng hòa Czech.
"Tôi e rằng phần lớn công chúng Czech vẫn chưa hiểu tình hình đang tồi tệ đến mức nào. Và, điều thực sự kinh hoàng là một số người dường như đã chấp nhận việc có 100, 150 người chết mỗi ngày là bình thường. Họ không coi đó là điều đáng báo động, mà là một điều tự nhiên và không thể tránh khỏi, trong khi thực tế thì đó hoàn toàn là một thảm kịch”, bà Dzúrova lo ngại.
