 |
Tháng 9 năm ngoái, Gao Hong, chủ cửa hàng 40 tuổi ở thành phố Lan Châu, phía tây bắc Trung Quốc, bị đau khớp và sốt dai dẳng. Các bác sĩ mất gần sáu tháng để kết luận chị mắc bệnh Brucella, bệnh do trực khuẩn (vi khuẩn hình que) cùng tên lây truyền từ động vật gây ra.
Cho đến khi đó, chị đã bỏ lỡ cơ hội điều trị hiệu quả nhất, và bệnh trở thành tình trạng mạn tính khó chữa, phải dùng thuốc lâu dài. Kể từ tháng 7, chị rất khó đi lại mà không có trợ giúp vì đau khớp.
Chị Gao là một trong số hàng nghìn cư dân xung quanh nhà máy sản xuất dược sinh học ở Lan Châu đã mắc căn bệnh rất dễ lây lan, khó chữa, do hậu quả của khí thải nhà máy ô nhiễm vào mùa hè năm ngoái. Hầu hết bệnh nhân cho kết quả dương tính với kháng thể Brucella, nhưng rất ít người được chẩn đoán chính thức.
 |
| Nhà máy Dược sinh học Lan Châu. Ảnh: Caixin. |
Các bệnh nhân nói họ cảm thấy khó hiểu khi bác sĩ dường như không muốn đưa ra chẩn đoán bệnh Brucella hoặc nhanh chóng chỉ định các phương pháp điều trị tích cực. Dù giới chức địa phương khẳng định căn bệnh này sẽ biến mất theo thời gian, nhiều người dân vẫn đang bị tổn hại sức khỏe, chất lượng cuộc sống suy giảm.
"Bắp chân (của tôi) sưng to gấp đôi kích thước bình thường và các khớp trên khắp cơ thể tôi đau nhức", chị Gao nói.
Rò rỉ vi khuẩn từ nhà máy
Cơn ác mộng của chị Gao bắt đầu tại Nhà máy Dược sinh học Lan Châu, thành viên Công ty Công nghiệp Chăn nuôi Trung Quốc thuộc sở hữu nhà nước, nằm ở rìa đông bắc của Lan Châu, tỉnh lỵ tỉnh Cam Túc.
Giới chức y tế địa phương ngày 26/12 năm ngoái cho hay nhà máy đã sử dụng chất khử trùng hết hạn khi sản xuất vaccine Brucella trong khoảng thời gian từ ngày 24/7 đến ngày 20/8. Điều này dẫn đến việc vi khuẩn Brucella xâm nhập vào khí thải của nhà máy và lây nhiễm cho những người gần đó.
Có hơn 10 tổ dân phố với tổng dân số hơn 10.000 người nằm trong bán kính 1 km từ nhà máy. Caixin biết được rằng việc xét nghiệm kháng thể sau đó cho thấy hơn 3.000 người đã nhiễm vi khuẩn. Không có bằng chứng về việc bệnh có thể lây truyền từ người sang người.
Bệnh Brucella thường xảy ra ở cừu, gia súc, dê, lợn và chó. Con người có thể mắc bệnh khi tiếp xúc gần với mô động vật nhiễm khuẩn hoặc do ăn phải các sản phẩm sữa chưa tiệt trùng từ động vật nhiễm bệnh.
Căn bệnh này, còn được gọi là sốt Malta hoặc sốt Địa Trung Hải, có thể gây sốt tái phát, đau khớp và đau đầu dữ dội, cũng như các triệu chứng khác.
Bệnh Brucella mạn tính đặc biệt khó chữa và gây ra tình trạng mệt mỏi nói chung và sốt dai dẳng. Các triệu chứng có thể kéo dài hàng tháng hoặc thậm chí hàng năm và gây tổn hại đến khả năng sinh sản của con người, dù căn bệnh này hiếm khi gây chết người.
Bệnh Brucella lây lan ở Trung Quốc vào những năm 1970-1980 nhưng đã được kiểm soát hiệu quả. Những đợt bùng phát lẻ tẻ thường xuất hiện ở các khu vực có cư dân sống du mục như khu tự trị Nội Mông.
Luật Phòng chống và Kiểm soát Bệnh truyền nhiễm của Trung Quốc liệt kê bệnh Brucella là bệnh truyền nhiễm loại II cùng với AIDS và SARS.
Một số người dân tại khu phố Diêm Trường Bảo xung quanh Nhà máy Dược sinh học Lan Châu nói rằng họ bắt đầu xuất hiện các triệu chứng không rõ nguyên nhân, bao gồm sốt nhẹ và đau khớp, vào khoảng tháng 9/2019.
Mãi cho đến cuộc họp ngày 26/12 do Ủy ban Y tế tỉnh Cam Túc và chính quyền thành phố Lan Châu tổ chức, họ mới nhận ra rằng mình có thể đã mắc Brucella.
Các quan chức cho hay đến ngày 25/12, 181/671 mẫu máu cho kết quả dương tính với kháng thể Brucella - các mẫu máu được lấy từ nhân viên và nghiên cứu sinh tại Viện Nghiên cứu Thú y Lan Châu ở khu vực gần nơi bệnh được phát hiện lần đầu. Họ cho biết một người có các triệu chứng lâm sàng.
Chính quyền vào cuối tháng 12 đã tổ chức xét nghiệm máu và tư vấn sức khỏe miễn phí cho người dân ở quận Diêm Trường Bảo, nhưng không có kết quả xét nghiệm nào được công khai.
Đến cuối tháng 2 năm nay, khoảng 20.000 người ở Lan Châu đã được xét nghiệm kháng thể xác định trực khuẩn Brucella. Hơn 3.000 người cho kết quả dương tính.
Nhà chức trách địa phương nói vụ rò rỉ tại nhà máy chứa hàm lượng vi khuẩn thấp, không gây hại cho sức khỏe người dân và sẽ không còn trong cơ thể người sau sáu tháng. Các quan chức cho biết những người có kết quả xét nghiệm dương tính nhưng không có triệu chứng gì thì không cần điều trị y tế.
 |
| Nhà anh Zhao Renjun (phải) nhìn ra nhà máy dược sinh học và cả ba người đều nhiễm vi khuẩn. Sau đó, họ đã chuyển đi. Ảnh: Caixin. |
Tuy nhiên, các cuộc phỏng vấn của Caixin với 40 cư dân Diêm Trường Bảo có kết quả xét nghiệm dương tính với căn bệnh này cho thấy gần một nửa trong số họ vẫn còn các triệu chứng một năm sau vụ rò rỉ. Chỉ có hai trong số những người được phỏng vấn được chẩn đoán mắc bệnh Brucella một cách chính thức.
Những người không được xác nhận mắc bệnh phân vân về các lựa chọn điều trị và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Sự bùng phát Covid-19 khiến việc tiếp cận dịch vụ y tế khó khăn hơn và buộc nhiều người phải trì hoãn việc điều trị.
Kể từ ngày 16/7, cư dân Diêm Trường Bảo trước đó có kết quả dương tính đã nhận được thông báo từ cán bộ khu phố yêu cầu họ thực hiện một xét nghiệm khác tại các bệnh viện được chỉ định để đánh giá lại. Không một cư dân nào nhận được kết quả.
Lo sợ bùng phát lây nhiễm
Sự xuất hiện bất thường của bệnh Brucella ở Lan Châu lần đầu tiên được phát hiện tại Viện Nghiên cứu Thú y Lan Châu, một thành viên của Học viện Khoa học Nông nghiệp Trung Quốc. Viện này cách Nhà máy Dược sinh học Lan Châu chưa đầy 500 m về phía bắc.
Chen Liwei, nghiên cứu sinh tại viện, cho biết một bạn học đã nói với cô vào ngày 29/11 rằng "điều gì đó nghiêm trọng" đã xảy ra tại viện.
"Một số người phát hiện bị nhiễm Brucella, có thể liên quan đến chuột thí nghiệm", Chen nói với Caixin.
Theo các nghiên cứu sinh tại viện, vào giữa tháng 11, một nhà nghiên cứu đã phát hiện một số con chuột thí nghiệm nhiễm trực khuẩn Brucella, và hai sinh viên tham gia nghiên cứu đã cho kết quả dương tính với mầm bệnh. Nhiều nhân viên đã đi xét nghiệm và nhận về kết quả dương tính.
Chen nhận kết quả dương tính vào đầu tháng 12. Năm thành viên trong nhóm nghiên cứu gồm 20 người cũng nhiễm vi khuẩn, cô nói. Cùng lúc đó, tin tức về sự bùng phát bệnh Brucella tại viện bắt đầu lan truyền trên Internet.
Viện Nghiên cứu Thú y Lan Châu đã tạm dừng mọi hoạt động để truy tìm nguồn lây nhiễm và khử trùng cơ sở.
"Ai nấy đều hoảng loạn và mọi ngóc ngách trong viện đều được khám xét", Bai Jiawen, một nhà nghiên cứu, cho biết.
Tuy nhiên, nguồn lây nhiễm không thể được xác định và mọi người hoang mang khi thấy nhiều nhân sự tại viện không tiếp xúc với động vật cũng bị lây nhiễm, Bai nói.
 |
| Bà Jin, 57 tuổi, có các con trai và cháu đều nhiễm vi khuẩn Brucella. Ảnh: Caixin. |
Cho đến cuộc họp báo của chính quyền vào ngày 26/12, những người ở viện mới nhận ra rằng vi khuẩn đến từ nhà máy lân cận. Chính quyền xác nhận 181 kết quả kháng thể dương tính tại viện mà không cung cấp thêm thông tin gì. Caixin được biết vào tháng 6 rằng số ca nhiễm cuối cùng tại viện là khoảng 210.
Sau xác nhận chính thức, người dân tại các khu phố gần đó đã tràn vào bệnh viện để kiểm tra. Bệnh viện Lan Châu số 2 cho biết họ đã xét nghiệm 1.274 mẫu trong khoảng thời gian từ ngày 28/12 đến ngày 1/1. Chỉ riêng ngày 1/1, 11 cơ sở được chỉ định đã xét nghiệm khoảng 1.000 người.
Gao Hong nhận được kết quả dương tính vào ngày 5/1. Chị bị sốt lặp đi lặp lại kể từ tháng 9 mà không thấy cải thiện bằng cách chườm lạnh. Con trai và chồng của chị Gao cũng cho kết quả dương tính nhưng với mức độ lây nhiễm thấp hơn.
Liu Ye, công nhân vệ sinh ở quận Diêm Trường Bảo, cũng nhiễm vi khuẩn. Sáu trong số 23 đồng nghiệp của cô có kết quả dương tính. "Đó chỉ là những người đã làm xét nghiệm", Liu nói. "Có nhiều người đã không làm".
Đến cuối tháng 2, hơn 3.000 người nhận kết quả dương tính với kháng thể Brucella ở hầu hết nhóm tuổi, bao gồm 213 người ở Viện Nghiên cứu Thú y Lan Châu, 8 người ở Nhà máy Dược sinh học Lan Châu, hơn 2.500 cư dân ở các khu vực lân cận và hơn 150 người sống xa nhà máy.
Khó chẩn đoán
Các quan chức khẳng định khí thải ô nhiễm chứa hàm lượng vi khuẩn thấp và sẽ không gây hại cho sức khỏe người dân, ngay cả khi xét nghiệm phát hiện ra kháng thể.
Mao Xiaorong, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Bệnh viện số 1 Đại học Lan Châu, người đã tham gia các buổi tư vấn sức khỏe cho người dân do chính quyền tổ chức, cho biết bệnh nhân mà cô khám đều có các triệu chứng nhẹ, nhưng một số phản ứng quá mức. Song Mao cho biết cô không thể nói thay toàn bộ bệnh nhân.
Một bác sĩ tại Bệnh viện số 2 Lan Châu cho biết bệnh viện đã tiếp nhận khoảng 100 cư dân Diêm Trường Bảo vào cuối tháng 12, "tất cả đều có các triệu chứng tương đối nghiêm trọng". Song các bệnh nhân được xác nhận nhiễm vi khuẩn Brucella chỉ dựa trên xét nghiệm kháng thể, thay vì được chẩn đoán mắc bệnh Brucella.
Chẩn đoán bệnh Brucella rất phức tạp vì bệnh thường có các triệu chứng tương tự các bệnh thông thường như cúm và thấp khớp. Theo tiêu chuẩn điều trị bệnh Brucella do Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc ban hành vào năm 2019, Brucella cần được chẩn đoán thông qua truy tìm tiếp xúc dịch tễ học, biểu hiện lâm sàng và xét nghiệm trong phòng thí nghiệm.
Một số cư dân Diêm Trường Bảo có kết quả xét nghiệm dương tính cho biết các bác sĩ hầu như không muốn kết luận rằng họ mắc bệnh Brucella, đặc biệt là khi đại dịch Covid-19 diễn biến phức tạp. Họ cho biết, hầu hết bác sĩ kê đơn thuốc chỉ để giải quyết các triệu chứng cụ thể.
| |
| Zhu Zhi và vợ Zhou Xing cầm trên tay kết quả xét nghiệm dương tính. Con gái họ cũng bị nhiễm vi khuẩn Brucella. Ảnh: Caixin. |
Gao Hong là một trong số ít người được chẩn đoán mắc bệnh chính thức. Chị nhận được chẩn đoán vào đầu tháng 3 sau nhiều tháng đi khám ở các bệnh viện khác nhau, được điều trị viêm xương khớp hoặc viêm khớp dạng thấp. Chẩn đoán được đưa ra hai tháng sau khi chị có kết quả dương tính với trực khuẩn Brucella.
Một bác sĩ nói với Gao vào tháng 3 rằng chị bỏ lỡ thời điểm tốt nhất để điều trị bệnh Brucella, và bệnh đã phát triển thành dạng mạn tính cần điều trị bằng thuốc lâu dài.
Nhiều bệnh nhân vẫn chưa nhận được chẩn đoán. Wang Yiyi bắt đầu cảm thấy không khỏe vào tháng 9 năm ngoái, xuất hiện các cơn đau và sốt. Vào cuối tháng 12, chị nhận kết quả dương tính, nhưng không bác sĩ nào xác nhận liệu chị có mắc bệnh Brucella hay không.
Chị đã áp dụng các phương pháp điều trị để giảm đau khớp, nhưng khi đại dịch Covid-19 bùng phát mạnh, Wang từ bỏ việc đi khám và uống thuốc. Chị vẫn bị đau do sưng khớp.
Tương lai bất định
Một số người muốn được điều trị Brucella, ngay cả khi không có chẩn đoán chính thức. Song họ lo lắng khi ký vào văn bản chấp thuận đã được thông báo, có nghĩa là phải tự chịu trách nhiệm với bất kỳ tác dụng phụ nào từ việc điều trị.
Các phương pháp điều trị bệnh Brucella thường chủ yếu dựa vào thuốc kháng sinh có thể gây hại cho tim, phổi, gan và thận, cũng như gây ra các phản ứng hệ tiêu hóa, tổn thương hệ tuần hoàn, dị ứng hoặc tổn thương hệ thần kinh, theo một tài liệu được cung cấp cho bệnh nhân.
Trong một cuộc gặp với cư dân Diêm Trường Bảo, bác sĩ Mao của Bệnh viện số 1 Đại học Lan Châu cho biết kết quả dương tính từ xét nghiệm kháng thể không nhất thiết có nghĩa là một người bị bệnh.
Cô khuyến cáo những người không có triệu chứng không cần điều trị y tế. Mao nói đối với những người muốn tự nguyện điều trị, họ nên tự chịu rủi ro.
"Nhà máy đã đầu độc chúng tôi và chúng tôi phải chịu trách nhiệm về rủi ro do thuốc", một cư dân bực tức với chính sách này nói.
 |
| Liu Ming mua nhà ở Lan Châu năm 2017 nhưng đến tháng 10/2019 mới dọn vào. Ảnh: Caixin. |
Liu Ming đã quyết định điều trị tự nguyện sau khi bị đau dai dẳng ở lưng từ tháng 11. Anh nhận kết quả dương tính với vi khuẩn Brucella vào tháng 1. Liu nhập viện điều trị bằng kháng sinh do bệnh viện cấp miễn phí. Song do lo ngại về đại dịch, anh rời bệnh viện sau một tuần.
"Không có phản ứng bất lợi hay sự cải thiện nào", Liu nói, cho hay anh luôn cảm thấy thiếu năng lượng.
Một số bác sĩ chuyên về bệnh truyền nhiễm nói với Caixin rằng bệnh Brucella rất có thể được điều trị khỏi trong vòng sáu tháng kể từ khi nhiễm bệnh. Song nếu thời điểm đó bị bỏ lỡ, bệnh nhân có thể bị tổn thương không thể phục hồi ngay cả khi vi khuẩn đã bị loại bỏ.
Một số cư dân Diêm Trường Bảo nói họ đã nhận được các cuộc điện thoại theo dõi sức khỏe của họ, nhưng không có thêm thông tin hoặc sự hỗ trợ nào.
Tại Viện Nghiên cứu Thú y Lan Châu, các nghiên cứu sinh đã thảo luận về việc liệu họ có thể khởi kiện hay không.
"Nhưng luật sư nói rằng đây sẽ là một cuộc chiến khó khăn và mức bồi thường sẽ không cao", Chen Liwei nói.
Trong khi đó, một số nghiên cứu sinh tại viện này không muốn kiện cáo vì bất kỳ hồ sơ công khai nào về bệnh tật đều có thể ảnh hưởng đến sự nghiệp của họ trong các ngành nghề liên quan đến động vật.
Theo quy định của ngành, những người có tiền sử mắc các bệnh lây truyền từ động vật sang người sẽ bị cấm làm việc trong ngành thú y hoặc chăn nuôi.
 |
| Người dân ngồi bên bờ sông Hoàng Hà chảy qua Lan Châu. Ảnh: Caixin. |
Đối với một số người ở Diêm Trường Bảo, việc bị nhiễm vi khuẩn đã gây ra những nỗi đau lớn hơn cả chấn thương thể xác. Một phụ nữ mang thai hai tháng xét nghiệm dương tính vào tháng 1 và được bác sĩ cảnh báo rằng sẽ có những rủi ro trong việc sinh con. Vào tháng 6, người phụ nữ đã phá thai.
Đối với các bậc cha mẹ khác, mối quan tâm lớn nhất là liệu việc nhiễm vi khuẩn có gây nguy hiểm cho sức khỏe con cái họ hay không.
Zhang Cuiping, một phụ nữ làm quét dọn ở độ tuổi 50, cho biết sự mệt mỏi do vi khuẩn gây ra khiến chị ngày càng khó thực hiện công việc của mình. Bốn thành viên trong gia đình Zhang cũng cho kết quả dương tính. Tuy nhiên, "không có thời gian để nghĩ về [căn bệnh], vì chúng tôi phải kiếm tiền trả nợ", Zhang nói.
Những người thân cận với giới chức địa phương cho biết chính quyền Lan Châu hồi tháng 3 đã ban hành báo cáo nội bộ về việc bồi thường cho những người bị ảnh hưởng bởi vụ rò rỉ vi khuẩn, nhưng chính sách chính thức vẫn chưa được công bố.
