Lịch sử điện ảnh thế giới chứng kiến sự thống trị của các dòng phim khác nhau. Những năm 60 là sự thịnh vượng dòng phim cao bồi, đến giai đoạn thập niên 90 là sự ngự trị của dòng phim khoa học viễn tưởng. Đến năm 2008, Iron Man mở đầu cho kỷ nguyên thống trị của phim siêu anh hùng nói chung và Vũ trụ Điện ảnh Marvel nói riêng.
 |
| Các nhân vật của Vũ trụ Điện ảnh Marvel. |
Sách lược hợp lý
Marvel Studios có chiến lược xây dựng và phát triển chậm rãi, bắt đầu từ việc giới thiệu khán giả những nhân vật chủ chốt trong đội hình Avengers.
Những phim đầu tiên đặt nền móng cho mô hình vũ trụ điện ảnh của riêng Marvel bao gồm: Iron Man (2008), The Incredible Hulk (2008), Thor (2011) và Captain America: The First Avenger (2011). Đây là những nhân vật đóng vai trò quan trọng của Biệt đội Báo thù, đồng hành cùng thương hiệu Avengers xuyên suốt 10 năm.
Kết thúc giai đoạn một của MCU, Marvel Studios ra mắt The Avengers (2012), nhằm tổng hợp siêu anh hùng trong các phim lẻ trước đó, đồng thời họ khéo léo tiết lộ diễn biến tiếp theo của Vũ trụ Điện ảnh Marvel. Tổng kết giai đoạn đầu tiên, Disney thu về hơn 3,5 tỷ USD tổng doanh thu, riêng The Avengers đạt mốc 1,5 tỷ USD.
 |
| Marvel Studios thu về doanh thu “khủng” sau giai đoạn đầu tiên. |
Đến giai đoạn thứ 2, MCU có dấu hiệu bất ổn về mặt phong độ. Điển hình, Iron Man 3 (2013), Captain America 2: The Winter Soldier (2014) và Guardians of the Galaxy (2014) được đánh giá cao về mặt nội dung lẫn doanh thu. Trái lại, các phim khác cùng giai đoạn nhận nhiều lời bình luận tiêu cực, doanh thu không ổn định. Đặc biệt, Avengers: Age of Ultron (2015) gây nhiều tranh cãi về các yếu tố gây hài có phần tế nhị, cũng như đạt 7,8/10 trên IMDb, điểm số thấp nhất trong 4 phần phim về Biệt đội Báo thù.
 |
| Giai đoạn 2 của Vũ trụ Điện ảnh Marvel nhận nhiều đánh giá tiêu cực. |
Thời hoàng kim của MCU diễn ra trong giai đoạn 2016-2019, giai đoạn 3 của Vũ trụ Điện ảnh Marvel. Người hâm mộ lần lượt chứng kiến Spider-Man xuất hiện trong MCU, sát cánh cùng những người hùng tên tuổi. Bên cạnh đó, Thor: Ragnarok (2017) vực dậy hình tượng người hùng Thần Sấm sau sự thất bại toàn diện từ phần Thor: The Dark World (2013).
 |
| Endgame soán ngôi đầu bảng doanh thu của Avatar (2009). |
Về doanh thu, Avengers: Endgame (2019) thu về gần 2,8 tỷ USD, vượt qua Avatar (2009) để trở thành phim có doanh thu cao nhất mọi thời đại. Ngoài ra, Black Panther (2016) ghi điểm về mặt nội dung khi góp mặt vào nhiều hạng mục đề cử Oscar, trong đó bao gồm giải Oscar cho phim xuất sắc. Đây là tác phẩm duy nhất của MCU tính tới thời điểm hiện tại nhận đề cử Oscar cho hạng mục quan trọng.
Hiện nay, Vũ trụ Điện ảnh Marvel có dấu hiệu “hạ nhiệt” khi các phim liên tiếp gây tranh cãi, không được như các giai đoạn trước. Cụ thể, Black Widow (2021) và Shang-Chi (2021) đều nhận đánh giá tiêu cực về nội dung thiếu logic, kỹ xảo chưa chỉn chu. Đáng chú ý, trong giai đoạn 4 của MCU liên tiếp gặp các vấn đề cấm chiếu với thị trường Trung Quốc vì Eternals (2021) và Doctor Strange in Multiverse of Madness (2022) chứa yếu tố đồng tính.
 |
| Phim siêu anh hùng gốc Á đầu tiên bị chê về mặt nội dung lẫn kỹ xảo. |
Thời điểm hiện tại, điểm sáng duy nhất của giai đoạn mới chính là Spider-Man: No Way Home (2021). Phim gây sốt với khán giả trên toàn cầu khi tập hợp các nhân vật chính diện và phản diện của các phiên bản Người Nhện khác nhau. Ngoài ra, phim thu về gần 2 tỷ USD trong bối cảnh đại dịch Covid-19 đang hoành hành khắp thế giới, nhiều rạp vẫn chưa có thể mở cửa trở lại.
Ngoài ra, trong giai đoạn hậu Avengers: Endgame, Marvel Studios sản xuất các chương trình truyền hình xoay quanh các tuyến phụ như Loki, Hawkeye, Wanda,... Các TV-Series vẫn có mối liên kết đến mạch truyện chính của MCU. Bên cạnh đó, nhà sản xuất vẫn cho ra các loạt phim truyền hình về nhân vật mới như Moon Knight (2022), nhưng tác phẩm vẫn chưa thể hiện mối liên quan đến tuyến truyện lớn của Vũ trụ Điện ảnh Marvel.
Ảnh hưởng lớn đến nền điện ảnh hiện đại
Do sức hút của MCU, nhiều nhà sản xuất chạy theo dòng phim siêu anh hùng, nổi bật là Warner Bros.. Về phía công ty truyền thông lớn của Mỹ, họ sở hữu bản quyền hình ảnh của các nhân vật từ DC Comics - đối thủ truyền kiếp của Marvel.
Bắt đầu từ năm 2013, Warner Bros. ra mắt Man of Steel với người hùng là Superman (Henry Cavill). Nếu trọng trách xây dựng MCU của Marvel do Kevin Feige đảm nhận, Zack Snyder là người được Warner Bros. trao quyền thực hiện Vũ trụ DC Mở rộng (DCEU).
Tuy nhiên, ban điều hành có phần vội vã trong cuộc đua doanh thu với Disney, nên Vũ trụ phim của DC nhồi nhét quá nhiều tình tiết, nhân vật trong giai đoạn ngắn, thay vì dàn trải trong nhiều năm như Marvel. Điều này gián tiếp làm phá sản kế hoạch xây dựng DCEU của Warner Bros. Đặc biệt, Justice League (2017) thất bại về doanh thu lẫn đánh giá chuyên môn, khiến người hâm mộ có ác cảm về nhà sản xuất.
 |
| Justice League nhận thất bại về doanh thu lẫn điểm số. |
Mặt khác, Warner Bros. thể hiện rõ tham vọng của họ khi phát triển nhiều thương hiệu phim theo mô hình Vũ trụ Điện ảnh. Tiêu biểu, Vũ trụ Kaiju gồm các quái vật khổng lồ như Kong, Godzilla và Vũ trụ Ám Ảnh Kinh Hoàng gồm các vụ án tâm linh được ghi nhận trong lịch sử.
Việc “lạm phát” phim siêu anh hùng đã ảnh hưởng không ít đến bộ môn nghệ thuật thứ 7 ở thời điểm hiện đại. Nhiều đạo diễn gạo cội cho rằng phim siêu anh hùng của Marvel mang nặng tính giải trí, chỉ tập trung vào doanh thu, thiếu đi ý nghĩa sâu sắc của tác phẩm, đồng thời điều này ảnh hưởng đến doanh thu của các phim tiềm năng khác, không thuộc dòng phim siêu anh hùng.
“Tôi đã rất cố gắng, nhưng không thể công nhận phim Marvel là điện ảnh. Chúng như công viên giải trí, chỉ thoáng qua phút chốc mà không đọng lại được gì cho khán giả”, đạo diễn Martin Scoresese chia sẻ với tờ Empire.
 |
| Martin Scorsese vướng vào vụ bê bối với phát ngôn tiêu cực về Vũ trụ Điện ảnh Marvel. |
Phát biểu của đạo diễn từng nhận giải Oscar nhận về sự phản ứng trái chiều từ người hâm mộ MCU. Tuy nhiên, tại thời điểm đó, Francis Ford Coppola - đạo diễn loạt phim Godfather - đồng quan điểm với Scorsese, ông thậm chí có phần gay gắt hơn đạo diễn gốc Italy. Cuộc tranh luận diễn ra sôi nổi hơn khi có sự tham gia của các đạo diễn nhà Marvel, tiêu biểu là James Gunn với màn phản pháo với Coppola.
Nhìn chung, Vũ trụ Điện ảnh Marvel vẫn đang có những bước chuyển mình đáng nể, liên tục khiến các đối thủ cạnh tranh phải dè chừng. Từ những tác phẩm được cho là chỉ dành cho trẻ em, Marvel đã xây dựng nên đế chế giải trí khổng lồ, mà sự tồn tại thêm nhiều thập kỷ là điều chắc chắn.
