Nơi sinh của Shakespeare: kinh doanh du lịch nhờ sự cả tin

Nơi sinh của Shakespeare hiện là một trong những điểm thu hút du lịch lớn tại Anh. Ảnh: NYT/Biography.

Giống nhà của Jane Austen hay Monk's House (nơi vợ chồng Virginia Woolf từng sinh sống), nơi sinh của Shakespeare cũng là một địa điểm du lịch hấp dẫn nhiều độc giả nói riêng và du khách nói chung khi đến với nước Anh.

Chuyện bắt đầu vào khoảng cuối thế kỷ 18, khi tấm biển xuất hiện bên ngoài một sạp bán thịt xập xệ ở thị trấn Stratford-upon-Avon của Anh ghi "Shakspeare Bất tử sinh ra trong ngôi nhà này", sử dụng cách viết phổ biến của tên ông thuở bấy giờ. Những người ái mộ khởi sự các cuộc hành hương - quỳ xuống, khóc lóc, hát ca tán tụng: "Lăng thờ Ngài nguyên vẹn và thiêng liêng, Avonian Willy, thi sĩ Thần thánh!"

Tòa nhà được cho là Nơi sinh của Shakespeare vào cuối những năm 1800. Ảnh: Alamy.

Một thương nhân trở nên giàu có nhờ bán các tác phẩm chạm khắc từ cây dâu địa phương, giống mảnh thánh giá thực. Một số người hoài nghi rằng tấm biển nằm trong kế hoạch kéo du khách đến Stratford; số khác tự hỏi liệu có phải người cư ngụ trong ngôi nhà đã tự treo lên không. Một nhà sưu tầm đồ cổ đã chỉ trích toàn bộ chuyện này là "chiêu trò moi tiền từ những người cả tin và bất cẩn".

Vấn đề nằm ở chỗ không ai thực sự biết Shakespeare sinh ra ở đâu.

Không bằng chứng xác thực về nơi sinh của Shakespeare

Stratford-upon-Avon, hiện là điểm du lịch nổi tiếng của Anh thu hút 3 triệu khách hàng năm, nằm cách London hai giờ đi xe về phía tây bắc. Ngoài Nơi sinh của Shakespeare, điểm thu hút du lịch tiếp theo là ngôi nhà được cho là nơi Anne Hathaway (vợ của Shakespeare) lớn lên.

Nhiều cửa hàng dọc con phố theo chủ đề Shakespeare. Ảnh: NYT.

Nơi sinh nằm trên phố Henley, ngôi nhà nửa gỗ đã ố vàng theo thời gian. Ngày nay nó trông giống tòa nhà độc lập nhưng ban đầu nó từng là dãy nhà chung cư. John Shakespeare - cha của William Shakespeare - mua một căn hộ ở đây vào năm 1556, song ông cũng mua một bất động sản trên Phố Greenhill gần đó - nơi này cũng có thể là nơi con trai ông sinh ra. Thêm một điều đáng chú ý là ông mua mảnh đất được cho là Nơi sinh vào năm 1575, 11 năm sau khi con trai ông chào đời.

Những người tin vào Nơi sinh dẫn một hồ sơ từ năm 1552 cho thấy John Shakespeare bị phạt vì để lại đống phân đâu đó trên phố Henley. Không có địa điểm cụ thể, nhưng đống phân đó làm dấy lên giả thuyết rằng John hẳn đã sống ở đó vào thời điểm con trai mình chào đời, có lẽ khi ấy ông ở thuê.

Cuối thế kỷ 19, một người trông coi nơi này tên Joseph Skipsey đã từ chức sau vài tháng, giải thích rằng "không thứ gì trong số rất nhiều cái gọi là di vật trưng bày có thể chứng minh là của Shakspere" và rằng "chính Nơi sinh này đã là một vấn đề đáng ngờ".

Tương tự, tính xác thực của Ngôi nhà của Anne Hathaway dựa trên hồ sơ rằng John Hathaway đã thuê trang trại rộng 90 mẫu Anh, nơi tòa nhà đã có sẵn 13 năm trước khi Anne ra đời vào khoảng năm 1556. Ngôi nhà nhỏ này có thể liên hệ với gia đình Hathaway, nhưng không bằng chứng nào cho thấy Anne thực sự lớn lên ở đó, cũng như không bằng chứng nào cho thấy Shakespeare sinh ra trong ngôi nhà trên phố Henley.

Du lịch bội thu nhờ kinh doanh lòng tin

Thế nhưng cùng nhau, hai nơi này đã duy trì ngành du lịch của Stratford, trị giá khoảng 315 triệu USD vào năm 2019, trước đại dịch. Stratford có vẻ hào nhoáng thời Elizabeth với các cửa hàng lưu niệm và tòa nhà khung gỗ. ​​Vào thế kỷ 19, người Victoria đã cố gắng làm cho Stratford trông "chân thực" hơn, khiến nơi đây tràn ngập những món đồ giả cách thời Tudor.

Kinh tế và bản sắc của thị trấn này dựa trên sự ái mộ dành cho Shakespeare, đạt đỉnh điểm hàng năm vào ngày 23/4 - được coi là ngày sinh của Shakespeare. Bên cạnh đó, nơi đây cũng có một số cửa hàng theo chủ đề Harry Potter. Nhưng nhiều năm qua họ vẫn chưa thuyết phục được những người hoài nghi.

Nhà báo Bernard Levin từng chỉ trích rằng "Stratford cho phép - thậm chí khuyến khích - một trong những vụ lừa đảo lớn nhất nước Anh hoành hành mà không thèm kiểm soát". Tệ hơn là những kẻ buôn lậu đã tìm cách kiếm thêm lời. Đầu thế kỷ 19, một người thuê Nơi sinh - Bà Hornby - kiếm bộn tiền nhanh gọn bằng cách trưng bày và bán "di vật" của Shakespeare cho những du khách cả tin. Chuyện cuối cùng bị phơi bày trong một bài báo năm 1848, cho thấy bốn chiếc ghế khác nhau, đều nhận là "ghế của Shakespeare" đều do thợ thủ công ở địa phương làm.

Trung tâm Shakespeare là một bảo tàng kỳ lạ đóng vai trò như phòng chờ dẫn đến Nơi sinh. Không có cuốn sách hay bức thư nào thuộc sở hữu của Shakespeare, vì không có gì như vậy được biết là tồn tại. Thay vào đó, có tủ kính trưng bày tám bức tượng bán thân của Shakespeare niên đại từ năm 1844 đến 2000. Một tủ khác có cốc bia Shakespeare (1933), bộ bài Shakespeare (1974) và một tượng Shakespeare sản xuất tại Trung Quốc (2003).

Các hướng dẫn viên kể cho du khách nghe chuyện thời thơ ấu của Shakespeare - cách ông chơi đùa, ăn uống và nằm mơ trong những căn phòng này. Tất nhiên, tuổi thơ của ông thực sự là một khoảng trống: Từ lễ rửa tội năm 1564 đến cuộc hôn nhân năm 1582, không có tài liệu nào về ông. Trong một phòng, có bàn bày sách, bút lông và mực - biểu trưng cho gia đình có học thức - nhưng cha mẹ ông từng ký các tài liệu bằng mộc, như nhiều người không biết chữ ở nước Anh thời Tudor.

Nỗ lực để bảo tồn tài sản làm Nơi sinh chính thức bắt đầu vào năm 1847, khi nó được rao bán. Một ủy ban được thành lập để "cứu" ngôi nhà và nhóm bắt đầu kêu gọi quyên góp. Cuối cùng nơi này được bán đấu giá với giá 3.000 bảng Anh, trị giá khoảng 323.000 USD ngày nay.

"Cửa hàng xúc xích tồi tàn" ban đầu quả là nơi tẻ nhạt. Do đó họ phá bỏ các cơ sở liền kề, cải tạo toàn bộ khu vực. Những người quản lý mới biến nơi đây thành ngôi nhà rộng lớn, tiện nghi của một gia đình thịnh vượng thời Elizabeth, để lại tầng hầm là "phần duy nhất còn giữ nguyên".

Điểm du lịch "Ngôi nhà của Anne Hathaway". Ảnh: NYT.

Ủy ban đã trở thành Quỹ Nơi sinh của Shakespeare, vẫn điều hành trang web và tiếp tục khẳng định tính xác thực của địa danh này. Quỹ mua thêm nhiều tài sản hơn, bao gồm Ngôi nhà của Anne Hathaway - trang trại lợp mái tranh nơi du khách đến để "sống lại câu chuyện tình yêu của Shakespeare".

Không khác những địa điểm du lịch khác, Nơi sinh của Shakespeare cũng có một cửa hàng quà lưu niệm sặc mùi chủ nghĩa tiêu dùng - áo thun, trà và khăn trà Shakespeare, đồ trang trí Giáng sinh Shakespeare...

Niềm tin đúng là một ngành kinh doanh béo bở, cây bút Sheelagh McNeill đúc kết.