Nguyên Tổng bí thư Đỗ Mười có nhiều đóng góp cho đối ngoại Việt Nam. Những đóng góp ấy in đậm trong ký ức của ông Nguyễn Mạnh Cầm - nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao.
Bài viết Việt Nam sẵn sàng là bạn của tất cả các nước in trong cuốn Những câu chuyện về đồng chí Đỗ Mười (tác giả Diệu Ân, NXB Hồng Đức) kể lại những kỷ niệm ngoại giao của ông Nguyễn Mạnh Cầm với nguyên Tổng bí thư Đỗ Mười.
Zing.vn giới thiệu bài viết, giữ nguyên cách xưng hô của ông Nguyễn Mạnh Cầm (xưng tôi).
Cuộc gọi lúc 2, 3 giờ đêm
Sau Đại hội toàn quốc lần thứ VI của Đảng (tháng 12/1986), tôi được cử làm đại sứ tại Liên Xô. Tháng 4/1987, tôi sang Moskva nhận nhiệm vụ thì tháng 5/1987, đoàn đại biểu Đảng và Chính phủ ta do đồng chí Nguyễn Văn Linh - Tổng bí thư - và đồng chí Đỗ Mười - Phó chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng - dẫn đoàn sang thăm và làm việc với lãnh đạo Liên Xô.
Lúc này, đất nước ta đang trải qua một cuộc khủng hoảng kinh tế - xã hội nghiêm trọng. Ta phải dựa vào sự giúp đỡ của các nước anh em trong phe XHCN, chủ yếu là Liên Xô để khắc phục khó khăn.
Qua đàm phán, lãnh đạo Liên Xô quyết định dành cho ta khoản viện trợ 1,2 tỷ rúp (RUB) chuyển nhượng (1 RUB chuyển nhượng có giá trị gần bằng 1,5 USD) mỗi năm, trong đó một phần là viện trợ không hoàn lại, phần lớn là cho vay ưu đãi, lãi rất thấp, thời gian cho vay kéo dài.
Với số tiền đó, tùy yêu cầu của ta phân bổ bao nhiêu cho thiết bị toàn bộ (tức các nhà máy hoàn chỉnh), bao nhiêu cho vật tư, và bao nhiêu cho hàng hóa tiêu dùng… là tùy ta, miễn là số lượng ta đề ra bạn chấp nhận được.
Tại hội đàm, đồng chí chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng bạn chỉ thỏa thuận về nguyên tắc, còn số lượng cụ thể thì các bộ trưởng của bạn dự định nếu nắm chắc tình hình tán thành đề nghị của ta thì hai bên thông qua luôn, còn thì các đồng chí bộ trưởng sẽ gặp bộ trưởng liên quan của ta để bàn cụ thể sau.
Đối với những vấn đề quan trọng để tranh thủ thời gian đồng chí Đỗ Mười thỏa thuận với chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng bạn để đồng chí cùng với bộ trưởng ta làm việc trực tiếp với bộ trưởng bạn. Cách làm đó đạt kết quả cao. Một phần do đồng chí trình bày có sức thuyết phục, một phần do bộ trưởng bạn kính nể đồng chí.
 |
| Nguyên Tổng bí thư Đỗ Mười chụp ảnh cùng Phó thủ tướng Liên Xô Heydar Aliyev năm 1983. Ảnh tư liệu: VOV. |
Sau khi đoàn về nước, các bộ, ngành liên quan có trách nhiệm theo dõi và đôn đốc bạn giao hàng đáp ứng yêu cầu của ta. Song, thường việc giao hàng không tránh được sự chậm trễ. Với tư cách người đứng đầu Chính phủ, đồng chí Đỗ Mười nắm rất vững yêu cầu của ta và theo dõi rất sát tiến độ giao hàng của bạn, nhất là đối với thiết bị, vật tư thiết yếu và hàng hóa quan trọng.
Hàng ngày sau buổi giao ban buổi sáng thấy mặt hàng nào cần đốc thúc bạn chuyển sang gấp là đồng chí gọi điện thoại sang yêu cầu tôi làm việc ngay với bạn. Nhưng múi giờ ta sớm hơn múi giờ Moskva ba tiếng, vào mùa hè và bốn tiếng vào mùa đông. Khi ở trong nước các cơ quan bắt đầu làm việc thì ở Moskva mới 2, 3 giờ sáng.
Đồng chí thường gọi điện luôn, mỗi tuần 3, 4 lần nên có hôm tôi mạnh dạn trình bày: “Anh ơi, anh gọi lúc này ở đây mới 2, 3 giờ sáng, chúng tôi vừa mới đi ngủ anh ạ”. “Thế à, tớ chủ quan cứ nghĩ như ở nhà, tớ xin lỗi nhé, lần sau rút kinh nghiệm tớ gọi chậm hơn”.
Bẵng đi khoảng 5 hôm, đồng chí không gọi vào giờ đó nữa, nhưng sau đó đồng chí quên đi và lại tiếp tục gọi. Tôi tự nhủ: “Đồng chí đã đích thân đôn đốc những việc mà lẽ ra đồng chí không phải lo đến, mình không có quyền vì giờ giấc mà để lỡ việc của đồng chí trong khi đồng chí còn bao việc phải xử lý”.
Chính nhờ sự đốc thúc của đồng chí Đỗ Mười mà tôi được Phó chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô, Chủ nhiệm phân ban hợp tác với Việt Nam nhận xét: “Nhờ sự nhắc nhở kịp thời của Đại sứ Việt Nam mà phân ban của tôi thực hiện tốt các cam kết với Việt Nam nhất là trong tình hình các đồng chí đang gặp rất nhiều khó khăn”. Thực tình phải nói đó là nhờ sự quan tâm của đồng chí Đỗ Mười.
Thăm Trung Quốc và sốt sắng hỏi kinh nghiệm phát triển kinh tế
Đầu tháng 11/1992, nhận lời mời của Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc và Quốc vụ viện nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, đoàn đại biểu Đảng và Chính phủ Việt Nam do Tổng bí thư Đỗ Mười và Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Võ Văn Kiệt dẫn đầu sang thăm Trung Quốc.
Một cuộc đi thăm có ý nghĩa lịch sử trọng đại, đánh dấu việc bình thường hóa quan hệ chấm dứt hơn 10 năm căng thẳng, mở ra một giai đoạn mới trong lịch sử quan hệ giữa hai Đảng và hai Nhà nước Việt Nam - Trung Quốc.
Ngoài hội đàm chung giữa hai đoàn đại biểu Đảng và Chính phủ hai nước còn khá nhiều cuộc gặp riêng giữa đồng chí Giang Trạch Dân - Tổng bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc, Chủ tịch nước CHND Trung Hoa và đồng chí Lý Bằng - Thủ tướng Quốc vụ viện với đồng chí Đỗ Mười và đồng chí Võ Văn Kiệt.
Chính các cuộc gặp riêng này mới cụ thể hóa những nguyên tắc và phương hướng khôi phục và phát triển quan hệ được thỏa thuận trong hội đàm chung. Hai bên trao đổi ý kiến về những biện pháp, những việc làm cụ thể để cho quan hệ nhanh chóng trở lại bình thường.
[…]
Sau khi ký thông cáo chung, đoàn rời Bắc Kinh đi thăm thành phố Quảng Châu (tỉnh Quảng Đông), đặc khu kinh tế Thâm Quyến - khu kinh tế tiêu biểu cho thành công của công cuộc cải cách mở cửa ở Trung Quốc với những thành quả vượt bậc…
Khi gặp lãnh đạo các địa phương này, đồng chí Đỗ Mười đặt rất nhiều câu hỏi từ chủ trương cải cách mở cửa, những biện pháp tiến hành, những chủ trương cụ thể đến kết quả đạt được so sánh với tình hình trước khi tiến hành cải cách.
 |
| Năm 1991, Tổng bí thư Đỗ Mười hội đàm với Tổng bí thư, Chủ tịch CHND Trung Hoa Giang Trạch Dân. Ảnh: TTXVN |
Đến đâu, đồng chí cũng yêu cầu được đi xem một số cơ sở sản xuất, kinh doanh. Đồng chí đặc biệt quan tâm đến vấn đề phát triển công nghiệp và cải thiện đời sống nhân dân.
Lúc này chúng ta đã tiến hành công cuộc đổi mới được 5 năm, tôi hiểu đồng chí muốn tìm hiểu kinh nghiệm của các địa phương bạn đối chiếu với cách làm của ta nhằm rút ra những bài học thiết thực cho quá trình tiếp tục công cuộc đổi mới về sau.
Một số cuộc trao đổi ý kiến hay đi thăm cơ sở đồng chí chia sẻ ngay với chúng tôi những điều đồng chí tâm đắc, những điều ta nên học tập.
"Lúc này gia nhập ASEAN là thích đáng"
Cuối năm 1991, đầu năm 1992, sau khi vấn đề Campuchia được giải quyết, các văn kiện về lập lại hòa bình ở Campuchia được ký kết, đồng chí Võ Văn Kiệt dẫn đầu đoàn đại biểu Chính phủ ta đã thăm các nước ASEAN nhằm cải thiện và thúc đẩy quan hệ với các nước ASEAN trên cơ sở đường lối độc lập đối ngoại độc lập, tự chủ mở rộng đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ quốc tế.
Trong dịp này, một số nhà lãnh đạo ASEAN gợi ý Việt Nam xem xét vấn đề gia nhập ASEAN. Đồng chí Võ Văn Kiệt trao đổi với chúng tôi, các thành viên trong Đoàn để thống nhất ý kiến về báo cáo với Bộ Chính trị. Khi về nước, đồng chí giao cho tôi đến báo cáo với đồng chí Tổng bí thư.
Nghe tôi trình bày xong, đồng chí Đỗ Mười nói ngay: “Tình hình đã thay đổi, căn cứ kết quả chuyến đi thăm của anh Kiệt với thái độ của các nước ASEAN đã thay đổi so với mấy năm trước khi còn vấn đề Campuchia. Họ lại chủ động hợp tác để đưa khu vực phát triển".
"Lúc này ta gia nhập ASEAN là thích đáng. Gia nhập ASEAN sẽ làm tăng thêm sức mạnh của ta, tăng thêm vị thế của ta”. Vấn đề sau đó được đưa ra xin ý kiến Bộ Chính trị và Bộ Chính trị đã nhất trí thông qua.
 |
| Năm 1995, đồng chí Đỗ Mười tiếp Chủ tịch Cu Ba Fidel Castro. Ảnh: Tư liệu. |
Tế nhị trong hội đàm với Hàn Quốc
Trong hội đàm với Tổng thống Hàn Quốc có một việc đồng chí Đỗ Mười không hề đề cập, không nói ra nhưng phía Hàn Quốc lại rất chú ý.
Sau hội đàm, trong cuộc gặp riêng với đồng chí Đỗ Mười, Tổng thống Hàn Quốc thẳng thắn và chân thành: “Tôi rất cảm phục sự tế nhị của người Việt Nam. Có một việc do lịch sử để lại tuy trong hội đàm ngài Tổng bí thư không đề cập đến vì tế nhị, nhưng chúng tôi vẫn canh cánh trong lòng. Đó là việc quân đội Hàn Quốc tham gia chiến tranh Việt Nam và đã gây nhiều thiệt hại cả về người và của cho nhân dân Việt Nam".
"Đó là món nợ mà chúng tôi phải trả. Tôi hứa với ngài Tổng bí thư sẽ yêu cầu các bộ, ngành, các tập đoàn và công ty Hàn Quốc hợp tác tốt với Việt Nam để trả món nợ này. Mong ngài Tổng bí thư thông cảm”.
Ngay sau chuyến thăm của đồng chí Đỗ Mười, tổng thống Hàn Quốc đã triệu tập đại diện các bộ, ngành và tập đoàn công ty Hàn Quốc giao trách nhiệm.
Trên thực tế đúng như tổng thống Hàn Quốc đã hứa, một thời gian ngắn sau ngày hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao, quan hệ hợp tác giữa hai nước phát triển với tốc độ nhanh chóng kỷ lục. Hàn Quốc trở thành một nước đầu tư trực tiếp hàng đầu vào việt Nam.
