Anh Dũ, một người gốc Gia Định, bảo tôi: Cứ mỗi lần đi đâu đó, thấy cây gòn có những trái dài treo lủng lẳng là anh nhớ ngôi nhà cũ trên đường Bùi Hữu Nghĩa, nhớ nhất cái cầu sắt Đakao cách nhà vài chục mét. Đó là cây cầu rất xưa, có từ cuối thế kỷ 19, chạy băng qua rạch Thị Nghè để nối con đường Nguyễn Văn Giai phía Tân Định qua đường Bùi Hữu Nghĩa phía Bình Thạnh bây giờ. Nó cũ kĩ, rỉ sét, tồn tại cả trăm năm, ấp ủ tuổi thơ của anh từ hơn nửa thế kỷ trước. Đến gần Tết anh càng nhớ.

Nhớ mấy lần sau tết Tây, má anh lục tủ lấy cái bao vải cũ đựng bông gòn ra. Trong năm, khi đến mùa, hàng cây gòn trồng dưới dạ cầu mé quận 1 bung ra rất nhiều bông gòn từ những trái dài treo lủng lẳng trên cành cao.

Những buổi trưa đi học về, Dũ thơ thẩn nhặt những mụn gòn trắng ngà nhẹ và xốp rụng dưới đất, nhét vào túi nylon mang theo rồi lèn chặt trong cặp táp. Về nhà, trút ra bao lớn để dành. Mùa gòn nào Dũ cũng ráng lượm thật nhiều vì bông gòn rất xốp, nhìn có vẻ nhiều nhưng khi nhồi sẽ teo tóp lại.

Gần Tết, dọn dẹp nhà xong, má ngồi tỉ mỉ may một cái bao gối rồi nhồi gòn vào thật chặt. Bên ngoài, bà may thêm áo gối bằng vải carô. Tết đó, Dũ có cái gối mới thơm mùi gòn, dường như thơm cả mùi nắng, mùi gió và mùi nước dưới chân cầu.

Cầu sắt Đakao. Tranh: Phạm Công Tâm.

Cầu sắt Đakao thỉnh thoảng về trong giấc mơ. Trong đó, chú bé Dũ lang thang từ nhà đi bộ qua cầu sắt, đi mua nước đá, bia chai trong cái depot dưới gốc cây xoài sát nhà ca sĩ Hoàng Oanh trên đường Bùi Hữu Nghĩa. Có lúc Dũ đi xa hơn trên con đường đó, đi ngang qua ngôi biệt thự lớn có tường dài bao bọc của hai mẹ con nghệ sĩ Túy Hoa - Túy Phượng gần nhà thờ Thánh Mẫu để ra chợ Bà Chiểu.

Đường Bùi Hữu Nghĩa, nối cầu sắt đến chợ Bà Chiểu chính là con đường đê chạy dọc theo rạch Thị Nghè. Năm 1896, người Pháp làm đường sắt nối Sài Gòn - Gia Định - Gò Vấp. Đường sắt này bắt đầu từ chợ Sài Gòn (chợ Cũ Hàm Nghi), ra đường Nguyễn Huệ bây giờ, vượt qua rạch Thị Nghè cặp ngang hông chợ Bà Chiểu để đến xã Hạnh Thông, Gò Vấp.

Cầu sắt và đường Bùi Hữu Nghĩa có đường sắt này đi qua, lúc Dũ còn nhỏ vẫn còn thấy dấu tích đường ray cũ ở phần cầu bên phải nhìn từ hướng chợ Đakao. Thực chất, cầu ghép lại từ hai cầu nhỏ, giữa có khoảng trống, có rào thấp. Từ đầu thập niên 1960, tàu không còn chạy, người ta lát sàn gỗ chỗ đường ray cũ dành cho người đi bộ và cầu bên kia tráng nhựa dành cho xe máy, xe có động cơ như xe lam, xe ba bánh. [...]

Sống ở đây hơn nửa thế kỷ, cuộc sống của cả nhà anh gắn với cây cầu này. Anh nhắc những ngày nghỉ hè, đám con nít bỏ ngủ trưa đi lần về phía cầu với cái tháp canh cao nghều nghệu, leo lên thành cầu cao đến mấy mét rồi nhảy xuống mặt nước cách mặt cầu cũng cỡ đó. Đứa thì co hai chân cho rớt cái ùm xuống, gọi là “nhảy bom”. Đứa nào nhát thì thả tùm người xuống nước.

Dân cá độ thách nhau ai dám nhảy chúi đầu xuống, khiến đám con nít le lưỡi. Có mấy anh thanh niên cá nhau là nước sẽ văng cả người hay nửa người cô gái đang đi trên cầu, để sau đó bị nghe chửi sa sả.

Khi ấy, nước rạch Thị Nghè trong veo, quăng đồng xu chìm dưới đáy còn thấy, còn có nhiều những con nhuyễn thể dài giống con giun bơi lăng quăng mà đám con nít gọi là con “hà”.

Dũ còn nhỏ nên không dám leo lên tới thành cầu, chỉ đứng từ mặt cầu nhảy xuống. Những đứa con nít của năm tháng đó, với những lần nhảy cầu như vậy mà không đứa nào bị thủy thần kéo hay va chạm nguy hiểm. [...]

Cuộc sống chung quanh cầu sắt coi vậy mà vui. Phía bên quận 1, khu Đa Kao, đầy những hàng quán ngon lành. Không có tiền nhiều, Dũ và anh chị em trong nhà lần ra phía chợ Bà Chiểu hay chợ Đakao ăn cháo đậu, bánh tráng kê, bò bía ngọt, bún tàu tôm khô, chuối nướng nước dừa… Hôm nào có tiền thì ăn bánh mì thịt của tiệm Bảy Quan ở góc đường Đinh Tiên Hoàng - Nguyễn Văn Giai, những ổ bánh mì ngon tuyệt vì thịt quay ba rọi và nước xốt rất ngon, còn nóng hổi vì ủ trên lò than. [...]

Thập niên 1980, đoạn đường dưới chân cầu phía quận Bình Thạnh thành khu bán đồ lạc-xoong, bày đầy bù lon ốc vít gỡ ra ở các bãi phế liệu. Họ mua theo ký, bán theo giá từng con ốc nên có lời, chợ càng phát triển.

Đến giữa thập niên 1990, cầu sắt Đakao bị dỡ ra hoàn toàn, tháp canh cũng không còn. Lúc đó, Dũ đã hơn 20 tuổi, đi ngang nhìn thấy cây cầu xi măng mới xây rất thoáng đãng, không khỏi nhớ cái thành cầu cong cong từng muốn leo lên để nhảy xuống mà không dám. Cầu xây xong, tráng nhựa bằng phẳng, mang tên mới là cầu Bùi Hữu Nghĩa. Cái tên cầu sắt Đakao xem như bị khai tử.

Ngôi nhà của gia đình Dũ dưới dốc cầu vẫn còn giữ được đến ngày nay dù anh đã ra riêng. Hồi xưa, có vài người, trong đó có ca sĩ Từ Dung đến trọ trong nhà của anh. Khách thuê nhà bảo nhau là sống ở khu này rất tiện, đi ăn ở chợ Đakao hay chợ Bà Chiểu đều có nơi bán món ngon như tiệm mì Hải Ký, tiệm cơm Vân Ký, được tha hồ ăn bún mắm, bún thịt nướng, bún thang, chè táo xọn. Có nhiều rạp hát gần đó như Văn Hoa Đakao, Casino Đakao, Đại Đồng, Huỳnh Long, Cao Đồng Hưng… có nhiều đền chùa như chùa Ngọc Hoàng, đền Trần Hưng Đạo.

Khu bình dân nhưng vui, có thể hưởng thụ nhiều thứ với giá vừa phải. Có lần gần Tết, Dũ đi thắp nhang chùa Ngọc Hoàng rồi về nhà thắp nhang cho cha. Đi ngang phía chân cầu bên quận 1, đối diện hàng gòn hồi xưa nay không còn nữa, có một cây ngũ trảo cao độ bốn mét, gốc nhỏ, nhiều nhánh xòe ra như bàn tay. Hồi nhỏ, thỉnh thoảng anh ra đó xin chủ nhà hái một nắm lá để mang về nhà cho ba má xông lúc trời trở lạnh.

Cây ngũ trảo giờ cũng không còn. Thoáng chốc, Dũ nhớ má nay đã gần tuổi 90 với mái tóc bạc phơ, trắng như những cụm gòn má nhồi gối mới cho Dũ vào những ngày giáp Tết thời tuổi nhỏ.