Nhà văn Trần Đức Tiến: ‘Đừng áp đặt quá nhiều bài học cho con trẻ’

Những kỉ niệm về thời thơ ấu chắc sẽ còn theo tôi suốt cuộc đời. Đến độ tuổi nào đó, rồi bạn sẽ thấy tuổi thơ quay về trong tâm trí bạn. Cái chữ “vòng đời” tưởng bình thường, quen dùng, nhưng thực ra rất hay đấy. Bạn sinh ra, lớn lên, rời bỏ mảnh đất chôn rau cắt rốn của mình, đi đây đi đó, làm việc này việc nọ, đổ mồ hôi sôi nước mắt mưu sinh, vui buồn được mất.

Loanh quanh một hồi, lúc lưng đau chân mỏi, bỗng nhiên lại thấy rưng rưng nhớ về những năm tháng tuổi thơ. Người cũ, cảnh cũ, một cánh diều, một chiếc cần câu, một buổi trưa đi bắt ve sầu, bắt chuồn chuồn, một trò nghịch dại… cứ gọi là hiện về rõ mồn một. Những thứ đó là một phần tài sản tinh thần vô giá của bạn, là tâm hồn bạn, con người bạn. Không muốn đánh mất mình thì bạn phải biết cách giữ lấy chúng.

Tập truyện thiếu nhi Xóm Bờ Giậu của nhà văn Trần Đức Tiến. Ảnh: NXB Kim Đồng.

Tôi viết cho các em bằng suy nghĩ và tình cảm thật của mình, còn những thứ đó có trở thành “tư liệu đặc biệt” hay không thì không dám nói. Nhưng quả thật có một thực tế: Sau khi “Xóm Bờ Giậu” ra mắt bạn đọc, tôi nhận được những câu hỏi hết sức bất ngờ từ một số đứa trẻ: hoa Cúc Áo là hoa gì? Bọ Dừa có phải là Bọ Hung? Thậm chí, còn có em không biết thế nào là bờ giậu.

Hóa ra từ cuốn sách và ngoài cuốn sách của tôi, còn không ít thứ phải “tranh cãi”, và đó là những cuộc tranh cãi hết sức lý thú: mối, rắn mối, thạch sùng, ốc sên, sên… Tại sao con Vạc Sành trong Nam, khi sống ngoài Bắc, trong thẻ căn cước lại có tên là Chàn Chạt, Cành Cạch, Sặt Sành?… Nói thế để thấy, đôi khi văn chương cũng mang giá trị tư liệu thật.

Là vẻ đẹp bình dị, mộc mạc của những khung cảnh xưa cũ đó. Chúng hòa quyện một cách tự nhiên với cái tình cảm chân chất của người nhà quê. Cánh đồng, con sông, mái đình, ao bèo, cái ngõ nhỏ tre trúc ban đêm nhiều đom đóm bay… Cảnh ấy sinh ra cho người ấy. Người ấy phải sống trong cảnh ấy. Thiên nhiên không tách rời con người. Con người là một phần của thiên nhiên, cùng chung sống, gắn bó, hòa hợp.

Đồng thoại, ở một số nền văn học khác, được hiểu là thể loại truyện dành cho trẻ em. Ở nước ta, theo cách hiểu thông thường, cũng là truyện dành cho trẻ em, nhưng nhân vật là loài vật hoặc những vật vô tri vô giác được nhân cách hóa: con chó, con mèo, cái bàn, cái ghế, hòn đá, bông hoa, cuốn sách…

Nhà văn Trần Đức Tiến trong buổi ra mắt Xóm Bờ Giậu. Ảnh: NXB Kim Đồng.

Phải để con trẻ nghe thấy tiếng hát của con Thằn Lằn, tiếng thở dài của con Ốc Sên, và đọc được bài thơ của con Dế trên chiếc lá mít. Hơn thế, còn phải làm cho bạn đọc nhỏ tuổi tin vào những điều đó, và từ đó, các cháu sẽ học được cách “nghe” và “đọc” được nhiều thứ khác. Đấy là thử thách khó vượt qua nhất, nhưng cũng là tham vọng lớn lao của những người viết truyện đồng thoại, tôi nghĩ vậy.