Thú chơi sách bản đặc biệt đã có từ lâu. Sau nhiều năm ngắt quãng, sách bản đặc biệt dần quay lại.
Khoảng 6, 7 năm nay, Nhã Nam thường làm thêm 100 bản đặc biệt với những tác phẩm hay. Đó là những bản có bìa cứng, in trên giấy chất lượng cao, có triện son của đơn vị làm sách. Khi ấy, những ấn bản bìa cứng này được coi là đặc biệt, tuy nhiên không được truyền thông, phổ biến rộng rãi. Hầu hết, chúng chỉ được những người chơi sách quan tâm, sở hữu.
Vài năm trở lại đây, công ty Tao Đàn - một đơn vị có tiếng trong lĩnh vực sách văn chương - cũng thường làm 200 bản bìa cứng bên cạnh bản phổ thông của tác phẩm hay. Sách bìa cứng thường có thêm chữ ký tác giả, dịch giả, triện của đơn vị phát hành.
Ở vào thời điểm mà thị trường chưa có nhiều phiên bản sách khác nhau, các cuốn bìa cứng được in trên giấy chất lượng cao như vậy được gọi là sách đặc biệt. Cho đến khi công ty Đông A cho ra mắt dòng sách S100, khái niệm sách đặc biệt được viết lại, thị trường trở nên phong phú.
 |
| Phiên bản đặc biệt tác phẩm Bố già được nhiều người chơi sách săn lùng. Ảnh: Đ. A. |
Mâm cỗ sách đặc biệt
Từ cuối năm 2019, Đông A cho ra mắt S100 Những ngôi sao Eger (tác giả Gárdonyi Géza, dịch giả Lê Xuân Giang, Nxb Dân Trí liên kết Đông A phát hành). Gọi là S100 vì phiên bản này chỉ làm 100 cuốn.
Về mặt nội dung, sách không khác các phiên bản phổ thông, nhưng về hình thức là những có bìa cứng, có thể là da, có thể là vải… được nghệ nhân làm thủ công. Ruột sách thường được in 2 màu trên giấy chất lượng cao.
Loạt sách S100 khác của Đông A được làm sau đó như Robinson Crusoe (Daniel Defoe), Bố già (Mario Puzo), Hán Sở diễn nghĩa (Chung Sơn cư sĩ Chân Vĩ), Khát vọng sống (Irving Stone), Thiên hoàng Minh Trị (Donald Keene), Anh em nhà Karamazov (Dostoevsky), Kiêu hãnh và định kiến (Jane Austen), Những cuốn sách thay đổi lịch sử (Cha Michael Collins chủ biên)… đều được bạn đọc đón nhận nồng nhiệt.
Những lần mở bán S100 chứng kiến cảnh 100 cuốn sách giá cao bán hết trong vòng một phút; những lần chuyển nhượng, giá sách S100 tăng gấp đôi, gấp ba giá ban đầu… Đó là cơ sở mở ra một thị trường tiềm năng.
 |
| Sách S500 Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp. Ảnh: Đ. A. |
Nhiều đơn vị làm sách tham gia làm những ấn bản đặc biệt theo cách riêng của mình. Thái Hà Books làm những ấn bản với giấy trúc chỉ cuốn Nghệ thuật và nghệ nhân vùng kinh thành Huế, làm sách có bìa thêu tay như Người thầy… Mai Hà Books làm Kim Vân Kiều với hộp sơn mài…
Nhã Nam thực hiện bản đặc biệt cho 15 cuốn trong bộ “Việt Nam danh tác”, với những tác phẩm như: Bỉ vỏ, Gió đầu mùa, Nắng trong vườn, Bốn mươi năm nói láo, Chân trời cũ, Đôi lứa xứng đôi, Tố Tâm, Hà Nội băm sáu phố phường… Đây đều là sách có bìa da, in trên giấy chất lượng cao, có hộp da, bụng sách quét nhũ.
Ngoài sách đặc biệt, các đơn vị cũng cho ra những phiên bản sách khác nhau bên cạnh bản phổ thông. Đó có thể là những phiên bản S500 (sách làm 500 bản), deluxe (sách phiên bản cao cấp) của Đông A hay những phiên bản bìa cứng của các đơn vị xuất bản, phát hành khác. NXB Tổng hợp TP.HCM, NXB Đại học Sư phạm Hà Nội, NXB Văn hóa - Văn nghệ, Thái Hà Books, Omega Plus Books, NXB Phụ nữ… đều làm sách bìa cứng giới hạn.
Không chỉ chú trọng vào nội dung, hình thức xuất bản phẩm, các đơn vị cũng sản xuất ấn phẩm kèm sách. Tri thức Trẻ Books làm quạt giấy, tượng… tặng kèm sách; bản cao cấp của Đông A thường có bộ postcard tặng kèm. Omega làm bookmark. Comicola thường xuyên phát hành sản phẩm theo chủ đề sách như móc chìa khóa, ốp điện thoại, tượng, tranh…
Từ sự đa dạng, phong phú của sách, những nhóm chơi sách, câu lạc bộ chơi sách bản đặc biệt được hình thành trên mạng xã hội. Đó là nơi các thành viên bàn về sách vở, “khoe” ra bộ sưu tập sách, trao đổi, mua bán sách đặc biệt.
 |
| Sách đặc biệt có bìa được các nghệ nhân làng thêu Quất Động thực hiện. Ảnh: T. H. B. |
Lạm dụng bản đặc biệt
Bên cạnh mâm cỗ sách đặc biệt, vẫn có nhiều ấn bản mang mác sách đặc biệt mà chưa xứng tầm. Đó là trường hợp sách đặc biệt có chất lượng giấy không khác gì chất lượng bìa phổ thông, chỉ được khoác thêm bìa định dạng khác.
Với những người chơi sách khó tính, họ không chấp nhận trường hợp lấy sách cũ, sách lâu năm, sách có nội dung chất lượng hạng trung ra làm bìa cứng, bìa da rồi đóng mác “sách đặc biệt”. Từng có nhận định “Có lẽ hiện nay, chỉ có sách kỷ yếu hội thảo là người ta chưa có ý định làm ấn bản đặc biệt hay bìa cứng giới hạn mà thôi!”.
Nhìn theo góc độ của người chơi sách đặc biệt, họ có văn hóa, lối chơi riêng, và đề ra những tiêu chí khắt khe của dòng sách này. Bởi vậy, với thị trường hiện nay, có ít sách đạt tiêu chí “đặc biệt”, mà thường chỉ có bản giới hạn, bản bìa cứng.
Nhưng nhìn ở góc độ xuất bản, càng có nhiều ấn bản, sách phân chia nhiều nhánh, nhiều dòng, thị trường càng trở nên sôi động. Việc có nhiều dòng sách cũng đáp ứng tốt hơn nhu cầu khác nhau của người đọc, người sưu tầm, người sử dụng sách.
2020 khép lại khi các đơn vị vẫn cho ra thị trường những cuốn đặc biệt. Thời gian tới, dòng sách này sẽ không đi vào thoái trào, nhưng thị trường sẽ phân hóa rõ rệt hơn.
