Cuốn sách về Đại tướng Võ Nguyên Giáp mang tên “Ở với người, ở với đời" của nhà xuất bản Thời đại tập hợp 20 bài viết của các tác giả là các tướng lĩnh, nhà sử học, nhà văn, nhà báo, nhà nghiên cứu… trong và ngoài nước. Xin trích đăng bài viết "Một ngày ở bên bác Văn" của Cao Ngọc Thắng trong cuốn sách này.
Ngày 14/7/2005, chúng tôi đến nhà riêng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp trước giờ ghi hình để làm công tác chuẩn bị. Đúng giờ hẹn, Bác Văn hiện ra trong bộ quân phục mùa hè. Mái tóc của vị Tổng Tư lệnh - Người anh Cả của các lực lượng vũ trang Việt Nam trắng như cước, vầng trán cao, rộng, đôi mắt sáng và gương mặt hiền từ, phúc hậu. Đã 94 tuổi nhưng bước đi của bác Văn vẫn khoan thai, tự tại. Bác Văn bắt tay từng thành viên trong đoàn làm phim và nói với chúng tôi, giọng bác trầm và sáng, rõ ràng:
Truyền hình Hà Nội làm phim về nhà văn Sơn Tùng là rất tốt. Đó là một tấm gương lớn về nghị lực.
 |
| Nhà văn Sơn Tùng. |
Đại tướng ngắm nhìn vị trí phỏng vấn mà chúng tôi vừa chuẩn bị theo gợi ý của Đại tá Nguyễn Nguyên. Những lần phỏng vấn trước đây về đề tài cách mạng, chúng tôi biết bác Văn thường chọn vị trí ghi hình bên cạnh bức tượng đồng Chủ tịch Hồ Chí Minh ngồi "dịch sử Đảng". Bối cảnh ghi hình đã hoàn tất, bác Văn nói ngay vào nội dung. Sau đây là lời của bác Văn mà chúng tôi đã đưa vào phim "Vẹn tròn như nón bài thơ" - phim phát sóng vào chương trình tối ngày 19/5/2006, đúng kỷ niệm lần thứ 116 ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh: "Sơn Tùng có thể nói là từ đầu đã có một cái như là chí hướng để suốt trọn cuộc đời mình nghiên cứu về Chủ tịch Hồ Chí Minh, cho nên sau thời gian đó có dịp đi theo Bác (...). Bác Hồ đi đến đâu, ai gặp Bác Hồ đều muốn nghe kể chuyện lại, nhờ đó mà anh biết được rõ ràng về thân thế và sự nghiệp nói chung, về đời sống cụ thể của Bác Hồ, do đó đã viết được nhiều cuốn sách (...) về Chủ tịch Hồ Chí Minh, mà thường người ta nhắc đến nhiều là quyển "Búp sen xanh" và đây là quyển mới nhất "Bác ở nơi đây" (Bác Văn cầm cuốn sách để trên mặt bàn giơ lên trước ống kính máy quay phim)... Đó là con người có trí mệnh.
Mỗi lần anh ấy gặp tôi thì tôi rất cảm động, bởi vì ngồi nói chuyện về Bác Hồ nhưng phải cố gắng vì vết thương lại đau, có khi cầm bút viết được có khi không (...).
Chúng ta nói chuyện về anh Sơn Tùng, chúng ta chúc cho anh khỏe mạnh mãi mãi và luôn nói chuyện về Bác Hồ để các thế hệ mới, đặc biệt là thế hệ thiếu niên nhi đồng hiểu về Bác Hồ. Đấy cũng là một cống hiến, tôi cho là cống hiến quan trọng của Sơn Tùng (...)".
Đại tướng Võ Nguyên Giáp nói liền một mạch. Buổi ghi hình phỏng vấn diễn ra nhanh gọn. Sau đó bác Văn gọi mọi người vào chụp ảnh chung với bác.
Giữa bác Văn - Đại tướng Tổng Tư lệnh Quận đội Nhân dân Việt Nam Võ Nguyên Giáp và nhà văn Sơn Tùng có mối tình cảm đặc biệt. Tôi đã được chứng kiến tình cảm đó trong một số lần gặp gỡ giữa vị tướng gốc Văn và nhà văn - thương binh chuyên nghiên cứu và viết về đề tài Bác Hồ.
Năm 1993, tôi có dịp theo nhà văn Sơn Tùng đến nhà riêng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Bác Văn muốn nghe Sơn Tùng kể tỉ mỉ về gia thế, gia phong, về những chặng đường buôn ba khắp thế giới, về quá trình hình thành nhân cách của Bác Hồ, để từ đó kết tinh thành tư tưởng Hồ Chí Minh mà nhà văn đã dày công nghiên cứu từ hồi còn thanh niên và cần mẫn, kiên trì viết nên hàng chục tác phẩm văn học bất chấp những vết thương hành hạ thường xuyên. Đại tướng đang chuẩn bị tư liệu để viết về về tư tưởng Hồ Chí Minh.
Đúng giờ hẹn, Giáo sư Sử học Đặng Bích Hà - phu nhân Đại tướng đã chờ nhà văn ở phòng khách. Bà thân mật mời nhà văn uống trà và hỏi thăm tình hình sức khỏe của ông. Rồi bà vào trong mời Đại tướng ra tiếp khách và làm việc.
Chỉ ít phút sau Đại tướng Võ Nguyên Giáp xuất hiện trong bộ thường phục. Năm đó bác Văn 83 tuổi. Bác bước ra nhanh nhẹn và cười tươi. Bác giang vòng tay, vừa nói vừa ôm vai Sơn Tùng:
- Sơn Tùng đấy à! Có khỏe không?
Chứng kiến hình ảnh này tôi nhớ đến hình ảnh cách đó hai năm trước, mùa thu năm 1991. Hôm đó Đại tướng Võ Nguyên Giáp đến dự và nói chuyện với các nhà văn mặc áo trấn thủ tổ chức tại hội trường nhỏ Cung Văn hóa Hữu nghị Việt - Xô. Đại tướng vừa bước vào thì tất cả mọi người có mặt trong phòng đợi đang ngồi đều đứng dậy đón chào Đại tướng. Đại tướng thân mật bắt tay từng người chợt nhận ra Sơn Tùng trong đám đông, Đại tướng bước nhanh tới ôm hôn nhà văn và hỏi thăm tỉ mỉ sức khỏe của nhà văn. Khi ngồi xuống ghế, Đại tướng đỡ Sơn Tùng ngồi cạnh mình. Mọi người đều xúc động trước tình cảm đặc biệt của Đại tướng đối với Sơn Tùng.
Hình ảnh xúc động từ hai năm trước, hôm nay tôi lại được chứng kiến tại nhà riêng của Bác Văn.
- Hôm nay, chúng ta làm việc cả ngày nhé! Đại tướng nói với nhà văn.
Trong khi Đại tướng và nhà văn trao đổi nội dung công việc, Giáo sư Đặng Bích Hà tự tay rót nước cho chủ nhà và khách, chuẩn bị cho Đại tướng những thứ cần thiết. Bà đi nhẹ nhàng. Tịnh không thấy một người cần vụ nào giúp việc.
Nhà văn Sơn Tùng bắt đầu trình bày với bác Văn những câu chuyện đã nằm lòng trong ông suốt mấy chục năm qua. Đã có chiệc máy ghi âm hoạt động, nhưng Bác Văn vẫn ghi chép rất tỉ mỉ. Cuốn sổ trên tay bác Văn lần dở sang trang mới theo mạch kể của nhà văn Sơn Tùng. Ở tuổi trên 80, trong lúc ngồi nghe người khác nói, bác Văn vẫn luôn giữ phong thái thoải mái, thi thoảng mới thay đổi tư thế ngồi. Tôi nhớ buổi nói chuyện tại cuộc gặp mặt các nhà văn mặc áo trấn thủ hổi mùa thu năm 1991, trên mục diễn giả, sau khi nói lời chào mừng cử tọa, Đại tướng Võ Nguyên Giáp dừng lại ít phút để tháo giầy, chân chỉ đi tất mỏng. Ở tư thế đứng thoải mái đó, Đại tướng nói liền một mạch khoảng một tiếng đồng hồ. Sau này tôi biết Đại tướng thường xuyên thập thiền, một phương pháp hiệu quả không chỉ đối với rèn luyện để duy trì và nâng cao sức khỏe mà còn có tác dụng lớn trong tu tâm và duy trì trí nhớ. Tôi đã cảm nhận được những kết quả cụ thể từ nhà văn Sơn Tùng. Ông đã luyện tập thiền ngay sau khi trở về Hà Nội từ chiến trường Đông Nam Bộ. Do kiên trì luyện thiền suốt mấy chục năm liên tục nên Sơn Tùng có sức khỏe để hoàn thành hơn hai chục tác phẩm văn học và thực hiện tới gần năm trăm chục cuộc nói chuyện về đề tài danh nhận, cách mạng và Chủ tịch Hồ Chí Minh trong tình trạng thương tất đèo đẳng trên cơ thể.
 |
| Hình ảnh Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ảnh tư liệu. |
Tập thiền là một là một trong những yếu tố quan trọng giúp cho Sơn Tùng bảo tồn được trí nhớ, mặc dù trong sọ não của ông vẫn còn ba mảnh đạn M79 mà không lấy ra được. Ngay cả lúc này đây, kể cho bác Văn nghe nhiều chuyện nhưng nhà văn không hề phải phụ thuộc vào một mảnh văn bản nhỏ nào.Phải công nhận, trí nhớ của Sơn Tùng thật hiếm có. Tôi lại nhớ chuyến theo ông về huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An hồi năm 1991. Huyện ủy và Ủy ban Nhân dân huyện Quỳnh Lưu mời nhà văn nói chuyện về đề tài Bác Hồ. Anh Hồ Phi Phục, lúc đó là Bí thư Huyện ủy, đã đưa xe ô tô ra Hà Nội đón nhà văn. Dịp đó đang là mùa mưa bão. Mấy ngày ở Quỳnh Lưu là mấy ngày mưa giông bão. Nghe tin nhà văn Sơn Tùng về nói chuyện đề tài Bác Hồ, cácn bộ từ các xã đội mưa, không quản ngại đường xá xa xôi tập trung đầy đủ tại hội trường Huyện ủy.
Nhân dân quanh vùng cũng đến rất đông. Cuộc nói chuyện của nhà văn Sơn Tùng lần ấy kéo dài suốt cả ngày, buổi trưa chỉ nghỉ ăn cơm. Hàng trăm con người ngồi im phăng phắc nghe Sơn Tùng kể chuyện. Diễn giả không cần sổ sách, không một mảnh giấy trong tay. Ông nói theo trí nhớ mà nói theo sự kiện, những nhân vật, những địa chỉ, ngày tháng, số liệu cứ thế tuôn ra, chính xác và gây xúc động lòng người. Nhiều câu chuyện ông kể làm rơi nước mặt người nghe. Gần đây, nhà văn Sơn Tùng tập hợp những câu chuyện mà ông đã nghiên cứu, đã nói chuyện, viết thành tác phẩm đăng trên báo Khoa học và Đời sống năm kỳ với tiêu đề "Chuyện kể về Bác Hồ - trăm năm chưa thấu ngọn nguồn" , được đông đảo bạn đọc hoan nghênh và chờ đợi tác giả công bố tiếp những phần sau. Cũng như các tác phẩm khác "Chuyện kể về Bác Hồ - trăm năm chưa thấu ngọn nguồn" được viết ra với một lượng thông tin lớn, chính xác, không chỉ có giá trị văn học mà còn có giá trị lớn về sử liệu, đặc biệt là về truyền thống văn hóa thông qua các mối quan hệ của các danh nhân nổi tiếng của dân tộc; các nhân cách và những truyền thống quý báu này đã có tác động trực tiếp hay gián tiếp tời sự hình thành nhân cách cao quý của Chủ tịch Hồ Chí Minh ngay từ thuở thiếu thời.
Buổi làm việc giữa Đại tướng Võ Nguyên Giáp và nhà văn Sơn Tùng tiếp diễn trong khung cảnh tĩnh mịch và tràn đầy tình cảm thân ái. Nghe rõ tiếng chim rúc rích ngoài vườn, tiếng lá rơi nghiêng bên thềm và thoang thoảng hương hoa nhài, hoa lan quyện trong làn gió thu dìu dịu.
Giữa giờ làm việc buổi sáng, vẫn là bà Đặng Bích Hà bưng chiếc khay đựng dăm quả chuối trứng quốc để Đại tướng ăn đệm và mời khách văn.
Gần mười hai giờ, bác Văn đặt cuốn sổ tay xuống mặt bàn, tắt máy ghi âm và nói:
- Trưa rồi. Nghỉ đã Sơn Tùng. Chiều chúng ta làm việc tiếp. Hôm nay ăn bữa cơm gia đình nhé.
Tôi thực sự bất ngờ trước lời mời của bác Văn. Và tôi xúc động.
Tôi đưa mắt nhìn Sơn Tùng. Nhà văn cũng không dấu cảm xúc của mình. Ông nói với tôi khi Đại tướng đã vào phong trong:
- Đã nhiều lần đến thăm anh Văn, đây là lần đầu được ở lại ăn bữa cơm với vợ chồng Đại tướng ngay tại "dinh" của vị Tổng Tư lệnh - Người anh Cả của lực lượng vũ trang Việt Nam, một vinh hạnh hiếm có đối với người cầm bút. Hôm nay, anh em mình có dịp quan sát để hiểu thấu đáo hơn cuộc sống đời thường của vị tướng gốc Văn.
Lại thêm một bất ngờ. Và tôi hiểu... Chưa bao giờ tôi được tiếp cận bác Văn gần gũi và lâu như hôm nay. Suốt cả buổi sáng, trong khi Đại tướng và nhà văn làm việc, tôi thỏa sức chọn vị trí chụp ảnh và ghi vào trí nhớ những điều mắt thấy tai nghe, không bị cản trở như những lần tác nghiệp ở nơi đông đuc vẫn thường thấy.
Bác Văn trở ra và dẫn nhà văn Sơn Tùng vào bên trong. Một lúc sau, tôi theo bác Văn đi qua một căn phòng để tới nơi vệ sinh. Tôi bước vào. Ánh sáng ngọn đèn điện công sức thấp chỉ đủ để nhận ra các thiết bị vệ sinh đã cũ mèm, lớp men tráng đã tróc nham nhở, dụng củ bằng sắt thì hoen rỉ, không còn nhận ra chiếc vòi hoa sen vì đã mất bộ phận "hoa sen" chỉ còn trơ cục sắt gã vào bức tường ngả màu thấm do ẩm lâu ngày. Tôi với tay nắm đoạn dây và giật, tiếng và chạm vang lên khô khốc trong lòng chiếc âu bằng gang, tịnh không có nước từ đó chảy xuống bệ xí. Hóa ra nó đã hỏng. Từ nơi vệ sinh bước ra, tôi giật mình khi nhận thấy bác Văn vẫn đứng chờ; tôi lúng túng đỡ gáo nước từ tay Bác. Bác Văn chờ tôi dội xong gáo nước lại hướng dẫn tôi tới gào nước để rửa tay. Nước từ chiếc vòi chảy ra không mạnh lắm. Tôi tiếp tục ngỡ ngàng đón nhận chiếc khăn mặt bác Văn đưa cho để lau tay. Cảm giác trong tôi lúc đó lộn xộn, vì sự bất ngờ đến với mình liên tiếp trong một khoảng thời gian ngắn ngủi, nhưng nó ngấm sâu vào ký ức. Tôi lặng người, không thể thốt lên một lời nào cho dù là lời cảm ơn giản dị trước sự ân cần của bác Văn. Cho tới bây giờ tôi vẫn áy náy mãi vì sự thiếu sót của mình ngày ấy.
Bác Văn dẫn nhà văn Sơn Tùng và tôi xuống phòng ăn của gia đình. Đường đi phải qua một hành lang hẹp chỉ có một chiếc bóng đèn điện công suất thấp, ánh sáng đỏ quạch. Vừa đi Bác Văn vừa nhắc nhở nhà văn thương binh cẩn thận kẻo vấp ngã.
Phòng ăn của gia đình Đại tướng cũng rất mộc mạc, chỉ một bộ bàn ghế gỗ cũ kỹ, bạc phếch, đặt gần khung cửa sổ.
Giáo sư Đặng Bích Hà bưng mâm cơm từ trong bếp ra. Bà nhẹ nhàng đặt mâm xuống bàn. Trên chiếc mâm nhôm vành đã có chỗ quăn bày mấy món ăn đơn giản: đĩa cá kho vàng sậm thơm mùi gừng, bát cà muối ướp tỏi đập dập, đĩa đậu đũa thái vát xào thịt bò, bát nước mắm nguyên không pha, tiếp đến là một xoong canh và cuối cùng là nồi cơm nhìn thì biết đó là những chiếc nồi đun trên bếp than tổ ong.
Bác Văn nói giản dị:
- Thực sự là bữa cơm gia đình nhé. Bà nhà tôi tự nấu đấy. Chúng ta vừa ăn vừa nói chuyện tiếp.
Giáo sư Đặng Bích Hà thì nói:
- Cơm tiếp khách văn có thêm món thịt bò xào đó. Anh Văn thích ăn món cá, ít khi dùng các món thịt.
Tôi tranh thủ nâng máy ảnh. Sao tay lại run thế này. Nhìn vào vi - dơ, hình ảnh cứ nhòa đi, chỉnh hoài cũng không nét. Tôi bấm liền mấy kiểu. Khi rửa, bức ảnh cũng bị rung. Tôi biết lúc chụp mình đã không làm chủ được tình cảm. Cũng phải thôi...
Mải chụp ảnh tôi quên khuấy một việc. Tôi nói nhỏ với bà Bích Hà để bà lấy cho một chiếc thìa. Quay trở lại bàn ăn, bà Bích hà nói:
- Sơ suất quá, quên là anh Sơn Tùng không dùng được đũa.
Bác Văn tiếp lời:
- Đã có thời gian dài Sơn Tùng phải buộc cây bút vào ngón tay bằng sợi dây chun để viết. Bây giờ đỡ hơn rồi, phải không Sơn Tùng?
Nhà văn đáp:
- Dạ, luyện mãi rồi thành quen mà anh chị.
Bác Văn hỏi:
- Hàng ngày Sơn Tùng ngủ được mấy tiếng?
- Thưa anh, mấy chục năm nay quen giấc rồi, mỗi ngày chợp mắt vài ba tiếng đồng hồ, đủ thư giãn để tiếp tục nạp năng lượng.
Bác Văn hiểu Sơn Tùng nói "nạp năng lượng" là nói đến việc tập thiền, nên Bác đồng tinh:
- ĐÚng, cần phải nạp năng lượng mỗi ngày. Nó đặc biệt cần thiết đối với người lao động trí óc.
Giáo sư Bích Hà hỏi:
- Cuốn "Búp sen xanh" xuất bản năm tám hai (năm 1982) anh Sơn Tùng nhỉ?
- Thưa chị, đúng đấy ạ! Nhà văn đáp.
Bác Văn nói tiếp:
- Anh em trong Chiếu văn vẫn viết đều đấy chứ? Sách của anh em mình đọc không được hết, nhưng các tác phẩm cuuả Sơn Tùng thì mình đọc trọn vẹn.
Nhìn Sơn Tùng, tôi thấy sự xúc động hiện rõ trong ánh mắt ông.
Giáo sư Bích Hà là người rời khỏi bàn ăn trước tiên. Bà lui vào phòng bếp.
Trước mắt tôi, bác Văn hiển hiện là một người cha hiền từ, gần gũi và thân thuộc quá. Mái tóc bác pha sương, nhưng ở bác tuổi tác không hề khỏa lấp sức mạnh khỏe khoắn phát ra từ nội tâm sáng trong hiện trên vầng trán và trong ảnh mắt, vẫn phảng phất nét thư sinh của người học trò thông minh nổi tiếng trường Quốc học Huế hồi đầu thế kỷ hai mươi; vẫn nguyên vẹn chất hùng biện của người thầy giáo uyên thâm trên đất Thăng Long âm ỉ ngọn lửa cách mạng; vẫn trọn lòng nhân ái của một vị tướng am tường Binh thư yếu lược (của Trần Quốc Tuấn): "Tướng mà dùng nhân ái đối với kẻ dưới, lấy tín nghĩa để thuyết phục nước láng giềng, trên biết thiên văn, dưới tường địa lý, giữa biết nhân sự, đó là tướng chỉ huy được cả thiên hạ, không ai địch nổi".
Thu Hà Nội, 2006
