 |
Các ca bệnh đậu mùa khỉ đang gia tăng trên toàn thế giới, bao gồm ở Mỹ - quốc gia mới ban bố tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng.
Kể từ khi căn bệnh này lần đầu tiên được phát hiện ở Mỹ vào tháng 5, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) xác nhận hàng nghìn trường hợp mắc bệnh.
Trong khi đó, trên toàn thế giới, hơn 25.000 trường hợp đã được báo cáo. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã kích hoạt mức cảnh báo cao nhất đối với căn bệnh này.
Bệnh đậu mùa khỉ bắt nguồn từ đâu?
Trước đây, người ta thường mắc bệnh đậu mùa khỉ do tiếp xúc gần với động vật bị nhiễm bệnh. Theo Ellen Carlin, nhà nghiên cứu tại Đại học Georgetown (Mỹ), người mắc bệnh có thể là do động vật cắn, cào, tiếp xúc với dịch cơ thể, phân hoặc do ăn thịt chưa được nấu chín.
Loại virus này được phát hiện lần đầu tiên trên khỉ trong phòng thí nghiệm vào năm 1958. Đây là lý do mà nó được đặt tên như hiện nay.
Tuy nhiên, sau đó các nhà khoa học cho rằng loài gặm nhấm mới là vật mang bệnh đậu mùa khỉ trong tự nhiên. Virus chủ yếu được tìm thấy ở Trung và Tây Phi, đặc biệt ở khu vực gần rừng mưa nhiệt đới - nơi các loài gặm nhấm như chuột, sóc được xác định là vật mang mầm bệnh tiềm năng.
“Virus có thể đã lưu hành trong những con vật này một thời gian rất dài”, tiến sĩ Carlin nói. “Phần lớn, nó đã ở trong các quần thể động vật".
Trường hợp mắc bệnh đậu mùa khỉ trên người đầu tiên được phát hiện vào năm 1970 tại Cộng hòa Dân chủ Congo. Kể từ đó, virus này thường xuyên gây ra các đợt dịch nhỏ, mặc dù hầu hết chỉ giới hạn vài trăm trường hợp ở 11 quốc gia châu Phi.
Một số ít trường hợp sau đó đã lan đến các lục địa khác, bắt nguồn từ khách du lịch hoặc các động vật được nhập khẩu đã truyền virus cho vật nuôi trong nhà và sau đó cho chủ nhân của chúng.
Theo các chuyên gia, có thể virus đã tiến hóa để dễ lây lan hơn trong đợt bùng phát lần này.
Các nhà nghiên cứu đã giải trình tự gene virus đậu mùa khỉ trong các trường hợp gần đây và ghi nhận một số đột biến, nhưng có thể sẽ phải mất thêm thời gian để hiểu được vai trò của những biến đổi này.
Bệnh đậu mùa khỉ lây lan như thế nào?
Dù vậy, nhiều chuyên gia tin rằng bệnh đậu mùa khỉ có thể được kiểm soát.
“Sự lây truyền thực sự xảy ra khi tiếp xúc vật lý gần gũi, tiếp xúc da với da”, tiến sĩ Van Kerkhove cho biết.
Theo WHO, virus cũng có thể lây lan khi con người chạm vào hoặc dùng chung các vật dụng bị nhiễm bệnh như quần áo, ga trải giường. Nó cũng có thể lây truyền thông qua các giọt bắn ở đường hô hấp khi hắt hơi và ho.
“Nhưng giọt bắn sẽ không bay quá vài cm, do đó cần phải tiếp xúc trực tiếp trong thời gian dài (để virus có thể lây truyền - PV)”, CDC cho hay.
Các con đường lây truyền bệnh đậu mùa khỉ khác bao gồm từ mẹ sang thai nhi qua nhau thai hoặc tiếp xúc gần trong và sau khi sinh.
Các bằng chứng khác cũng chỉ ra quan hệ tình dục là một con đường lây truyền.
Vì vậy, để phòng ngừa, một số chuyên gia sức khỏe cộng đồng đã đề nghị những người có nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ tạm thời giảm số lượng bạn tình và tránh quan hệ tình dục nếu họ bị bệnh, cũng như kiêng hôn hoặc chạm vào cơ thể người khác.
WHO cũng khuyến cáo những người đã xác nhận hoặc nghi ngờ nhiễm bệnh đậu mùa khỉ sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục trong vòng 12 tuần sau khi họ đã hoàn toàn bình phục để giảm nguy cơ lây nhiễm cho người khác.
Bất cứ ai cũng có thể mắc và truyền bệnh đậu mùa khỉ, nhưng số trường hợp mắc bệnh ở phụ nữ và trẻ em vẫn còn tương đối nhỏ.
Theo New York Times, đa số các ca mắc trong năm nay là nam giới, và nhiều người tự nhận có quan hệ tình dục đồng giới.
Dù vậy, hiện tại, so với đợt dịch Covid-19 trước, rủi ro của căn bệnh này đối với dân số nói chung vẫn khá thấp.
Tiến sĩ Seth Blumberg, chuyên gia về các bệnh truyền nhiễm tại Đại học California, San Francisco, cho biết mọi người ít khả năng lây lan bệnh đậu mùa khỉ nhanh trong các không gian chung như trường học, văn phòng, hoặc phòng thử quần áo trong cửa hàng, như một số bài đăng trên mạng xã hội nói.
Các triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ
Theo CDC, thông thường, các triệu chứng bệnh xuất hiện trong vòng 6 đến 13 ngày kể từ ngày tiếp xúc, nhưng cũng có thể mất đến ba tuần. Những người mắc bệnh thường bị sốt, nhức đầu, đau lưng, đau cơ, sưng hạch bạch huyết và kiệt sức.
Khoảng một đến ba ngày sau khi sốt, hầu hết người bệnh sẽ cảm thấy đau đớn vì phát ban hoặc tổn thương da. Đó là đặc điểm do virus thuộc họ poxvirus gây ra.
Bệnh bắt đầu với những vết đỏ rát (tổn thương phẳng) trên mặt, bàn tay, bàn chân, miệng hoặc bộ phận sinh dục của bệnh nhân, sau đó trở nên sần (tổn thương nổi) và chứa đầy mủ trong vòng 5-7 ngày tiếp theo.
Nhiều trường hợp gần đây bệnh nhân chỉ có một tổn thương duy nhất hoặc một vài mụn mủ trên bộ phận sinh dục mà không lan ra các phần còn lại của cơ thể.
Angela Rasmussen, nhà virus học tại Tổ chức vaccine và bệnh truyền nhiễm tại Đại học Saskatchewan ở Canada, cho biết một khi mụn mủ trên người đóng vảy và bong ra, trong vòng 2-4 tuần, chúng sẽ không còn lây nhiễm nữa .
Trẻ em và những người bị suy giảm miễn dịch có thể rơi vào các trường hợp nghiêm trọng hơn, nhưng bệnh đậu mùa khỉ hiếm khi gây tử vong.
So với Covid-19, phát ban - đặc điểm dễ nhận biết của bệnh đậu mùa khỉ - cũng như các triệu chứng trước đó của nó, được cho là có lợi.
“Một trong những điều thách thức nhất đối với Covid-19 là nó có thể lây lan không triệu chứng bởi những người không biết rằng họ đang bị nhiễm bệnh”, tiến sĩ Rasmussen cho biết.
Hầu hết chuyên gia nói rằng bệnh đậu mùa khỉ thường dễ lây lan sau khi các triệu chứng đã xuất hiện, mặc dù trong một số trường hợp, các triệu chứng có thể nhẹ.
Dù vậy, vẫn có khả năng bệnh đậu mùa khỉ lây lan trong những ngày đầu tiên, khi các triệu chứng không gây chú ý.
Mối đe dọa gia tăng
Tiến sĩ Luis Sigal, một chuyên gia về poxvirus tại Đại học Thomas Jefferson ở Philadelphia cho biết các virus ADN như bệnh đậu mùa khỉ thường rất ổn định và tiến hóa chậm so với các virus RNA như virus corona hoặc Ebola.
Các nhà khoa học đang cố gắng tìm hiểu xem khả năng lây nhiễm, mức độ nghiêm trọng hoặc các đặc điểm khác của virus có thay đổi hay không dựa trên các chuỗi gene được thu thập từ một số bệnh nhân.
Trên thực tế, đậu mùa khỉ vốn được cho là bệnh hiếm gặp và khó lây. Nhưng đợt bùng phát hiện tại cho thấy sự gia tăng tần suất của dịch bệnh.
Theo các chuyên gia, một trong những nguyên nhân là tỷ lệ con người nhiễm virus do tiếp xúc với động vật - còn được gọi là lan truyền từ động vật - đã trở nên phổ biến hơn trong những thập kỷ gần đây. Quá trình đô thị hóa và phá rừng ngày càng gia tăng đồng nghĩa với việc con người và động vật hoang dã tiếp xúc thường xuyên hơn.
“Giờ đây, có nhiều cơ hội hơn để những mầm bệnh tương đối hiếm xâm nhập vào các cộng đồng mới, tìm vật chủ mới và đến những nơi mới”, tiến sĩ Rasmussen nói.
Cách điều trị bệnh đậu mùa khỉ
Cho đến nay, việc điều trị bệnh đậu mùa khỉ vẫn chủ yếu là kiểm soát các triệu chứng. Tuy nhiên, có một loại thuốc kháng virus, được gọi là tecovirimat hay TPOXX, đôi khi có thể được sử dụng cho bệnh đậu mùa khỉ nặng.
Ngoài ra, vaccine MVA-BN (hay còn được gọi là Jynneos) - vốn là vaccine phòng đậu mùa thường - đã được Canada, Mỹ và Liên minh châu Âu phê duyệt sử dụng để đối phó với đậu mùa khỉ.
Giới chức Mỹ đã ngừng tiêm vaccine chống lại bệnh đậu mùa vào năm 1972, khi căn bệnh được cho là đã bị xóa sổ ở nước này. Nhưng vào ngày 28/6, quan chức y tế liên bang thông báo rằng các tiểu bang có thể nhận được vaccine Jynneos từ kho dự trữ quốc gia và bắt đầu cung cấp vaccine cho bất cứ ai có thể đã tiếp xúc với virus.
Vaccine này có thể hoạt động cả trước và sau khi tiếp xúc với bệnh đậu mùa khỉ. Nếu một người đã tiếp xúc gần với trường hợp nhiễm bệnh thì tiêm ngay liều vaccine đậu mùa khỉ đầu tiên có thể giúp giảm các triệu chứng.
Theo CDC, liều đầu tiên nên được tiêm trong vòng 4 ngày, nhưng cũng có thể lên đến hai tuần sau khi xảy ra phơi nhiễm. Liều thứ hai sẽ được tiêm sau mũi thứ nhất 4 tuần.
