Năm 2018, Barcelona thuê Luke Bornn, Phó chủ tịch phụ trách phân tích tại đội bóng rổ Sacramento Kings kết hợp với Javier Fernandez, nhà khoa học dữ liệu để nghiên cứu về các cầu thủ của chính câu lạc bộ.
Họ muốn tìm hiểu lý do Lionel Messi, khi đó 30 tuổi, thường xuyên đi bộ trong các trận đấu nhưng vẫn đạt hiệu suất không tưởng với một cầu thủ. Tháng 12/2017, trong trận siêu kinh điển với Real Madrid, Messi đi bộ tới 83% quãng đường trong cả trận, nhưng vẫn ghi bàn và kiến tạo trong chiến thắng 3-0 của Barcelona.
Đi bộ để quan sát
Bằng cách phân tích vị trí của từng cầu thủ và vị trí tương ứng của trái bóng, hai chuyên gia dữ liệu tạo ra khái niệm "vị trí có giá trị cao", với khả năng tạo ra cơ hội cao hơn trong trận đấu.
Họ nhận ra Messi cùng với Sergio Busquets và Andres Iniesta là 3 cầu thủ tạo ra nhiều không gian quan trọng cho Barca. Tuy nhiên, trong khi 2 đồng đội cân bằng giữa đi bộ và chạy, Messi đi bộ tới 66% khoảng thời gian mà anh "tạo ra" không gian. Nói cách khác, khi lững thững trên sân, Messi vẫn nhìn thấy và mở ra những vị trí chuyền bóng giá trị cho đồng đội.
Không chỉ vậy, khi Messi thực sự tham gia vào tình huống bóng, anh còn kéo theo hậu vệ đối phương, gián tiếp tạo khoảng trống cho đồng đội. Anh có kết nối đặc biệt với Suarez, khi các bước chạy của 2 cầu thủ Nam Mỹ luôn có tính hài hòa cao.
"Messi tạo ra nhiều khoảng trống bằng cách không đuổi theo bóng. Anh ta làm có chủ đích hay không, câu này thì phải tự hỏi anh ta thôi", Bornn kết luận.
 |
| Các nhà phân tích tìm cách lý giải "hiện tượng Messi", khi anh chỉ đi bộ mà vẫn đạt hiệu quả cao. Ảnh: Luke Bornn. |
4 năm sau, tại World Cup 2022, Messi vẫn đi bộ. The Athletic thống kê Messi đi bộ nhiều hơn bất kỳ cầu thủ nào khác trong lượt trận đầu tiên của vòng bảng. Đến trận bán kết với Croatia, chỉ có Leandro Paredes chạy ít hơn Messi trong số đội hình xuất phát của Argentina. Cần nhấn mạnh Paredes rời sân khi trận đấu vẫn còn hơn 30 phút.
Dù vậy, hiệu suất của anh vẫn rất cao. Trước trận chung kết, Messi đã có 5 bàn thắng, 2 pha kiến tạo. Anh nhắc cho cả thế giới rằng tuổi tác dường như chưa ảnh hưởng tới mình. Bí kíp cho sự hiệu quả đó, theo các nhà phân tích, có thể đến từ cách Messi nhìn nhận trận đấu. Khi không chạy, anh liên tục đưa mắt tìm kiếm đồng đội và khoảng trống ở hàng thủ đối phương. Đây là bí quyết giúp cầu thủ này tạo ra những điểm “nổ” trong trận đấu căng thẳng.
Để tìm hiểu cách chơi của Messi, nền tảng phân tích Be Your Best đã xem lại trận đấu giữa Argentina và Ba Lan tại vòng bảng World Cup 2022. Công ty này nhận định Messi dành thời gian để quan sát rất nhiều khi đi bộ trên sân.
M10 di chuyển chậm 4,7 km suốt trận. Trong khi đó, anh ngoảnh đầu để quan sát 680 lần. Thống kê này chưa hoàn toàn đầy đủ bởi video truyền hình có nhiều cảnh cắt không quay Lionel Messi.
Theo tính toán của Be Your Best, 10 giây trước mỗi lần nhận bóng, siêu sao người Argentina quét sân 0,38 lần/giây. Chỉ số này của Messi cao hơn 35,7% thành tích trung bình của các tiền đạo đang chơi tại Ngoại hạng Anh.
Robert Moreno, người đã hỗ trợ Messi trong 3 năm với tư cách là trợ lý cho cựu HLV Barcelona Luis Enrique, cho rằng đó là điểm đặc sắc của Messi, khi anh ngày càng biết cách thay đổi lối chơi để phù hợp với độ tuổi của mình.
Dù vậy, thực tế là ngay từ thời trẻ, khả năng quan sát của Messi đã vượt trội. Simon Kuper, tác giả cuốn sách về Barcelona năm 2021 giải thích lý do Messi thường không mấy mặn mà ở giai đoạn mở đầu trận đấu. Lý do là anh dành thời gian đó để quan sát hàng thủ đối phương, cách họ phối hợp với nhau.
"Sau 5-10 phút, cậu ta có một bản đồ trong mắt và trong não, để biết chính xác khoảng trống ở đâu trên sân, và bức tranh toàn cảnh là gì", Pep Guardiola nói về cậu học trò ở Barcelona.
Làm những điều khó với chất lượng cao
Năm 2019, Sporza dẫn nguồn các nhà nghiên cứu tại KU Leuven và công ty dữ liệu thể thao SciSports đã phát triển một thuật toán giúp đánh giá cầu thủ chi tiết hơn.
Mô hình của họ vượt xa các số liệu thống kê truyền thống như bàn thắng và kiến tạo, đưa ra đánh giá đầy đủ hơn về hiệu suất và đóng góp của cầu thủ cho đội bóng.
"Giá trị của một cầu thủ bóng đá thường được quyết định bởi các bàn thắng và kiến tạo. Tuy nhiên, bàn thắng là một sự kiện hiếm gặp trong khoảng 1.600 hành động xảy ra trong một trận đấu. Do đó, mô hình của chúng tôi xem xét từng hành động bao gồm sút, chuyền, rê bóng, tắc bóng và tính toán giá trị của chúng", giáo sư Jesse Davis giải thích cách tính.
 |
| Mô hình máy tính cho thấy Messi bỏ rất xa những cầu thủ tấn công hàng đầu thế giới về độ hiệu quả trong các hành động bao gồm sút, chuyền, rê bóng và tắc bóng. Ảnh: KU Leuven. |
Mô hình tạo ra một đánh giá gọi là VAEP ( Valuing Actions by Estimating Probabilities - phân tích giá trị của các hành động bằng cách ước tính xác suất). Nó đưa ra tất cả thông số về tấn công lẫn phòng ngự.
Ở thời điểm ấy, hai cái tên được chọn để làm mẫu cũng rất thuyết phục: Đó là so sánh cả hai màn trình diễn của Ronaldo và Messi ở các mùa giải La Liga, từ 2013/14 đến 2017/18.
Kết quả VAEP của Messi là 1,21, trong khi đó của Ronaldo chỉ là 0,61. Máy tính đã xác nhận "El Pulga" là cầu thủ xuất sắc hơn.
 |
| Biểu đồ thể hiện giá trị VAEP của Messi (chấm đỏ - 1,21) vượt trội so với Ronaldo (chấm xanh dương - 0,61). Ảnh: KU Leuven. |
"Các tiền vệ như Paul Pogba hay Kevin De Bruyne đưa ra rất nhiều hành động trong mỗi trận, nhưng chất lượng không cao.
Một số cầu thủ khác thực hiện ít hơn, nhưng hiệu quả lại rất nhiều. Đó là trường hợp của Harry Kane, Mohamed Salah và Cristiano Ronaldo. Lionel Messi trên một bậc nữa, anh đưa ra số lượng lớn hành động với chất lượng cao”, nghiên cứu sinh Tom Decroos của KU Leuven chia sẻ.
"Phần mềm" kết hợp "phần cứng" hoàn hảo
Khi vượt qua Josko Gvardiol ở trận bán kết với Croatia để kiến tạo cho đồng đội, Messi nhắc nhở thế giới rằng ngay cả bây giờ, trong những năm cuối cùng của sự nghiệp, anh vẫn có tốc độ bùng nổ, những cú lắc hông có thể vặn và xoay ở độ cao, tốc độ, sự uyển chuyển, đôi chân cỡ 8 có thể khiến anh khó nắm bắt như Floyd Mayweather - tay đấm tài năng nhất mọi thời đại.
Để giải thích cho điều này, Jonas Dodoo - cựu HLV điền kinh nước rút và đang là cố vấn cho nhiều đội bóng ở Ngoại hạng Anh, Bundesliga hay Giải Bóng bầu dục Quốc gia Mỹ (NFL) cho rằng Messi có những phẩm chất trời phú.
Chuyên gia điền kinh miêu tả những pha nước rút như một phương trình gồm "phần mềm" và "phần cứng".
 |
| Messi thua thiệt hoàn toàn so với Gvardiol nhưng vẫn khiến đối thủ trở thành "gã hề". Ảnh: Reuters. |
“Khi xem xét đến sức mạnh, sự dẻo dai và tốc độ ở những hành động cường độ cao, chúng tôi luôn nói về phần mềm và phần cứng. Phần cứng liên quan rất nhiều đến cơ bắp, khớp và các đặc điểm về thể chất. Trong khi đó, phần mềm là nhận thức, hành động và khả năng ra quyết định của bộ não”, cố vấn cho nhiều đội bóng ở Ngoại hạng Anh cho biết.
Không có nhiều ưu thế về "phần cứng", Dodoo cho rằng “phần mềm” của Messi chính là thứ đặc biệt giúp anh vượt lên dẫn trước những người có thể chất tốt hơn rất nhiều.
“Messi rất giỏi trong việc kết hợp khả năng bao quát của mình để dự đoán và phản ứng với các chuyển động vi mô từ đối thủ. Anh ấy thường lướt qua hậu vệ với tốc độ vừa phải, khiêu khích họ tiến vào giống như chiếc áo choàng đỏ cho một con bò tót và sau đó tăng tốc bỏ đi khi đối thủ đã 'cắn' mồi. Việc hoạt động ở tốc độ không quá cao giúp Messi có năng lượng để bứt tốc và chuyển hướng loại bỏ hậu vệ", cựu HLV điền kinh nước rút nhận định.
Khi Messi ở trong tình huống một đối một, mặc dù hậu vệ theo kèm có thể biết cầu thủ người Argentina sẽ làm gì, nhưng họ không thể ngăn cản được.
Robert Moreno nhận định rằng vào thời điểm hậu vệ di chuyển, Messi đơn giản đã ở phía trước.
 |
| Messi có những phẩm chất trời phú để chuyển hướng rê bóng và bộ não thiên tài khiến đối thủ không thể theo kịp. Ảnh: AP. |
Kylian Mbappe của tuyển Pháp cũng là một trường hợp tương tự. Mọi hậu vệ đều biết ngôi sao PSG sẽ tăng tốc, nhưng lại không thể ngăn cản vì Mbappe làm điều đó quá nhanh đến mức không thể bị ngăn cản.
Tuy nhiên, Messi ở một đẳng cấp khác vì số 10 của ĐT Argentina vừa nhanh vừa khó đoán. Ngoài ra, Messi còn khiến đối thủ chủ quan bằng cách kết hợp tốc độ tăng tốc cực nhanh với việc di chuyển chậm hơn nhiều cầu thủ khác.
“Messi làm vậy vì tự biết mình đã 35 tuổi và không thể lặp lại những hành động cường độ cao như trong quá khứ. Mặc dù có vẻ như đang đi bộ, thực tế anh ấy luôn quay đầu lại và phân tích những gì đang diễn ra. Messi vừa chơi bóng vừa phân tích tất cả đối thủ trước mặt và cố gắng tìm ra điểm yếu. Đối với tôi, điều đó là không thể đối với những cầu thủ còn lại”, Moreno đưa ra luận điểm về cách Messi chơi bóng.
Những nhà khoa học tiên phong
"Những nhà khoa học tiên phong" là một cuốn sách thú vị về lịch sử của những phát minh nổi tiếng. Để có được những đóng góp vĩ đại cho nhân loại, các nhà khoa học nổi tiếng đã làm việc với lòng say mê và tinh thần học hỏi không ngừng.
