Rễ của cây mẫu đơn có tính hàn rất mạnh, nên phải sấy khô trước khi dùng. Ảnh: C.S.

Chắc hẳn mọi người đã quen thuộc với bạch thược, tôi cũng từng đề cập tới vị thuốc này trong rất nhiều món ăn và bài thuốc ở các phần trên, nhưng chưa giới thiệu chi tiết vì chủ yếu nó dùng để dưỡng can âm.

Bạch thược là rễ của cây hoa mẫu đơn trắng, khi bào chế phải nấu chín, sau đó bỏ vỏ, cắt thành miếng, phơi khô hoặc sấy khô. Sở dĩ phải nấu chín trước rồi mới sấy khô là vì khí hàn của nó rất nặng, cần nấu chín để loại bỏ một phần tính hàn.

Mỗi loại thuốc đều có những đặc điểm riêng, cần chú ý sử dụng thuốc sao cho tận dụng được đặc tính này của chúng. Ví dụ như gừng có vị cay nóng, dùng để tán nhiệt, làm nóng, còn bạch thược dùng để hạ nhiệt vì nó là thuốc có tính hàn. Chúng ta đều biết nóng sẽ lên trên, lạnh sẽ lắng xuống, vì vậy khi sử dụng bạch thược, khí hàn trong thuốc sẽ ức chế khí và nén khí xuống.

Rõ ràng, những loại thuốc mang tính âm và tính lạnh dễ làm tổn thương tỳ vị, dạ dày, nên nếu có biểu hiện tỳ vị hư nhược thì phải rất thận trọng khi sử dụng bạch thược, nên kết hợp với các vị thuốc khác để điều hòa.

Nhược điểm lớn nhất của bạch thược cũng chính là ưu điểm mạnh nhất của nó. Nếu can khí không đủ, tình trạng khí uất, huyết ứ nghiêm trọng, bạn có thể dùng bạch thược, vì khí lạnh và khả năng hạ nhiệt của nó vừa hay làm tiêu tan các uất kết cục bộ trong cơ thể, giúp giảm đau.

Hơn nữa, tính hàn của bạch thược giúp dưỡng gan, bổ âm hiệu quả, nếu dùng chung với các vị thuốc sinh tân như hoàng tinh, ô mai, sẽ phát huy tối đa công dụng dưỡng âm.

Sau đây là một số món ăn thường ngày sử dụng bạch thược. Đầu tiên bạn có thể hầm bạch thược với gà, sườn hoặc móng giò, chú ý không cho quá nhiều. Ví dụ, khi hầm chung với chân giò, bạn có thể dùng 25 g bạch thược cùng 1 kg chân giò, cách làm như khi hầm thịt bình thường.

Bạn cũng có thể nấu bạch thược cùng gan lợn, cần 15 g bạch thược, 300 g gan heo tươi. Gan rửa sạch, chần qua rồi vớt ra, rửa lại một lượt nữa, thái thành miếng vừa ăn, cho vào nồi cùng ớt, bạch thược và nước lạnh. Sau khi đun sôi, chuyển sang lửa nhỏ hầm khoảng nửa tiếng rồi tắt bếp. Để gan heo ngâm trong nồi khoảng hai tiếng là ăn được.

Nếu lúc ăn đã nguội, bạn có thể hâm nóng lại một chút. Tác dụng của món ăn này là dưỡng huyết, bổ mắt, dưỡng gan, phù hợp với các chị em phụ nữ kinh nguyệt ra ít, khô mắt, hoa mắt chóng mặt, thường hay hồi hộp bất an, mất ngủ, da dẻ xanh xao.

Ngoài ra, có thể đun bạch thược với lê, cần 500 g lê, 20 g bạch thược, 20 g mạch môn đông, 10 g tây dương sâm, đường phèn. Rửa sạch bạch thược, mạch môn đông và tây dương sâm, ngâm trong nồi 20 phút.

Cho lê đã rửa sạch cắt miếng vào nồi, đun với lửa to. Sau khi sôi, chuyển lửa nhỏ đun thêm một tiếng, nêm nếm đường vừa miệng rồi tắt bếp. Mạch môn đông và tây dương sâm cực kỳ tốt để tư âm, dưỡng khí, còn bạch thược thì ngoài tư can âm còn giúp giữ công dụng của các loại thuốc khác. Do đó món ăn này giúp tư dưỡng âm khí, dưỡng gan, bổ phổi.