 |
Vào những thập niên cuối cùng của thế kỷ 19 và thập niên đầu tiên của thế kỷ 20, khu vực Trung Đông, về danh nghĩa nằm dưới sự kiểm soát của Đế chế Ottoman, trở thành tâm điểm của nhiều toan tính quyền lực đan xen nhau.
Một giai đoạn đầy biến động trong thế giới Ả Rập
Người Ottoman muốn tận dụng uy thế tôn giáo của các tiểu vương Ả Rập kiểm soát các vùng thánh địa Hồi giáo trên bán đảo Ả Rập để phát động một cuộc thánh chiến rộng rãi trên toàn thế giới Hồi giáo, trong đó có Bắc Phi, trong trường hợp nổ ra đối đầu trực diện với các cường quốc châu Âu, nhất là Anh.
Nước Anh cũng tìm cách khai thác mâu thuẫn không thể giải quyết giữa chính quyền Ottoman và một số tiểu vương Ả Rập để phát động một phong trào ly khai Ả Rập làm tan rã quyền lực của Ottoman tại vùng bán đảo.
Người Đức, một quyền lực mới nổi, cũng giống người Ottoman, muốn kích động thánh chiến Hồi giáo để gây tổn thương cho nước Anh tại Ai Cập và Ấn Độ. Âm thầm hơn, những nhà lãnh đạo phong trào phục quốc Do Thái cũng hướng về Trung Đông, nơi có Palestin, miền đất hứa xa xưa của người Do Thái, như địa điểm tương lai cho nhà nước Do Thái phục hồi.
Và bản thân các tiểu vương Ả Rập ở vùng bán đảo cũng có toan tính riêng của họ để nhắm tới một đế chế Ả Rập rộng lớn, thoát khỏi sự kiềm tỏa của Ottoman, và khôi phục lại vinh quang như thuở Hồi giáo mới khai sinh.
Kết quả là Trung Đông trở thành sân khấu cho vô vàn âm mưu, kế hoạch chằng chịt, trong đó nhân vật chính là những kẻ đầy toan tính, cao vọng và không thiếu máu phiêu lưu.
Tất cả được tăng tốc chóng mặt với sự bùng nổ của Thế chiến Thứ nhất vào năm 1914, nhất là khi Đế chế Ottoman ngả hẳn về khối Liên minh Trung tâm, khởi đầu chuỗi biến cố dẫn tới cuộc nổi dậy của người Ả Rập, sự sụp đổ của Đế chế Ottoman, vai trò ủy trị của Anh - Pháp tại Trung Đông khi Thế chiến Thứ nhất kết thúc.
Xa hơn nữa, chuỗi domino vẫn không ngừng đổ ở vùng đất đầy biến động này cho tới khi một trật tự mới định hình sau Thế chiến Thứ hai. Khó kể hết ra đây tên của những người tham gia vào ván cờ quyền lực này, nơi nhiều khi người ta khó có thể phân biệt rạch ròi đâu là quân cờ, đâu là kỳ thủ, nhất là giai đoạn trong Thế chiến thứ nhất.
Song chắc chắn nhân vật được nhắc tới nhiều nhất trong giai đoạn đầy biến động này là một sĩ quan tình báo Anh, đại tá Thomas Edward Lawrence, hay “Lawrence xứ Ả rập” (Lawrence of Arabia).
 |
| Hình ảnh trong phim Lawrence of Arabia. Ảnh: IMDb. |
Nhân vật có một không hai trong lịch sử hiện đại
Cuộc đời kỳ lạ và di sản gây tranh cãi rất nhiều của Lawrence, với những hệ quả còn có thể thấy tới tận ngày nay, đã được bàn đến trong nhiều cuốn sách, thậm chí được đưa lên màn ảnh rộng trong bộ phim nổi tiếng Lawrence of Arabia của đạo diễn David Lean, công chiếu năm 1962.
Tại Việt Nam, bộ phim này cũng đã được biết tới từ lâu, nhưng để cung cấp đầy đủ hơn thông tin về cuộc đời và những biến cố trong giai đoạn hoạt động sôi nổi nhất của Lawrence xứ Ả rập, có lẽ cuốn sách cùng tên của Scott Anderson vừa được chuyển ngữ và phát hành là nguồn tham khảo đáng quan tâm nhất cho những ai thích tìm hiểu về lịch sử và tò mò muốn biết rõ hơn câu chuyện thực sau huyền thoại về Lawrence xứ Ả Rập, một nhân vật có một không hai trong lịch sử hiện đại.
Để độc giả hiểu được bối cảnh lớn dẫn tới sứ mệnh và cuộc phiêu lưu của Lawrence, tác giả Scott Anderson đã đặt nhân vật chính vào bối cảnh chính trị, chiến lược của các quốc gia vào thời kỳ đó, song hành với những toan tính khác được triển khai đồng thời như các kế hoạch của người Đức thông qua nhân vật Curt Prüfer, hay phong trào độc lập Ả rập qua gia tộc tiểu vương Hejaz Hussein...
Qua cách tiếp cận toàn cảnh này, độc giả sẽ không chỉ biết tới đơn độc về Lawrence mà còn có cơ hội được tìm hiểu toàn diện tình hình ở khu vực Trung Đông vào giai đoạn có tính bản lề đó và những biến cố đã đặt nền móng cho thực tại cũng như các vấn đề hiện hữu tại đây ngày nay.
 |
| Sách Lawrence xứ Ả Rập. Ảnh: O.P. |
Đồng thời, Scott Anderson cũng rất chú tâm vào khía cạnh tiểu sử cho cuốn sách của mình. Một nhân vật đặc biệt như T.E. Lawrence không thể chỉ đơn thuần là sản phẩm của “thời thế tạo anh hùng”.
Để làm được những gì Lawrence đã làm, chắc chắn con người thú vị này đã sở hữu sẵn những phẩm chất nội tại cần thiết một cách đầy đủ ở mức cao, để khi cơ hội tới chỉ như que diêm châm ngòi khiến cho năng lực của ông được bộc lộ một cách triệt để.
Quả vậy, qua lời thuật của tác giả từ xuất thân gia đình cũng như những năm tháng tuổi trẻ, quá trình hình thành nên sở thích, đam mê, tính cách của anh chàng T.E. Lawrence khác thường, độc giả tự mình sẽ tìm được lời giải thích về nguyên do nào đã hình thành nên con người của ông, giúp ông làm được những điều đã làm.
Xuất thân đặc biệt của Lawrence do tính chất mối quan hệ giữa bố mẹ ông, bầu không khí khắc kỷ, khép kín của gia đình cũng như xã hội thời đó, những khiếm khuyết làm hình thành nên ý chí quật cường đến mức có thể bị người khác nhìn nhận là điên rồ vào lúc này hay lúc khác, tính cách bướng bỉnh nổi loạn… Tất cả đã biến Lawrence trở thành con người lý tưởng cho cuộc phiêu lưu ông được giao phó và thực hiện với mức độ thành công khó ai ngờ nổi.
Lẽ đương nhiên, nhiệm vụ của Lawrence trong trò chơi quyền lực ở Trung Đông là một sứ mệnh cần đến cả những phẩm chất thuộc về “mặt tối” trong tính cách con người theo đánh giá thông thường như sự bất chấp thủ đoạn, máu lạnh, tàn nhẫn... Vậy nên T.E. Lawrence không phải là một nhân vật anh hùng lý tưởng không tì vết, thậm chí khó có thể gọi là một anh hùng theo bất cứ cách nhìn nhận nào của khái niệm này.
Song, không ai có thể phủ nhận, Lawrence xứ Ả Rập là một trong những nhân vật có tác động quan trọng tới tiến trình lịch sử thế giới hiện đại, nhất là trong việc định hình nên Trung Đông ngày nay. Một nhân vật mà bất cứ ai thích tìm hiểu về lịch sử cũng cảm thấy hứng thú, tò mò muốn biết nhiều hơn, toàn diện hơn, và là nhân vật có thể cung cấp bài học hữu ích cho hậu thế từ chính cuộc đời mình.
