Trong năm qua, khói bụi bao phủ những thành phố lớn ở châu Á, hàng trăm người thiệt mạng vì mưa bão, lở đất, và cháy rừng, hạn hán, nắng nóng kỷ lục khiến một số nơi cạn kiệt nước.
Giới khoa học cho rằng đây không còn là những thiên tai hạn hữu, mà biến đổi khí hậu đang gây ra ngày càng nhiều sự kiện thời tiết cực đoan. Với những quốc gia có nguồn lực hạn chế, thiệt hại do thiên tai có thể lên mức kinh hoàng.
“Chuỗi thiên tai kéo dài không ngừng” trong vòng hai năm qua “vượt xa những gì mà khu vực từng trải qua hoặc có thể lường trước”, Ủy ban Kinh tế và Xã hội cho khu vực châu Á - Thái Bình Dương (ESCAP), thuộc Liên Hợp Quốc, viết như vậy trong báo cáo tháng 8 năm nay.
 |
| Người Bangkok lội nước trong một trận lũ. Ảnh: AFP. |
Châu Á sẽ chịu ảnh hưởng nặng nhất
Chống biến đổi khí hậu là nội dung của nhiều diễn đàn, hội nghị, của những cam kết trên khắp thế giới, cho thấy sự cấp bách. Nhưng ngay lúc này, biến đổi khí hậu đã len lỏi trong cuộc sống của hàng triệu người ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
Đây là khu vực có 60% dân số thế giới và dễ tổn thương nhất do biến đổi khí hậu. Làm tình hình phức tạp hơn là sự đô thị hóa quá nóng ở đa số quốc gia, bùng nổ dân số, di cư ồ ạt lên thành phố khiến hạ tầng quá tải.
Nhiều thành phố lớn của châu Á như Mumbai, Thượng Hải, Bangkok, TP.HCM, Jakarta nằm ven biển và có nền đất thấp, dễ bị ảnh hưởng do nước biển dâng và thời tiết cực đoan.
Các quốc gia châu Á đang công nghiệp hóa, dựa nhiều vào than, đang thải ra lượng CO2 càng lớn, bất chấp nỗ lực khổng lồ như ở Ấn Độ và Trung Quốc nhằm tiến tới năng lượng sạch.
Các thành phố giàu có như Hong Kong có điều kiện để chuẩn bị cho thiên tai. Ngược lại, những cộng đồng nghèo nhất lại nằm ở những nơi bấp bênh nhất, và thời tiết cực đoan có thể là thảm họa cho tính mạng con người, nguồn nước, lương thực, hạ tầng và kinh tế.
“Nếu chúng ta không hành động khẩn cấp về biến đổi khí hậu, chúng ta đang tiến tới mức tăng nhiệt độ 3 độ C vào cuối thế kỷ (so với thời tiền công nghiệp), tác động gây hại cho con người”, Tổ chức Địa chất Thế giới cho biết trong một thông cáo. “Chúng ta vẫn còn thua xa so với mục tiêu đặt ra trong Hiệp định Paris”.
 |
| Marshall Islands ở Thái Bình Dương là một trong những nước có nguy cơ bị nhấn chìm do biến đổi khí hậu. Ảnh: AFP. |
Đảo Thái Bình Dương - những nạn nhân đầu tiên
Là cư dân đảo Samoa ở Thái Bình Dương, Tagaloa Cooper-Halo có trải nghiệm trực tiếp với biến đổi khí hậu.
“Mực nước biển đang dâng ngày càng nhanh”, Cooper-Halo, giám đốc chương trình ứng phó biến đổi khí hậu, thuộc Ban Thư ký Chương trình Môi trường Khu vực Thái Bình Dương (SPREP), một tổ chức liên chính phủ, nói với CNN.
“Chúng tôi đã dự đoán nước biển dâng sẽ tác động rõ rệt sau 20 năm. Nhưng bây giờ chúng ta đã thấy rồi”.
Trong báo cáo quan trọng năm nay, Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu (IPCC) của Liên Hợp Quốc xác nhận rằng nước biển đang dâng nhanh hơn.
Một nghiên cứu từ tháng 5 cho thấy khí nhà kính, nhiệt độ tăng, băng tan có thể khiến mực nước biển dâng hơn 2 m vào cuối thế kỷ, như vậy sẽ làm 187 triệu người phải sơ tán, chủ yếu ở châu Á, làm ngập nhiều thành phố lớn.
Một nghiên cứu khác cho thấy ở Đông Nam Á, một phần miền Nam của Việt Nam và thành phố Bangkok sẽ ở dưới mực nước biển vào năm 2050.
 |
| Nghiên cứu mới được Climate Central công bố trên tạp chí Nature Communications hôm 29/10 chỉ ra rằng miền Nam Việt Nam có nguy cơ bị ngập dưới đỉnh triều vào năm 2050. Đồ họa: New York Times. |
Bà Cooper-Halo nói các nước ở Thái Bình Dương đã buộc phải thích ứng với thực tế này, lắp đặt các trạm đo mực nước biển và trồng các mùa vụ chống chịu nước mặn tốt hơn.
Bữa ăn đã phải thay đổi. Quá trình axít hóa đại dương (giảm độ pH do hấp thụ nhiều hơn CO2) và tẩy trắng san hô (coral bleaching - tảo cộng sinh không sinh sống trong san hô nữa do bề mặt nước biển ấm lên) đang làm giảm lượng cá, bà nói.
“Bạn trở nên phụ thuộc nhiều hơn vào thức ăn chế biến sẵn và phải nhập khẩu nhiều thực phẩm chế biến sẵn, do vậy thay đổi cách chúng tôi ăn, ảnh hưởng tới sức khỏe”, bà nói với CNN.
Thời tiết cực đoan
Năm nay, lũ lụt và lở đất do mưa bão xảy ra tại Ấn Độ, Nepal, Pakistan và Bangladesh, khiến hàng trăm người thiệt mạng.
Trung Quốc, Việt Nam, Nhật Bản, Ấn Độ, Bangladesh, Hàn Quốc, Thái Lan, Sri Lanka và Philippines đều bị những cơn bão đã khiến hàng chục người chết, hàng nghìn người mất nhà cửa, thiệt hại hàng triệu USD.
  |
| Bahamas bị bão Dorian tàn phá nặng nề. Ảnh: New York Times, AP. |
Joanna Sustento mất cha mẹ, anh cả, chị dâu và cháu nhỏ khi bão Hải Yến càn quét nơi gia đình bà sinh sống ở Tacloban, Philippines năm 2013 - một trong những trận bão mạnh nhất từng được ghi nhận.
Kể từ đó, bà đã vận động cho các hành động chống biến đổi khí hậu. Các trận bão “ngày càng thường xuyên và mạnh... phá hủy nhà cửa, kế sinh nhai, cướp đi người thân, khiến cộng đồng mất thức ăn, nước uống, không còn an toàn”, bà nói với CNN.
7 trên 10 thiên tai có thiệt hại kinh tế lớn nhất thế giới từ 1970 đến 2019 là bão nhiệt đới, theo Tổ chức Địa chất Thế giới. Thiệt hại như vậy có thể làm các nước nghèo khánh kiệt.
Năm 2015, bão Pam để lại một “núi” thiệt hại tương đương 64% GDP của đảo Vanuatu ở Thái Bình Dương.
Các thành phố vốn dễ bị tổn thương do bão đang đứng trước sức ép cải thiện cơ sở hạ tầng và lên kế hoạch phát triển một cách bài bản. Nhiều ý kiến kêu gọi nước giàu phải hỗ trợ tài chính, công nghệ để các nước nghèo phục hồi sau hậu quả của biến đổi khí hậu.
Bà Sustento nói các công ty nhiên liệu hóa thạch cần phải góp phần của mình - bằng việc chuyển dần sang năng lượng sạch.
Khủng hoảng nước
5 năm gần đây là các năm nóng nhất trong lịch sử, với các đợt nóng khủng khiếp. Năm nay, nạn nhân là các nước Nhật Bản, Trung Quốc, Ấn Độ, Pakistan, Australia. Giới khoa học thậm chí dự đoán một số nơi sẽ nóng tới mức không thể sinh sống.
Năm nay, thành phố Chennai lớn thứ 6 Ấn Độ gần như cạn kiệt nước. Bốn hồ chứa cung cấp nước cho 5 triệu dân Chennai gần như cạn khô. Người dân xếp hàng để xin nước khắp thành phố, bệnh viện không có nước để phẫu thuật và khử trùng.
 |
| Người Chennai đi lấy nước trong “cơn khát” kỷ lục. Ảnh: Reuters. |
Cả nước Ấn Độ có 600 triệu người đang thiếu nước trong ngắn hạn. “Cơn khát” kỷ lục này sẽ còn tệ hơn khi nguồn nước từ băng tan trên dãy Himalaya và giếng khoan có thể sẽ cạn đi. Trong khi đó, Ấn Độ sẽ cần thêm nước cho kinh tế, và cho dân số đang tăng.
Một báo cáo tháng 12 nói khoảng 1/4 dân số thế giới đang sống trong khu vực không có đủ nước, và khủng hoảng thiếu nước từng có vẻ khó tưởng tượng lại diễn ra ngày càng thường xuyên.
“Thiếu nước là khủng hoảng mà không ai nói tới. Hậu quả sẽ hiện ra rõ ràng, như mất an ninh lương thực, xung đột và di cư, bất ổn về tài chính”, Andrew Steer, chủ tịch và CEO của Viện Tài nguyên Thế giới cho biết.
Các chuyên gia nói quy hoạch đô thị đúng đắn, cải thiện hiệu quả, tiết kiệm trong hệ thống nước bao gồm nước sinh hoạt và tưới tiêu, sẽ là những giải pháp.
Hội nghị về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc đầu tháng này nêu bật sự mâu thuẫn giữa các nước phát thải nhiều nhất và cộng đồng quốc tế đòi hỏi thay đổi. Nhiều nhà quan sát, nhà khoa học và nhà hoạt động coi thỏa thuận đạt được là một thất bại.
Nhưng người ở châu Á bị ảnh hưởng trực tiếp bởi biến đổi khí hậu không có thêm một thập kỷ nữa để chờ cả thế giới tìm ra phương hướng.
Đầu hàng không phải là lựa chọn, bà Cooper-Halo nói. “Ở Thái Bình Dương, công chúng đã thức tỉnh trước thực tế này nhiều năm nay rồi”, bà nói, và kêu gọi quốc tế cần bắt kịp trong vấn đề nhận thức, và cần hành động mạnh hơn.
