 |
Công ty công nghệ sinh học Novavax có trụ sở tại Maryland, Mỹ, hồi giữa tháng 6 đã công bố vaccine của họ có hiệu quả hơn 90% đối với cả các biến chủng mới của virus SARS-CoV-2.
Hơn một năm trước, khi đại dịch Covid-19 bắt đầu tàn phá thế giới, Novavax phải đối mặt với việc hủy niêm yết trên sàn Nasdaq. Công ty dược phẩm này đã đổ hàng trăm triệu USD vào nghiên cứu và phát triển vaccine. Tuy nhiên, trong suốt 33 năm hoạt động, hãng dược này hầu như không có loại vaccine nào được phê duyệt, theo Financial Times.
Các nhà đầu tư không tin tưởng vào tầm nhìn xa của hãng. Ngay cả sau khi công ty bắt đầu nghiên cứu vaccine Covid-19 của mình, nhà đầu tư cổ phiếu Citron Research vẫn xem Novavax là công ty “chỉ biết hứa mà không thể phân phối”.
Giờ đây, hãng dược nhỏ này đang trên đà nhận được sự chấp thuận ở Anh, và có thể sẽ được cấp phép ở Mỹ. Dữ liệu tạm thời đã chỉ ra rằng vaccine của họ có hiệu quả cao hơn cả vaccine mRNA của Moderna và Pfizer/BioNTech, theo Financial Times.
Không chỉ vậy, nó rẻ hơn, dễ vận chuyển hơn, và có thể được bảo quản ở nhiệt độ phòng trong ít nhất 24 giờ.
Stacey Schultz-Cherry, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại bệnh viện Nghiên cứu Trẻ em St Jude’s ở Tennessee, đã ví sự chuyển mình của Novavax với vaccine Covid-19 của họ là “chuyện về nàng Lọ Lem”.
 |
| Một hộp đựng vaccine Covid-19 của Novavax. Ảnh: Wall Street Journal. |
“Một công ty nhỏ đang trên bờ vực đóng cửa đã thực sự có thể sánh vai với các ông lớn trong cuộc đua vaccine Covid-19”, bà nói.
Novavax, cùng với Moderna, đều là những hãng dược nhỏ trên thị trường đã tạo nên điều kỳ diệu khi có thể sánh vai cùng các ông lớn trong đường đua vaccine Covid-19. Tuy nhiên, đường đi của Novavax dường như gặp nhiều trắc trở hơn hẳn Moderna.
“Hai đầu của đường cong”
Ngay từ khi đại dịch nổ ra, các nhà đầu tư Phố Wall đã đặt cược vào những công nghệ sinh học chưa được kiểm duyệt, nhưng không mong muốn bất kỳ rủi ro hay thất bại nào. Họ ủng hộ Moderna nhiều hơn.
Công ty có trụ sở tại Boston này cũng chưa có bất kỳ vaccine nào được phê duyệt kể từ khi thành lập vào năm 2010, nhưng đã gây chú ý với đợt chào bán công khai đầu tiên vào năm 2018, với công nghệ sinh học lớn nhất từ trước đến nay.
Charles Duncan, nhà phân tích tại công ty dịch vụ tài chính Cantor Fitzgerald, cho biết Novavax và Moderna ở “hai đầu đối nghịch của đường cong hình núi”, nghĩa là Moderna nằm ở trên đỉnh của đường cong, trong khi Novavax nằm ở chân.
Moderna đã huy động được số tiền khổng lồ trên thị trường tư nhân và được những tên tuổi lớn hậu thuẫn. Trong khi đó, Novavax lại gặp nhiều khó khăn với vaccine virus hợp bào hô hấp (RSV).
“Novavax là một thiên thần thất thế”, Duncan nói.
 |
| Stanley Erck, giám đốc điều hành Novavax. Ảnh: Wall Street Journal. |
Moderna nhận được sự tài trợ đáng kể của chính phủ trước khi đại dịch bắt đầu. Luciana Borio, phó chủ tịch của công ty đầu tư mạo hiểm của Mỹ In-Q-Tel, suy đoán rằng vì công nghệ của Moderna được chính phủ Mỹ hậu thuẫn, nên nó có nhiều khả năng nhận được hỗ trợ để phát triển hơn.
“Moderna giống như một công ty ‘không thất bại’, mà mọi người sẽ làm mọi thứ có thể để nó thành công, trong khi Novavax thì giống như ‘Hãy ném cho nó vài sự hỗ trợ để sống sót, xem liệu nó có xoay xở được không’”, bà Borio nói.
Novavax cuối cùng đã thoát được cơn hấp hối và ông Duncan dự báo hãng dược này sẽ tạo ra doanh thu hơn 5 tỷ USD trong năm nay, nhưng công ty đã lỗ 240,7 triệu USD trong chín tháng đầu năm 2020.
Trong khi Moderna đang được tung hô là điều kỳ diệu về vaccine Covid-19, Novavax vẫn phải đối mặt với nhiều nghi ngờ.
Tuy nhiên, công ty đầu tư JPMorgan đã nhận xét rằng vaccine Covid-19 của Novavax có tiềm năng trở thành loại vaccine “tốt nhất” hiện nay.
Thời điểm quyết định
Sự xuất hiện nhanh chóng và đúng lúc của vaccine Moderna và Pfizer/BioNTech đã được mô tả “chiến thắng của mRNA” - một công nghệ vaccine hoàn toàn mới có “tiềm năng vượt xa đại dịch này”.
Người ta tung hô vaccine mRNA như “một bước ngoặt trong lịch sử lâu dài của vaccine”, một công ty “đã thay đổi công nghệ sinh học mãi mãi”, tin rằng loại vaccine này tốt hơn bất kỳ loại vaccine nào từng có, theo Atlantic.
 |
| Phòng thí nghiệm vaccine Covid-19 của Novavax ở Maryland. Ảnh: Wall Street Journal. |
Không thể chối cãi, vaccine mRNA là loại vaccine đáng tin cậy và có hiệu quả cao. Tuy vậy, đây là loại vaccine hoàn thành thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3 sớm nhất. Vì vậy, người ta dễ dàng có ấn tượng rằng vaccine này là tốt nhất, làm lu mờ đi những loại vaccine sau nó, có hiệu quả tương đương hoặc cao hơn, ví dụ như vaccine của Novavax, Curevax hay của Cuba.
Việc nghiên cứu “đúng thời điểm” có thể là một lợi thế của Moderna so với Novavax.
Các thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3 cho Pfizer và Moderna đã được bắt đầu tiến hành tại Mỹ vào cuối mùa hè năm 2020. Tại thời điểm đó, nước Mỹ đang phải chống chọi với làn sóng Covid-19 khổng lồ - điều kiện thuận lợi cho việc thử nghiệm lâm sàng.
Trong khi đó, thời điểm Novavax hoàn thành việc tìm người tham gia thử nghiệm ở Mỹ và Mexico là vào tháng 2 năm nay. Số ca mắc Covid-19 ở Mỹ lúc này đã chạm đáy.
Chỉ riêng thực tế này, không kể đến bất kỳ khía cạnh nào về công nghệ, đã đóng góp rất nhiều vào việc định hình kết quả trên đường đua vaccine.
Khác biệt về hậu thuẫn
Để “chiến thắng” trong cuộc đua vaccine, một công ty sẽ cần có khả năng sản xuất vaccine chất lượng cao một cách đáng tin cậy và nhanh chóng, với số lượng lớn.
Nó cũng sẽ cần phải đối mặt với những thách thức khi làm việc với nhiều cơ quan quản lý trên toàn thế giới một cách đồng thời và nhanh chóng.
Moderna có lợi thế khi hợp tác với Viện Sức khỏe Quốc gia Mỹ (NIH). Tiến sĩ Barney Graham, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Vaccine thuộc NIH, đã làm việc với Moderna trong nhiều năm để nghiên cứu công nghệ vaccine mới.
 |
| Một khay nuôi cấy tế bào để thử nghiệm vaccine Covid-19 của Novavax. Ảnh: Wall Street Journal. |
Tiến sĩ Graham sau đó trình bày việc hợp tác với Moderna lên tiến sĩ Anthony Fauci, giám đốc Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia Mỹ, và nhanh chóng nhận được sự ủng hộ.
“Các anh cứ làm đi. Đừng lo về chi phí”, vị cố vấn hàng đầu về Covid-19 của chính phủ Mỹ nói, tạo điều kiện cho Moderna yên tâm nghiên cứu và phát triển vaccine mà không lo ngại về tài chính.
Trong khi đó, khi đại dịch xảy ra, các nhà điều hành của Novavax đã đưa ra một quyết định khó khăn khi chuyển sang nghiên cứu vaccine Covid-19, vì lúc này công ty đang dồn lực vào nghiên cứu vaccine cúm. Chưa kể trước đó, hãng dược đã chịu hàng loạt thất bại với vaccine RSV, khiến giá cổ phiếu tụt dốc và tài chính hao hụt nặng.
Thậm chí có thời điểm, công ty này mất 83% cổ phiếu chỉ trong một tuần. Các nghiên cứu vaccine thất bại không phải vì vaccine không có tác dụng, mà vì những khó khăn trong vấn đề tài chính, lãnh đạo và trong việc thử nghiệm.
Bất chấp những khó khăn đó, Novavax quyết định mạo hiểm với vaccine Covid-19, vì các nhà khoa học của hãng dược này đã nghiên cứu về virus corona trước đó, họ nghĩ rằng họ có cơ hội thành công.
Tuy nhiên, khó khăn chồng chất khó khăn khi công ty không hề suôn sẻ như Moderna, từ việc xin vốn đầu tư đến việc tiếp cận vật liệu sản xuất.
 |
| Phòng thí nghiệm vaccine Covid-19 của Novavax ở Maryland. Ảnh: Wall Street Journal. |
Cũng như Moderna và một số hãng dược khác, Novavax đã ngay lập tức bắt tay vào nghiên cứu và phát triển vaccine khi đại dịch vừa nổ ra ở Vũ Hán. Họ đặt hàng một loại protein tăng đột biến từ một nhà cung cấp ở Thượng Hải.
Tuy nhiên, đơn hàng này không bao giờ đến, các chuyến bay từ Trung Quốc đã bị đóng băng. Sau một vài ngày, văn phòng tại New Jersey của nhà cung cấp đã đồng ý sản xuất và chuyển vật liệu đến văn phòng của Novavax bên ngoài Washington.
Novavax điều chế vaccine dựa trên giá thể của virus baculo. Thế nhưng, họ không có tiền để thực hiện thử nghiệm hàng loạt.
Vào tháng 3/2020, Stanley Erck, giám đốc điều hành Novavax, đã cùng các giám đốc điều hành hãng dược phẩm khác tham gia một cuộc họp tại Nhà Trắng để thảo luận về vaccine Covid-19. “Thành thật mà nói, chúng tôi cần tiền”, ông thẳng thắn nói với ông Trump, theo bản ghi của cuộc trò chuyện.
Để thử nghiệm vaccine, tiến sĩ Gregory Glenn, giám đốc nghiên cứu và phát triển của Novavax, đã liên hệ với các nhà nghiên cứu tại Đại học Oklahoma.
Các thử nghiệm và nghiên cứu động vật, cũng như thử nghiệm ban đầu trên người, đã chứng minh vaccine của họ đủ hiệu quả để tạo nên tiếng vang trong ngành.
Tuy nhiên, vào tháng 10, công ty đã hoãn lại thời gian bắt đầu thử nghiệm giai đoạn cuối ở Mỹ, tụt hậu xa hơn so với các đối thủ, do sự phức tạp của việc sản xuất.
Trong khi đó, đến giữa tháng 11, Moderna đã có kết quả thử nghiệm giai đoạn 3, và đến tháng 12, vaccine của họ chính thức được FDA phê duyệt.
Ngày cả sau khi Novavax hoàn thành thử nghiệm giai đoạn cuối, với thành công quá lớn của Moderna và Pfizer, sản phẩm của Novavax dường như ít được truyền thông chú ý, theo Financial Times.
 |
| Hình ảnh qua kính hiển vi khi nghiên cứu virus để điều chế vaccine. Ảnh: Wall Street Journal. |
Bên cạnh đó, khi mà vaccine mRNA đang tràn ngập thị trường Mỹ và các quốc gia châu Âu giàu có, việc phê duyệt cho vaccine của Novavax dường như không còn là yêu cầu thật sự cấp thiết.
Dẫu muộn màng, các chuyên gia đã nhìn thấy tiềm năng lớn từ loại vaccine này. Dù chưa được Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Mỹ phê duyệt, chương trình vaccine Warp Speed của Mỹ đã đầu tư cho Novavax 1,6 tỷ USD để mở rộng sản xuất.
Công ty cũng đã kêu gọi thêm được hỗ trợ từ một số tổ chức khác như Liên minh Đổi mới Chuẩn bị Phòng dịch - một tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại Na Uy
Trong khi đó, COVAX - sáng kiến chia sẻ vaccine toàn cầu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đặt hàng 1,1 tỷ liều. Liên minh châu Âu (EU) mới đây cũng đã đặt mua 200 triệu liều.
Tính đến tháng 3, công ty đã huy động được 250 triệu USD cho đợt chào bán vào tháng 5 và cổ phiếu đã tăng ít nhất 4.900% kể từ đầu năm 2020.
Công ty hiện đã có tiền để tiếp sức cho khoa học của mình và đang thử nghiệm vaccine cho biến chủng mới. Điều này có thể giúp thúc đẩy doanh số đều đặn hơn nếu thế giới cần thêm vaccine tăng cường.
Hãng dược cũng đang nộp đơn xin phê duyệt cho vaccine phòng cúm. Cuối năm nay, Novavax sẽ bắt đầu nghiên cứu về việc kết hợp vaccine Covid-19 với vaccine cúm vào một mũi tiêm duy nhất.
