 |
| Hộp đen là thiết bị quan trọng nhất có thể điều tra nguyên nhân tai nạn của các máy bay. Ảnh: Pixgood |
Chuyến bay thương mại số hiệu QZ8501 của hãng AirAsia mất liên lạc với trạm kiểm soát không lưu không lâu sau khi cất cánh. Một số nguồn tin cho hay chiếc máy bay có thể đã rơi xuống biển. Trong các tai nạn rơi máy bay dân dụng hay quân sự người ta nhắc nhiều đến việc chờ tìm thấy hộp đen của máy bay để tìm hiểu nguyên nhân máy bay gặp nạn.
Hộp đen có phải màu đen?
Theo Aerospace, Hộp đen là cụm từ để chỉ bộ thiết bị ghi âm dữ liệu chuyến bay, có hai loại hộp đen phổ biến là thiết bị ghi âm dữ liệu chuyến bay(FDR) và thiết bị ghi âm buồng lái (CVR). Người ta có thể thiết kế riêng hoặc kết hợp cả hai vào một thiết bị duy nhất.
Mặc dù có tên gọi là hộp đen nhưng nó thường được sơn màu đỏ hoặc màu da cam để dễ dàng tìm thấy trong đống đổ nát của máy bay. Nó có cấu tạo hình tròn hoặc hình trụ nhằm làm giảm tối đa thiệt hại khi máy bay gặp nạn.
Do yêu cầu đặc biệt của nó nên hộp đen hiện đại chế tạo theo tiêu chuẩn quốc tế EUROCAE ED-112 của châu Âu dành cho các thiết bị hàng không dân dụng. Theo tiêu chuẩn này, hộp đen phải có khả năng chịu đựng gia tốc trọng trường lên đến 3.400G (tương đương với tốc độ 33 km/s²) khi máy bay rơi ở bất kỳ độ cao nào, mà không bị biến dạng.
 |
| Hộp đen chuyến bay số hiệu MH17 của hãng hàng không Malaysia bị bắn hạ trên bầu trời Ukraine vào tháng 7/2014. Ảnh: EPD |
Ngoài ra, hộp đen phải có khả năng an toàn khi bị đốt cháy liên tục trong 30 phút. Nó phải chịu được điều kiện ngâm trong nước biển với áp lực ở độ sâu tới 6 km. Để đáp ứng điều kiện khắc nghiệt này, người ta chế tạo hộp đen bằng titan cùng các thiết bị chống rung xóc, va đập đặc biệt.
Có gì bên trong hộp đen?
Bên trong hộp đen chứa thiết bị ghi âm trực tiếp, các hộp đen hiện đại bao gồm các chíp điện tử và một bộ nhớ flash cùng một bộ điều khiển cơ bản. Các hộp đen thế hệ cũ sử dụng các cuốn băng ghi âm từ tính để ghi lại dữ liệu trên máy bay.
Đối với hệ thống ghi âm dữ liệu chuyến bay FDR, nó sẽ ghi tại tất cả hướng dẫn gửi đến và gửi đi từ hệ thống điện tử của máy bay. FDR sẽ ghi lại một cách đầy đủ nhất các thông số hoạt động của máy bay trong suốt hành trình.
 |
| Các mạch điện tử bên trong hộp đen sẽ ghi lại toàn bộ quá trình hoạt động của máy bay từ đó giúp các chuyên gia xác định nguyên nhân tai nạn. Ảnh: Reuters |
Khi máy bay gặp nạn, các chuyên gia hàng không sẽ phân tích quá trình hoạt động của hệ thống điện tử để phát hiện các lỗi nếu có. Các lỗi này có thể xảy ra do thao tác của phi công hoặc do lỗi máy móc từ nhà sản xuất máy bay. Ví dụ, trong quá trình điều tra tai nạn chuyến bay số hiệu 447 của Air France, các chuyên gia đã phát hiện ra hệ thống chống đóng băng trên ống Pitot (cảm biến đo tốc độ) của chiếc Airbus 330 không hoạt động đã gây ra thảm kịch làm 228 người thiệt mạng.
Đối với ghi âm buồng lái CVR nó sẽ ghi lại các cuộc trò chuyện của phi công trong buồng lái, thông tin liên lạc vô tuyến giữa phi công và những người khác trên máy bay bao gồm cả các cuộc trò chuyện với nhân viên kiểm soát không lưu cũng như âm thanh môi trường trong và xung quanh máy bay.
Tìm hộp đen bằng cách nào?
 |
| Chiếc ULB sẽ giúp người ta xác định vị trí hộp đen khi máy bay rơi xuống biển. Ảnh: Pausewhlie |
Có hai cách để tìm thấy hộp đen máy bay là quan sát bằng mắt thường đối với các tai nạn trên mặt đất tại khu vực máy bay rơi và xung quanh đó. Đối với các máy bay rơi trên biển, người ta sử dụng hệ thống định vị thủy âm để dò tìm vị trí của nó.
Trên mỗi FDR hay CVR có một hệ thống định vị âm thanh dưới nước (ULB). Chiếc ULB này có nguyên tắc hoạt động rất thú vị, nó chỉ hoạt động khi bị ngâm dưới nước. Người ta trang bị cho ULB một pin lithium có tuổi thọ khoảng vài năm, khi ngâm nước bộ chuyển đổi sẽ kích hoạt dòng điện của pin. Nó sẽ phát tín hiệu siêu âm ở tần số khoảng 37,5kHz. Pin này có thể cung cấp năng lượng để phát tín hiệu siêu âm trong vòng 1 tháng hoặc lâu hơn.
Khi máy bay rơi trên biển, người ta sẽ sử dụng các hệ thống định vị thủy âm (sonar) lắp trên các tàu ngầm, tàu cứu hộ hoặc các tàu khác để dò tìm. Nó phát ra tiếng "ping" đặc trưng, các sonar có thể nghe tín hiệu của ULB ở khoảng cách từ 1-22 km tùy thuộc vào độ ồn của tín hiệu siêu âm và điều kiện thời tiết trên biển.
