Loại virus mới nhất gây kinh hoàng cho thế giới hiện vẫn được biết đến với ký hiệu "nCoV-2019", khiến hơn 60 triệu người phải sống trong những đô thị bị phong tỏa tại Trung Quốc, làm nhiều chuyến đi trên thế giới bị gián đoạn. Cái tên "nCoV-2019" được lựa chọn bởi nhóm các nhà khoa học Trung Quốc đã cô lập và nhận diện thành công virus này, viết tắt cho cụm từ "novel coronavirus of 2019" (virus corona lạ năm 2019).
Đã biết về virus Vũ Hán từ lâu
Cái tên nCoV-2019 cho thấy loại virus này lần đầu được nhận diện là đã lây nhiễm cho con người vào năm 2019, thông qua hải sản và động vật hoang dã từ một khu chợ ở Vũ Hán. Virus này thuộc họ virus corona, một chủng virus khét tiếng về mức độ thiệt hại gây ra cho con người.
Đại dịch SARS năm 2002-2003 từng lây nhiễm 8.098 người và khiến 774 người tử vong, hay dịch MERS bùng phát năm 2012 từ Trung Đông và vẫn tồn tại tới ngày nay khiến 858 người thiệt mạng tính tới tháng 11/2019 cũng xuất phát từ virus thuộc chủng corona.
Mặc dù vậy, nCoV-2019 không phải là virus quá mới như phần đông công chúng nghĩ.
 |
| Bệnh nhân được đưa vào bệnh viện tại Vũ Hán. Ảnh: AP. |
Virus đặc biệt giống nCoV-2019 được tìm thấy vài năm trước tại một hang động ở Vân Nam, tỉnh miền Nam Trung Quốc, cách ổ dịch Vũ Hán hàng nghìn cây số. Các nhà nghiên cứu khi đó ghi nhận sự tồn tại của virus này với ghi chú lo ngại. Việc virus nCoV-2019 lây nhiễm nhanh chóng khiến hơn 6.000 người mắc bệnh và hơn 130 ca tử vong tới nay, dù thực sự gây sửng sốt, nhưng là điều đã có thể thấy trước.
Virus xuất hiện từ một loài động vật, có thể là dơi, và có thể cũng đã lây sang một số loài sinh vật khác, trước khi lây cho con người không phải là điều gây ngạc nhiên cho giới khoa học.
Một trong những nhà khoa học đó là Zheng Li Shi, chuyên gia từ Viện Virus học Vũ Hán, tác giả của bản thảo đã xác định danh tính của virus nCoV-2019 và đặt tên cho nó. Bà Shi cùng các cộng sự hồi năm 2005 đã chỉ ra mầm bệnh gây ra dịch SARS là một loại virus xuất phát từ dơi và sau đó lây sang con người. Các nhà khoa học sau đó đã lần theo dấu vết chủng virus corona trên dơi này, và cảnh báo rằng một số chủng virus corona đặc biệt phù hợp để gây ra đại dịch cho con người.
Chưa rõ mức độ nguy hiểm
Năm 2017, sau nhiều năm thu thập mẫu vật là phân dơi trong các hang động ở Vân Nam, các nhà khoa học đã tìm thấy nhiều loại virus corona trong các cá thể thuộc 4 loài dơi khác nhau, trong đó có một loài trung gian gọi là dơi móng ngựa. Bộ gene của virus tìm thấy trên loài dơi này, theo bà Shi và các cộng sự, có 96% tương đồng với virus corona đang hoành hành tại Vũ Hán và các tỉnh khắp Trung Quốc.
Và, cả hai loại virus corona này khác biệt hoàn toàn với các chủng virus corona đã biết khác, bao gồm cả loại đã gây ra dịch SARS. Vì thế, virus nCoV-2019 được coi là virus lạ, và thậm chí có thể nguy hiểm cho con người nhiều hơn các loại virus corona khác.
Mức độ nguy hiểm của virus nCoV-2019 đối với con người hiện chưa thể được xác định chắc chắn. Các nhà khoa học nhận định những loại virus như virus corona thường xuyên đột biến gene mỗi khi chúng nhân đôi, và có thể tiến hóa nhanh chóng chỉ sau một vài ngày.
"Chúng tôi đã gióng chuông cảnh báo về những loại virus này trong suốt 15 năm qua, kể từ dịch SARS", Peter Daszak, chủ tịch Eco Health Alliance, tổ chức nghiên cứu về mối liên hệ giữa sinh vật hoang dã và sức khỏe con người, cho biết. Ông Daszak là đồng tác giả nghiên cứu về dơi và dịch SARS, và tài liệu về các loại virus corona trong hang động ở Vân Nam.
 |
| Hơn 5.000 người đã nhiễm virus nCoV-2019 tại Trung Quốc. Ảnh: Xinhua. |
Theo ông Daszak, trong nghiên cứu thực hiện năm 2017 tại Vân Nam, các nhà khoa học đã lấy mẫu máu từ hàng nghìn người dân địa phương, trong đó khoảng 400 người sống gần hang động. Kết quả xét nghiệm cho thấy khoảng 3% số mẫu máu chứa kháng thể chống lại các loại virus corona có liên quan tới dịch SARS.
"Chúng tôi không biết là họ có từng bị bệnh hay không, cũng không biết họ từng nhiễm virus khi còn nhỏ hay đã trưởng thành. Tuy nhiên, thực tế cho thấy những loại virus này đã truyền liên tục từ dơi sang người", ông Daszak cho biết.
Các chuyên gia cho rằng dịch bệnh đang bùng phát tại Vũ Hán không phải là sự kiện mới, mà là hệ quả của chuỗi các sự kiện liên quan đã kéo dài trong quá khứ, và sẽ tiếp tục kéo dài trong tương lai, nếu hành vi của con người không thay đổi.
Con người cần thay đổi
Những ngày qua, sau khi đại dịch bùng phát ở Vũ Hán, buôn bán động vật hoang dã với mục đích làm thực phẩm đã trở thành chủ đề được chú ý đặc biệt, bởi nó được coi là nguyên nhân dẫn tới sự lây truyền của virus corona từ động vật sang con người. Sử dụng động vật hoang dã làm thức ăn phổ biến ở châu Á, châu Phi, và cũng tồn tại với mức độ ít phổ biến hơn ở Mỹ và một số khu vực khác.
Buôn bán động vật hoang dã hiện đã bị cấm tại Trung Quốc, lệnh cấm có hiệu lực tạm thời. Trong quá khứ, lệnh cấm này từng được Bắc Kinh ban bố trong thời kỳ dịch SARS, nhưng sau đó lại bị dỡ bỏ. Dơi, cầy hương, nhím, rùa, chuột, nhiều loại chim và động vật khác chất đống trong các khu chợ như tại Vũ Hán và các đô thị khác tại Trung Quốc.
 |
| Hình ảnh tại một chợ động vật hoang dã ở Vũ Hán ngày 5/1/2020. Ảnh: AFP. |
Việc con người phá hủy các khu rừng, xâm chiếm nơi sinh sống của các loài động thực vật hoang dã mang trong mình nhiều loại virus chưa được biết đến, cũng tạo ra nguy cơ về dịch bệnh. Với việc làm xáo trộn hệ sinh thái, con người đã tách các loại virus ra khỏi vật chủ tự nhiên, buộc chúng phải tìm những vật chủ mới. Và thông thường, con người chính là vật chủ mới của các loài virus.
Danh sách các dịch bệnh do virus từ động vật truyền sang con người cứ thế kéo dài. Danh sách này có thể kể đến sốt xuất huyết Bolivia năm 1961, sốt xuất huyết Marburg ở Đức năm 1967, dịch Ebola tại châu Phi năm 1976, HIV lần đầu được nhận diện ở Mỹ năm 1981, cúm gia cầm ở Hong Kong năm 1997, virus Hendra tại Australia năm 1994, dịch SARS tại Trung Quốc năm 2002, dịch MERS tại Trung Đông năm 2012, đại dịch Ebola tại Tây Phi năm 2014, và nay là nCoV-2019.
Số ca nhiễm virus nCoV-2019 đang tiếp tục tăng, cùng với số người tử vong, tuy nhiên tỷ lệ tử vong duy trì ổn định ở mức dưới 3%. Đến ngày 29/1, nhà chức trách Trung Quốc xác nhận 132 người đã thiệt mạng vì virus nCoV-2019.
Tỷ lệ tử vong hiện tại thấp hơn nhiều so với mức 10% trong dịch SARS cũng tại Trung Quốc gần 20 năm trước, một dấu hiệu được đánh giá là tích cực trong cơn đại dịch. Mặc dù vậy, các nhà khoa học cảnh báo dấu hiệu tích cực này có thể thay đổi mà con người không thể kiểm soát được chiều hướng.
Trong ngắn hạn, Trung Quốc và các quốc gia đang tập trung nhân lực và tài nguyên để kiềm chế sự lây lan, nhằm tránh để virus nCoV-2019 có thể tạo ra đại dịch ở mức toàn cầu. Tuy nhiên, trong dài hạn, các nhà khoa học nhận định hành vi của con người cần phải thay đổi, để ngăn chặn những loại virus tương tự gây ra những thảm họa y tế ở quy mô toàn cầu.
