 |
Mỗi ngày, trước khi bình minh ló dạng, bà Kang Hye-jeong, 47 tuổi, đều đã sẵn sàng cùng chiếc tủ lạnh di động chạy pin của mình di chuyển khắp các con hẻm ở Cheongdam-dong, một quận phía nam thủ đô Seoul. Bà Kang dựng tủ lạnh giữa các căn hộ và tòa nhà văn phòng, thuần thục bấm mã vào tòa nhà như thể bà sống và làm việc tại đây.
Đối với những khách hàng thân quen, bà Kang là một "yakult ajumma" (cô bán yakult). Khoác lên mình bộ đồng phục màu be và nụ cười thân thiện, các yakult ajumma trở thành biểu tượng quen mắt ở Hàn Quốc trong nhiều thập kỷ. Họ chuyên giao yakult - một thức uống lên men từ sữa được phát minh từ Nhật Bản vào những năm 1930 - và các sản phẩm từ sữa khác trong những chiếc tủ lạnh di động.
“Ngoài giao sữa chua, tôi còn truyền sự vui vẻ và năng lượng tích cực cho khách hàng", bà Kang, một yakult ajumma đã được 8 năm cho biết. "Mọi người, đặc biệt là người cao tuổi, cảm thấy vui vẻ khi nhìn thấy một người phụ nữ vui vẻ và chăm chỉ. Nhiều người trong số họ bắt đầu mua hàng của tôi vì năng lượng tích cực này", bà Kang nói.
Trong công việc, bà Kang thường được hàng xóm gọi lại mua sữa và tặng cho một ít bánh gạo. Một người gác cổng cao tuổi niềm nở chào Kang và pha cho bà tách cà phê vào buổi sáng se lạnh. Lee Hae-sook, một chủ cửa hàng rượu cho biết: “Bà ấy luôn đến đúng giờ với nụ cười và lời chào tươi tắn. Tôi mua sữa chua từ bà ấy, còn bà ấy giúp tôi bắt đầu buổi sáng đầy năng lượng và thoải mái. Đó là một thỏa thuận đôi bên cùng có lợi giữa hai chúng tôi".
Lịch sử lâu đời
Theo New York Times, đầu những năm 1970, chính phủ Hàn Quốc cung cấp các khoản trợ cấp để thúc đẩy ngành chăn nuôi của đất nước. Các trang trại bò phát triển tạo ra nguồn cung sữa dồi dào, trong khi người Hàn Quốc vào thời điểm đó rất ít nhu cầu tiêu thụ các sản phẩm từ sữa.
Vì vậy, công ty Korea Yakult, liên doanh với Yakult Honsha của Nhật Bản, đã giới thiệu loại thức uống probiotic từ sữa lên men với nhiều lợi ích cho sức khỏe. Tại Nhật Bản, Yakult Honsha tận dụng mạng lưới nhân viên nữ giao hàng tận nhà và Korea Yakult cũng có ý tưởng tương tự. Năm 1971, nhiều phụ nữ đang tìm kiếm việc làm để nâng cao thu nhập gia đình đã trở thành các yakult ajumma đầu tiên của xứ sở kim chi.
 |
| Công việc giao sữa chua tận nhà của các "yakult ajumma" hàng ngày ở Seoul. Ảnh: NYT. |
Vào thời điểm ấy, công việc giao sữa chua khá khó khăn. Vì thiếu kho lạnh để bảo quản đồ uống tươi, những yakult ajumma đời đầu phải kéo các xe chở đá để bán yakult. Bên cạnh đó, người mua cũng không tiếp nhận dễ dễ dàng. Ban đầu, những người phụ nữ này bị đồn đãi bán “vi khuẩn” cho người dùng.
Tiếp đó, công ty tiếp tục tung ra một chiến dịch quảng cáo tốt cho sức khỏe đường ruột. Những vị khách đầu tiên xuất hiện. Hiện nay, khách hàng của các yakult ajumma phủ rộng khắp Hàn Quốc, từ những khu ổ chuột đến các tòa nhà chung cư, từ nhân viên nhà máy đến công chức Quốc hội.
Các yakult ajumma là những người làm thay đổi sở thích dùng các sản phẩm từ sữa của người Hàn Quốc. Có khoảng 11.000 yakult ajumma ở Hàn Quốc. Đây cũng là mạng lưới bán hàng giao tận nhà chỉ dành cho nữ lớn nhất quốc gia. Seoul chiếm xấp xỉ một nửa các yakult ajumma toàn quốc. Hàng ngày các bà, cô, dì này dạo vòng quanh thủ đô, bên cạnh những chiếc tủ lạnh di động hiện đại có tên CoCos, viết tắt của cụm từ “lạnh và mát”.
Yakult ajumma phổ biến đến mức trở thành câu chuyện tích cực trong nền văn hóa đại chúng Hàn Quốc. Hình ảnh của họ xuất hiện trong những bài hát, thậm chí các ngôi sao K-pop từng thử làm công việc giao sữa này trong các chương trình tạp kỹ một ngày.
Năm 2015, khi các loại xe tải đông lạnh nổi dậy và sự ra mắt các cửa hàng tiện lợi gây ra cạnh tranh gay gắt cho thị trường sữa chua, Korea Yakult đã giới thiệu xe kéo tích hợp tủ lạnh di động CoCo. Loại xe mới cho phép những yakult ajumma đạt tốc độ 5 dặm/giờ trên các tuyến phố đông đúc. Tủ lạnh di động có dung tích 220 lít chứa pho mát, thức uống ủ lạnh, trứng, thịt tươi và thậm chí bộ dụng cụ ăn uống.
Yakult ajumma là một phần của làn sóng phụ nữ tham gia lực lượng lao động số lượng lớn trong những năm 1970. Thông thường, những phụ nữ này bị thúc đẩy bởi mong muốn quyết liệt đảm bảo việc học hành của con cái để nâng cao vị thế gia đình của họ.
Làn sóng tự chủ tài chính của phụ nữ
Trở lại đầu những năm 1970, người phụ nữ trong xã hội Hàn Quốc không có nhiều cơ hội ra ngoài tìm kiếm việc làm và phải phụ thuộc tài chính vào người chồng. Cũng từ đó, làn sóng phụ nữ tham gia lực lượng lao động nở rộ vào những năm này, mở ra nhiều cơ hội hơn cho phụ nữ trong thị trường lao động.
Các yakult ajumma sinh ra từ thời kỳ này. Họ là những phụ nữ với mong muốn quyết liệt kiếm đủ tiền cho con cái học hành nhằm cải thiện điều kiện sống của gia đình. Họ bán hàng rong, làm nhân viên nhà hàng hoặc bất cứ công việc nào sẵn có để kiếm thêm thu nhập.
 |
| Áo màu be đặc trưng của các nhân viên nữ giao hàng tận nhà phổ biến khắp đất nước kim chi. Ảnh: NYT. |
Ở thời điểm bấy giờ, những phụ nữ này đôi khi bị gắn với định kiến hung hăng khi táo tợn lách qua đám đông để tìm chỗ ngồi trên xe buýt sau một ngày làm việc mệt mỏi. Các ajumma vượt lên định kiến về vai trò truyền thống của nữ giới Hàn Quốc với những quy tắc yêu cầu người phụ nữ trong gia đình phải rụt rè, nhút nhát và tập trung vào việc nội trợ. Theo New York Times, thời ấy, những người phụ nữ này được gọi là “giới tính thứ ba” để miêu tả người phụ nữ nhưng gánh vác trọng trách kiếm tiền của nam giới.
Ngày nay, các yakult ajumma hầu hết đều ở độ tuổi 40. Thời gian làm việc trung bình trong nghề này lên đến 12,5 năm và họ có xu hướng gắn bó với một khu vực trong thời gian dài. Công việc phổ biến đối với những phụ nữ đang nuôi con nhỏ bởi thời gian linh hoạt và được trả lương dựa trên hoa hồng.
Bà Jeon Deuk-soon, 49 tuổi, có thâm niên trong nghề này hơn 17 năm tại một quận phía tây nam Seoul. Thời gian mới bắt đầu, bà Jeon đựng thức uống trong một chiếc xe đẩy nhỏ chứa đầy đá để giữ sữa chua luôn tươi mát. Khi đến nơi có địa hình hẹp, dốc hoặc cầu thang bộ, bà chuyển thức uống sang một chiếc túi giữ nhiệt và đeo trên vai. Bà Jeon nói: “Hãy tưởng tượng nỗi vất vả khi tôi phải đi qua những đoạn đường leo dốc dài bằng ba khối nhà. Tuy nhiên, tôi luôn luôn kiên định đi làm cho dù trời nắng oi, tuyết đổ hay mưa rơi”.
Bà Jeon cho biết bà bén duyên với nghề sau khi cơ sở kinh doanh nước đóng chai của chồng bà thất bại. Bà chia sẻ thu nhập từ việc bán yakult giúp bà nuôi dạy hai con trai trong độ tuổi ăn học.
Bà Kang Hye-jeong cũng chia sẻ: “Khi tôi bắt đầu vào nghề này, tôi đã có con gái nhỏ. Con gái thường đi cùng tôi vào các ngày thứ Bảy khi con không có lớp học".
"Cô ấy như con gái của tôi"
Theo thời gian, đa phần các yakult ajumma đều trở nên gắn bó và trân trọng công việc và cửa hàng tạp hóa nhỏ trên xe đẩy của họ. Họ cũng nhận được sự yêu mến từ hàng xóm nhờ năng lượng tích cực mỗi ngày.
Họ được các bà mẹ làm thêm ngoài giờ trên văn phòng tin tưởng giao nhiệm vụ trông trẻ và đưa đón bọn trẻ đi học bằng xe buýt. Họ cũng được nhờ vả chăm sóc vật nuôi và chạy việc vặt giúp hàng xóm. Đặc biệt, các yakult ajumma rất được những khách hàng lớn tuổi yêu mến.
 |
| Bà Yang Hae-in, một khách hàng cao niên của bà Jeon, quý mến bà như con cái trong nhà. Ảnh: NYT. |
“Khi tôi đến thăm, những khách hàng cao tuổi thường giữ tôi lại để chia sẻ mọi câu chuyện cá nhân của họ”, bà Kang nói. “Mặc dù còn nhiều việc phải làm, nhưng tôi thường nghĩ tới mẹ của mình và lắng nghe các bác, đôi khi khóc cùng họ. Trong thế giới hiện đại này, người cao tuổi thiếu người để nghe họ tâm sự, trò chuyện”, bà chia sẻ.
Con cái của những khách hàng lớn tuổi này thường sống và làm việc ở xa. Họ nhờ các yakult ajumma chăm nom và báo lại tình hình của cha mẹ sau mỗi lần giao sữa.
Sự gần gũi và thân thiết của những yakult là một phần giữ cho nghề này phát triển mạnh ở Hàn Quốc trong nửa thế kỷ qua. Trong các chương trình cộng đồng phối hợp với chính quyền địa phương, các yakult ajumma là người mang tặng sữa và sữa chua miễn phí, đồng thời trông nom cho hơn 30.000 người cao niên sống một mình tại những ngôi nhà trong thành phố.
Bà Yang Hae-in, 91 tuổi, một trong những khách hàng cao niên của bà Jeon chia sẻ: "Tôi đã nuôi nấng 6 đứa con riêng của chồng, nhưng giờ đây tôi thậm chí còn không biết chúng sống ở đâu. Jeon đến thăm tôi mỗi ngày. Cháu như một người con gái của tôi vậy", bà cụ nắm tay bà Jeon kể.
