Quốc gia châu Á nào phát triển nhanh trong vòng 25 năm qua, với hàng triệu người thoát nghèo? Và nền kinh tế nào ở châu Á, dù nông nghiệp vẫn chiếm tỷ trong lớn nhất, sẽ là động lực tiếp theo cho cả khu vực? Có lẽ phần lớn chúng ta sẽ trả lời “Trung Quốc” cho câu hỏi thứ nhất và “Ấn Độ” cho câu hỏi thứ hai. Song những câu trả lời đó sẽ khiến chúng ta bỏ qua một đất nước đã đạt được thành công trong quá khứ và có triển vọng sáng sủa trong tương lai, Economist nhận định.
Với dân số hơn 90 triệu, Việt Nam là quốc gia có tốc độ tăng trưởng kinh tế trên đầu người cao thứ hai thế giới từ năm 1990, chỉ sau Trung Quốc. Nếu Việt Nam có thể duy trì tốc độ tăng trưởng 7% trong thập kỷ tới, đất nước này sẽ đi theo quỹ đạo tăng trưởng giống như các “con hổ châu Á” như Hàn Quốc và Đài Loan.
Đó là một thành tích ngoạn mục đối với một quốc gia mà trong thập niên 80 vẫn phải vật lộn với hậu quả chiến tranh và còn nghèo như Ethiopia.
 |
| Hiện tại mậu dịch chiếm tương đương 150% GDP, nhiều hơn mọi quốc gia có cùng mức thu nhập.
Ảnh: VCCI. |
Khác với Trung Quốc hay Ấn Độ, Việt Nam thiếu nhiều lợi thế để trở thành một nền kinh tế lớn ở châu lục. Vì thế, bài học về sự bứt phá của Việt Nam là thực tế dễ được áp dụng hơn nhiều cho các nước đang phát triển khác, đặc biệt là các quốc gia gần đó.
Sự phát triển của tự động hóa trong nhà máy khiến giới quan sát lo ngại các nước nghèo sẽ không thể tận dụng lợi thế của họ trong các ngành sản xuất cần nhiều sức lao động. Tuy nhiên, Việt Nam đã chứng minh được rằng mô hình phát triển "thử nghiệm và kiểm chứng" vẫn phát huy tác dụng.
Điều rõ ràng nhất là chính sách hội nhập kinh tế toàn cầu đã phát huy tác dụng. Các chuyên gia cho rằng Việt Nam nằm sát Trung Quốc là điều may mắn, trong bối cảnh các doanh nghiệp cần tìm nơi sản xuất giá rẻ để thay thế Trung Quốc. Nhưng các quốc gia Đông Nam Á khác, dù cũng có vị trí thuận lợi tương tự, lại không hưởng nhiều lợi ích như Việt Nam.
Việt Nam đã tích cực giảm thiểu hóa các quy tắc thương mại từ thập niên 90. Hiện tại mậu dịch chiếm tương đương 150% GDP, nhiều hơn mọi quốc gia có cùng mức thu nhập. Chính phủ cũng đã cấm quan chức ép buộc công ty nước ngoài mua vật liệu đầu vào trong nước, một chủ trương trái ngược với Indonesia. Thực tế đó khiến các công ty nước ngoài đổ xô đến Việt Nam, đóng góp hai phần ba kim ngạch xuất khẩu mỗi năm.
Không chỉ mở cửa kinh tế, Việt Nam còn áp dụng chính sách linh hoạt. Chính phủ khuyến khích 63 tỉnh, thành cạnh tranh với nhau. Thành phố Hồ Chí Minh là "đầu tàu kinh tế" với các khu công nghiệp, Đà Nẵng lập các khu công nghệ cao và miền bắc đang thu hút các hãng sản xuất muốn rời Trung Quốc. Nhờ đó Việt Nam trở thành một nền kinh tế đa dạng có thể chống chịu các cú sốc, bao gồm đợt vỡ bong bóng bất động sản năm 2011.
Giống như Trung Quốc, Việt Nam ý thức rõ lộ trình họ phải theo và đang tập trung vào giáo dục. Học sinh 15 tuổi của Việt Nam có thể giải toán và hiểu khoa học tương đương học sinh Đức. Chính phủ cũng dành ngân sách lớnhơn cho các trường học so với hầu hết quốc gia cùng trình độ phát triển. Các yếu tố nền tảng - khuyến khích học sư phạm và đào tạo giáo viên - cũng được ưu tiên.
Hướng đầu tư này rất cần thiết để tận dụng các cơ hội thương mại. Nhà máy có thể tự động hóa nhiều hơn, nhưng vẫn cần người vận hành. Vì thế, công nhân phải biết chữ, thạo số và có khả năng nắm vững các chỉ dẫn phức tạp. Việt Nam đang tập trung vào những kỹ năng hợp lý - việc mà Thái Lan, Indonesia và Malaysia chưa làm được.
Là quốc gia có thu nhập trung bình, Việt Nam phải vượt qua chặng đường dài nữa để đạt mức nhập cao. Rất nhiêu thách thức đang chờ đợi ở phía trước. Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) vẫn có thể bị cản trở ở Mỹ. Hiệu quả của khối công ty quốc doanh vẫn thấp. Cạnh tranh giữa các tỉnh thành lại thành gánh nặng khi cơ sở hạ tầng chồng chéo. Gây dựng chuỗi cung ứng nội địa và sản xuất sản phẩm có giá trị gia tăng cao cũng là thách thức lớn đối với Việt Nam.
Mặc dù vậy, thành tựu trong 25 năm qua cho thấy Việt Nam vẫn có nhiều cơ hội. Ít ra, Việt Nam đang cải cách doanh nghiệp nhà nước, đàm phán các hiệp định thương mại với châu Á và châu Âu. Chính phủ cũng muốn tăng tỷ lệ nội địa hóa trong quy trình sản xuất nhưng không muốn doanh nghiệp nước ngoài lo ngại. Quả thực, Việt Nam đang là hình mẫu cho các nước muốn phát triển. Nếu may mắn, Việt Nam còn có thể là tấm gương cho các quốc gia muốn tăng trưởng.
