Trong số 29 Bảo vật Quốc gia mới được công nhận, cặp rồng đá thành bậc Đền Thượng (Cổ Loa) niên đại năm 1732 thời Lê Trung Hưng được đánh giá là hiện vật độc đáo, có kích thước, cấu trúc và hoa văn trang trí không lặp lại ở bất kỳ di tích nào có cùng chức năng và niên đại ở Việt Nam.
Hiện cặp rồng đá đang được lưu giữ nguyên vẹn tại Khu Di tích Quốc gia Đặc biệt Cổ Loa (xã Cổ Loa, huyện Đông Anh, thành phố Hà Nội).
Bộ thành bậc bằng đá được đặt trước Nghi môn ngoại, Đền Cổ Loa hay còn được gọi là Đền Thượng, Đền thờ Vua An Dương Vương, tọa lạc trên một khu đất cao, thuộc góc Tây Nam thành Nội.
 |
| Cặp rồng đá đang được lưu giữ nguyên vẹn tại Khu Di tích Quốc gia Đặc biệt Cổ Loa. Ảnh: CTV/Vietnam+ |
Ông Hoàng Công Huy, Phó trưởng ban Phụ trách Ban Quản lý Khu di tích Cổ Loa cho hay đây là bộ thành bậc duy nhất trên cả nước gắn với di tích nổi tiếng thờ Vua An Dương Vương - vị vua lập nên nhà nước Âu Lạc, thế kỷ 3 Trước Công nguyên.
Hình thức độc đáo của cặp rồng đá thành bậc Đền Thượng (Cổ Loa) thể hiện ở việc chạm khắc hoa văn rất đặc biệt, mang những nét điển hình của nghệ thuật điêu khắc thời Lê Trung Hưng đầu thế kỷ 18.
Khác với đôi rồng thành bậc phía sau của Điện Kính Thiên hay thành bậc rồng ở Lam Kinh mang dáng dấp đặc trưng của thành bậc cung điện, biểu trưng cho vương quyền, thì cặp rồng đá thành bậc Đền Thượng (Cổ Loa) lại có nét độc đáo riêng, tạo nên sự đặc biệt, đó là, do Đền Thượng là Quốc từ, nên có sự kết hợp giữa biểu tượng vương quyền (rồng 5 móng) và rồng 4 móng.
 |
| "Rồng vuốt râu" là biểu tượng đặc trưng cho điêu khắc thời Lê. Ảnh: CTV/Vietnam+ |
Theo thông tin từ Ban Quản lý Khu di tích Cổ Loa, đôi rồng được chạm từ đá nguyên khối. Hai bên thành bậc có cấu trúc và hoa văn trang trí tương đối giống nhau. Đề tài chủ đạo là hình rồng được chạm ở tư thế vận động từ trên xuống dưới theo chiều dọc của thành bậc.
Đầu rồng ngẩng cao, trán dô, má hóp, mũi sư tử, mắt tròn, tai thú, đôi sừng có nhánh dài, chạm tới cả khúc thân thứ nhất, miệng rộng ngậm ngọc, lưỡi ngắn, nanh nhọn, viền xung quanh hàm dưới trang trí họa tiết dải mây xoắn nhỏ, râu mép uốn lượn trải dài từ mắt tới thân, lượn sóng bay về phía sau gáy.
Đáng chú ý, rồng được điêu khắc ở tư thế tay vuốt râu. Theo nhà sử học Lê Văn Lan, đây là biểu hiện đặc trưng cho phong cách nghệ thuật điêu khắc thời Lê, hình tượng rồng có nét ung dung, tự tại, nghênh ngang, đắc ý.
Với lối tạo tác kết hợp giữa tượng tròn và phù điêu, biểu tượng rồng cùng văn mây, đã tạo nên sự sống động, uyển chuyển, nhưng cũng đầy mạnh mẽ trên không gian dày đặc mây bay.
Các hình tượng của "bát bửu" thể hiện trên bệ rồng phía Tây, có sự kết hợp giữa Đạo giáo và Phật giáo, đã tạo nên những hòa điệu tâm linh và triết lý tôn giáo, phản ánh tư tưởng nghệ thuật mang tính thời đại, gắn liền với mong ước về một cuộc sống viên mãn, hạnh phúc, gửi gắm ước vọng của người xưa tới thần linh. Chính từ những hoa văn trang trí này đã tạo nên sự khác biệt của thành bậc Đền Thượng.
 |
| Đền Thượng nhìn từ trên cao. Ảnh: hoangthanhthanglong.vn |
Ngoài ra, cặp rồng đá Đền Thượng còn có sự kết hợp với ba cây hương đá phía trước còn được gọi là "Thiên thạch trụ" - ba trụ chuyển nguồn sinh học của tầng trời xuống dưới đất.
Xét theo quan niệm tâm linh và triết học, cây hương đá ngoài trời chính là sự kết nối giữa âm-dương, trời-đất, là cột thông thiên giữa trời và đất, mang ý nghĩa cầu cho mưa thuận gió hòa, cầu cho những điều tốt đẹp đến với đời sống con người.
Do vậy, cặp rồng đá Đền Thượng là hình tượng biểu trưng cho năng lượng của trời đất, là hình ảnh thể hiện sự biểu trưng cho nhà vua và quyền lực của nhà vua, là vật thiêng mang lại sinh khí cho chốn linh thiêng như ngôi đền thờ Đức vua.
