Sapa được mệnh danh là thiên đường của loài cá nước lạnh bởi khí hậu đặc trưng và nguồn nước dồi dào. Nhiều tỷ phú phất lên từ nghề nuôi cá nước lạnh, nhưng rồi nghề bạc tỷ này không tránh khỏi quy luật thăng, trầm.
Người nuôi chán ngán
Chúng tôi đến Sapa vào một ngày đông giá rét. Vết tích của trận mưa tuyết lịch sử chưa kịp biến mất nơi đây, những cột giàn su su vẫn còn ngổn ngang, những thân cây mất ngọn chơ vơ lưng vách núi.
Trại cá của ông Nguyễn Thanh Phương, tổ 13, thị trấn Sapa cũng lặng lẽ như khung cảnh và tâm trạng của người sản xuất ở Sapa lúc này. Là một trong những người đầu tiên nuôi cá nước lạnh ở thị trấn Sapa, tất nhiên ông Phương chứng kiến thời “hoàng kim” của cá hồi rõ hơn ai hết. Nhưng ông lại không nhắc nhiều về thời xa xôi ấy. Giọng ông trầm buồn, tay ông lật cuốn sổ ghi chép về nghề nuôi và ghi rõ sự tuột giá cá hồi trong năm qua.
Ông Phương kể lại: "Đầu năm 2013, cá bán được giá 250.000 - 270.000 đồng/kg, đến giữa năm chỉ còn 150.000 - 170.000 đồng/kg, sau lũ quét hồi tháng 9, giá cá nhích được lên 200.000 - 220.000 đồng/kg. Cứ lên, xuống thất thường khiến người nuôi bắt đầu có tâm lý chán ngán". Riêng cá tầm bán chỉ dao động từ 120.000 - 170.000 đồng/kg nên ông Phương và nhiều trại cá khác không còn nuôi loại này. So sánh với giá cá của 2 năm trước là có sự khác biệt rõ ràng. Nếu như năm 2010, người nuôi có thể bán cá hồi với giá 350.000 - 400.000 đồng/kg thì nay đó là mức giá đáng mơ ước.
 |
| Cá nước lạnh Sapa đang bị đe dọa vì cá Trung Quốc. |
Bên cạnh những cú rớt giá thảm hại, thiên tai đã phá hỏng cơ ngơi của vài trại cá, thiệt hại nhiều tỷ đồng. Năm 2013, Hợp tác xã Can Hồ A gặp trận lũ quét vào tháng 9 đã xóa sạch dấu vết của trại cá này. Với 17 tấn cá hồi, 7 tấn cá tầm biến mất sau tích tắc, Hợp tác xã thiệt hại 5 tỷ đồng. Anh Nguyễn Văn Lũy, Chủ nhiệm Hợp tác xã chưa hết bàng hoàng, đôi mắt anh trũng sâu vì lo nghĩ số nợ ngân hàng biết bao giờ có thể hoàn đủ.
Theo thống kê của Hội Cá nước lạnh Sapa, hiện trên địa bàn huyện còn 26 trại cá, đầu năm 2013 trở về trước con số này là 35. Thực trạng này cũng khẳng định lợi nhuận từ nuôi cá nước lạnh không như mong muốn, dù mất tiền tỷ đầu tư xây dựng hạ tầng, nhưng người nuôi cá cũng không còn mặn mà như giữa thời “hoàng kim”.
Một nguy cơ khác là cá Sapa tiếp tục phải “lép vế” trước nạn cá nhập lậu. Ông Nguyễn Thanh Hải, Chủ tịch Hội Cá nước lạnh Sapa cho biết, cá lậu đang bán phá giá khiến cá Sapa ngày càng điêu đứng.
Cá Trung Quốc phá giá vì thức ăn siêu tốc?
Trong khi người nuôi cá nước lạnh Sapa chịu đủ rủi ro như thời tiết, thiên tai thì “cơn bão” cá nhập lậu vẫn tiếp tục tràn qua biên giới. Giá cá nước lạnh tiếp tục giảm sâu, không thể tự mình chống đỡ, nên người nuôi chỉ còn biết trông chờ vào ngành chức năng.
Từ cuối năm 2012, nhiều tư thương đã nhập lậu cá tầm Trung Quốc vào Việt Nam tiêu thụ tại một số thị trường lớn. Cá lậu được bán với giá khoảng phân nửa so với cá Sapa. Do bị phá giá, lượng tiêu thụ cá nước lạnh Sapa giảm mạnh, một số trại nuôi không chịu nổi sức ép này đã phải bỏ nghề nuôi cá tầm.
Ông Nguyễn Thanh Phương bức xúc: "Từ năm 2012, tôi đã phải bỏ hẳn nuôi cá tầm. Cá tầm vừa chậm lớn vừa bị cá lậu chèn ép. Nếu như cá tầm Sapa phải nuôi 2 năm mới có thể xuất bán thì cá Trung Quốc chỉ vài tháng đưa ra thị trường. Người trong nghề cũng không thể lý giải, bằng cách nào mà cá Trung Quốc có thể rút ngắn thời gian sinh trưởng kỳ diệu đến vậy, phải chăng có loại thức ăn siêu tốc?
Cuối năm 2012, một số vụ nhập lậu cá được Đội Quản lý thị trường Sapa xử lý nhưng không đáng kể so với thực tế. Hiện cá nhập lậu được nội địa hóa một cách tinh vi. Cá Trung Quốc qua biên giới là nhập vào các trại nuôi trước khi chủ nhân của nó xin giấy chứng nhận xuất bán. Vì thế mà có câu chuyện cá tầm có chứng nhận xuất xứ tại tỉnh Bắc Ninh!?
Tại Lào Cai, do có đường biên giới với Trung Quốc kéo dài, nhiều đường tiểu ngạch và lối mòn đã trở thành “con đường cá tầm nhập lậu”. Trước đây, cá chủ yếu được vận chuyển qua khu vực Na Mo (xã Bản Phiệt, Bảo Thắng), nhưng nay đã chuyển hướng đường biên của Bát Xát. Với thủ đoạn tinh vi, nên từ năm 2012 đến nay, ngành chức năng mới chỉ phát hiện và xử lý chưa đến 10 vụ việc có liên quan.
Theo ông Nguyễn Bá Bình, Chi cục trưởng Chi cục Quản lý thị trường, Phó giám đốc Sở Công thương Lào Cai, hầu hết các vụ việc được phát hiện là do người dân mật báo. Việc ngăn chặn cá tầm nhập lậu rất quyết liệt, nhưng cá tầm Trung Quốc vẫn có mặt trên thị trường với số lượng không hề nhỏ.
Thực tế, không có tiêu chí nào cụ thể để phân biệt cá lậu và cá Sapa, người tinh tường cũng cần phát hiện sản phẩm sau khi chế biến. Cá Sapa có vị ngọt, thịt thơm, có độ dai, trong khi thịt cá lậu rất bở, thiếu cảm giác ngon miệng. Vấn đề này người tiêu dùng bình thường cũng khó phân biệt. Bởi vậy mà Hội Cá nước lạnh Sapa đã tính đến việc xây dựng thương hiệu sản phẩm của mình dưới sự bảo trợ của các ngành chức năng.
Nhận định cá lậu là một trong những nguyên nhân quan trọng ảnh hưởng đến sự tuột dốc của cá nội địa. Cá lậu thấp cấp đã và đang giết chết thương hiệu cá nước lạnh Sapa vốn được xếp vào hàng thủy sản cao cấp. Nếu mặt hàng này không được kịp thời bảo vệ thì không bao lâu sẽ chịu chung bài học thất bại thảm hại trên sân nhà. Năm 2012, Hội Cá nước lạnh Sapa được thành lập với vai trò liên kết, chia sẻ kinh nghiệm và bảo vệ người nuôi. Ông Nguyễn Thanh Hải, Chủ tịch Hội chia sẻ: "Chúng tôi đã hoàn tất hồ sơ xây dựng thương hiệu cá nước lạnh Sapa và trình lên Ủy ban nhân dân tỉnh phê duyệt, trước khi thực hiện các thủ tục khác. Tuy nhiên, nếu có thương hiệu rồi thì việc bảo vệ nó cũng sẽ không đơn giản, bởi còn phụ thuộc vào người tiêu dùng có tẩy chay cá lậu hay không.
Hiện tại, người nuôi cá nước lạnh Sapa làm hết sức mình để bảo vệ sản phẩm đặc trưng và rất mong chờ sự vào cuộc quyết liệt hơn nữa của ngành chức năng trong việc phòng, chống cá nhập lậu.
