Cuộc tấn công vào nhà máy chế biến dầu lớn nhất thế giới vào sáng sớm 14/9 là sự leo thang kịch tính trong cuộc đối đầu giữa Iran và Saudi Arabia - ngay cả khi người Iran không chịu trách nhiệm khai hỏa từ máy bay không người lái hoặc tên lửa.
Một số tên lửa tấn công nhà máy Abqaiq, bắt đầu một loạt vụ hỏa hoạn, nhanh chóng lấy đi gần một nửa sản lượng dầu của Saudi - 5% sản lượng hàng ngày trên toàn cầu - và làm dấy lên lo ngại về an ninh nguồn cung dầu của thế giới.
Không rõ khi nào Abqaiq, được điều hành bởi công ty Aramco khổng lồ của Saudi, sẽ hoạt động trở lại.
Phiến quân Houthi ở Yemen nhận trách nhiệm vụ tấn công, nói rằng 10 máy bay không người lái đã nhắm vào Abqaiq, cũng như mỏ dầu Khurais.
Tuy nhiên, các cuộc tấn công ở quy mô và độ chính xác như vậy sẽ thể hiện sự gia tăng đột ngột và đáng chú ý về khả năng của Houthi, điều mà cả Mỹ và Saudi Arabia đều cảm thấy khó tin.
Truy tìm nguồn gốc cuộc không kích
Mỹ nhanh chóng phủ nhận tuyên bố của Houthi. Cuối ngày 14/9, Ngoại trưởng Mike Pompeo viết trên Twitter: "Iran đã tiến hành cuộc tấn công chưa từng có vào nguồn cung cấp năng lượng của thế giới". "Không có bằng chứng nào cho thấy các cuộc tấn công đến từ Yemen", ông nói thêm.
Đáp lại, Bộ trưởng Ngoại giao Iran Javad Zarif cáo buộc ông Pompeo dối trá. Ông viết trên Twitter: "Sau khi thất bại với 'áp lực tối đa', Ngoại trưởng Pompeo chuyển sang 'lừa dối tối đa'. Mỹ và các khách hàng của họ mắc kẹt ở Yemen vì ảo tưởng rằng ưu thế vũ khí sẽ dẫn đến chiến thắng quân sự. Đổ lỗi cho Iran sẽ không chấm dứt thảm họa".
Phiến quân Houthi đã phái hàng chục máy bay không người lái và tên lửa đạn đạo tầm ngắn chống lại Saudi Arabia trong hai năm qua. Nhiều vật thể đã bị phòng không Saudi chặn lại; những vật thể khác rơi vô hại. Chỉ một số rất ít gây ra thiệt hại và thương vong hạn chế.
 |
| Ảnh vệ tinh chụp ngày 14/9 cho thấy khói đen dày đặc bốc lên từ cơ sở chế biến dầu Abqaiq ở Saudi Arabia. Ảnh: AP. |
Máy bay không người lái Houthi dựa trên các mô hình của Iran, bản thân chúng thường được phát triển từ công nghệ của Triều Tiên. Chúng chủ yếu là tầm ngắn, lên đến 300 km.
Tuy nhiên, hội đồng chuyên gia của Liên Hợp Quốc đã báo cáo vào tháng 1 về việc triển khai máy bay không người lái tầm xa "cho phép lực lượng Houthi tấn công các mục tiêu sâu vào Saudi Arabia và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất".
Nhóm chuyên gia Liên Hợp Quốc cho biết họ đã thông tin rằng một máy bay không người lái đã đâm xuống trong vòng bán kính 30 km của Riyadh.
Mặc dù vậy, phạm vi tối đa của hệ thống này, được đặt tên là UAV-X, sẽ là giữa 1.200 và 1.500 km, tùy thuộc vào điều kiện gió. Khoảng cách từ các căn cứ của Houthi ở Yemen đến Abqaiq là khoảng 1.300 km.
Một nguồn tin của CNN cho biết các dấu hiệu sơ bộ cho thấy máy bay không người lái/tên lửa "không có nguồn gốc từ Yemen và có khả năng có nguồn gốc từ Iraq". Nguồn tin thứ hai ở vùng Vịnh nói rằng các dấu hiệu cho thấy vụ tấn công bắt nguồn từ miền Nam Iraq.
Dân quân thân Iran đang cố thủ ở miền Nam Iraq và Lực lượng Quds, đơn vị Vệ binh Cách mạng Iran phụ trách các hoạt động đối ngoại, hiện diện ở đó.
Đầu năm nay, một số nhà phân tích khu vực đánh giá rằng cuộc tấn công bằng máy bay không người lái vào trạm bơm tại Afif ở miền Bắc Saudi Arabia có nguồn gốc từ Iraq nhưng không có bằng chứng xác đáng.
Sự mong manh của mỏ dầu Saudi Arabia
Chính phủ Iraq hôm 15/9 đã ra tuyên bố bác bỏ các báo cáo "về vùng đất của họ đang được sử dụng để tấn công các cơ sở dầu mỏ của Saudi".
Chính phiến quân Houthi đã gợi ý, mà không cung cấp bất kỳ bằng chứng nào, rằng họ có sự giúp đỡ từ bên trong vương quốc cho những cuộc tấn công mới nhất này.
Người phát ngôn Yahya Saree cho biết hoạt động này tuân theo "chiến dịch tình báo chính xác, theo dõi cấp cao và hợp tác với những người quyền cao chức trọng trong vương quốc".
 |
| Cuộc tấn công đã lấy đi khoảng một nửa sản lượng dầu của Saudi Arabia. Ảnh: Reuters. |
Các nhà phân tích cho rằng điều đó có nghĩa là các phần tử Hồi giáo Shia đang hồi phục ở tỉnh miền Đông Saudi Arabia. Abqaiq nằm giữa khu vực chủ yếu là người Hồi giáo Shia của Qatif và Ahsa. Nhưng họ hiểu rằng mục đích của phiến quân Houthi là kích động căng thẳng nội bộ và rất ít khả năng người dân địa phương hỗ trợ một cuộc tấn công như vậy.
Dù cuộc tấn công bắt nguồn từ đâu hay ai là người khơi mào, nó cũng đã gây ra bước ngoặt trong cuộc đối đầu nguy hiểm ở Trung Đông, với giao thương ở vùng Vịnh bị phá hoại, tình hình ở Yemen trở nên khốc liệt cùng với các cuộc không kích vào các trại dân quân Shia ở Iraq trong những tháng gần đây.
Trong khi không xác nhận đứng sau các vụ tấn công, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố Israel sẵn sàng tấn công các nhân vật thân Iran, bất cứ nơi nào họ bị coi là mối đe dọa, kể cả ở Iraq.
Không có cuộc tấn công nào trước đó, kể từ khi cuộc xung đột Yemen bắt đầu bốn năm trước, làm gián đoạn nguồn cung dầu. Cuộc tấn công này đã lấy đi 5,7 triệu thùng mỗi ngày khỏi thị trường và cho thấy sự mong manh của "trái tim" trong ngành công nghiệp dầu mỏ ở Saudi Arabia.
Ayham Kamal tại Eurasia Group nói rằng "vấn đề quan trọng đối với vương quốc là cấu trúc; hầu hết hệ thống phòng không của Saudi Arabia được thiết kế để chống lại các mối đe dọa truyền thống và không được trang bị tốt để đối phó với các mối đe dọa bất đối xứng trên không như máy bay không người lái".
Lỗ hổng này càng bị khoét sâu khi rất nhiều phần thiết yếu của cơ sở hạ tầng - "kho lưu trữ, chế biến và máy nén khí - nằm trong một khu vực nhỏ", ông nói thêm.
Các cuộc tấn công đã thu hút cộng đồng quốc tế. Mỹ tuyên bố sẵn sàng mở Dự trữ Dầu khí Chiến lược nếu cần thiết. Tổng thống Donald Trump đã gọi cho Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman.
Hiện nay, có rất nhiều dầu trên thị trường. OPEC và Nga đã cắt giảm sản lượng trong năm nay để hỗ trợ giá. Nhưng Saudi Arabia thường là "nhà sản xuất dao động" của tổ chức với khả năng giảm hoặc tăng sản lượng theo yêu cầu. Khả năng đó hiện bị hạn chế.
