Lịch sử bóng đá thế giới chưa bao giờ xuất hiện hai cầu thủ thay nhau thống trị suốt cả thập kỷ. Ronaldo và Messi chia nhau 9 quả bóng vàng, ghi hơn 1000 bàn thắng và xô đổ hết kỷ lục này đến kỷ lục khác.
Những kỳ tích của Ronaldo và Messi đáng được trân trọng và tôn vinh, nhưng cần phải thừa nhận rằng chính sự phát triển của kỹ - chiến thuật, sự góp mặt sâu rộng của khoa học công nghệ trong bóng đá hay màn ra đời của các siêu CLB đã góp phần tạo điều kiện cho hai siêu sao này thăng tiến như vũ bão để chiếm lĩnh và thống trị đỉnh cao. Trên trang Goal.com, cây viết Carlo Garganese có bài khái quát những yếu tố khách quan cấu thành sự chi phối của Messi và Ronaldo.
Luật việt vị thay đổi, cầu thủ tấn công giành lại đất diễn
Sự cải tiến luật việt vị gián tiếp tạo bệ phóng cho Messi và Ronaldo. Vào đầu thế kỷ 20, một cầu thủ chơi trên phần sân của đội bạn thì bắt buộc phải đứng trên ít nhất 3 cầu thủ đối phương, tức là trước mặt anh ta phải có thủ môn và hai hậu vệ. Như vậy, cầu thủ này rất dễ bị thổi phạt việt vị. Đầu những năm 1920, người ta nhận thấy số lượng bàn thắng giảm nhanh chóng vì các đội bóng biết tận dụng hệ thống luật việt vị. Đến tận thời điểm cách đây khoảng 27 năm, luật việt vị quy định cầu thủ nào đứng ngang hàng hay đứng dưới hậu vệ đối phương cuối cùng đều bị tính là việt vị, bất kể anh ta có tham gia vào pha bóng hay không.
Khi Arrigo Sacchi áp dụng “bẫy việt vị cải tiến” cho AC Milan cuối thập niên 1980, những số 10 cổ điển đã rất vất vả tìm kiếm thời gian và khoảng trống. Sacchi yêu cầu các học trò phải “khôn” hơn đối thủ, dàn khắp mặt sân, sử dụng bẫy việt vị quyết liệt, phòng thủ khu vực và siết chặt cự ly giữa các tuyến. Hàng thủ dâng cao, pressing ngộp thở khiến không gian chơi bóng của đội thủ bị cô đặc. Real Madrid hùng mạnh ở bán kết C1 năm 1988/89 là nạn nhân, họ không thích nghi nổi với hệ thống chiến thuật của đối thủ.
Một trong những hình ảnh khó quên nhất là khi huyền thoại Franco Baresi đưa toàn bộ đội hình đối phương vào tư thế việt vị chỉ với một cái giơ tay. Bẫy việt vị dưới kỷ nguyên Capello và Sacchi như tinh thể kim cương đồng nhất với nhau. Cực kỳ ăn ý và đẳng cấp. Những hàng thủ vĩ đại hồi đó cũng sử dụng bẫy việt vị làm phương pháp phòng ngự quan trọng. Tiêu biểu có đội ngũ Arsenal của HLV George Graham, với thủ lĩnh Tony Adams.
 |
| Siêu đội hình AC Milan với những cái tên khét tiếng từ hàng công đến hàng thủ. |
Thay đổi đã đến từ sau thập niên 90 thế kỷ trước. World Cup 1990 trên đất Italy là “kỳ đại hội” tẻ nhạt nhất, giải đấu có tỷ lệ bàn thắng thấp nhất lịch sử World Cup (2,21 bàn/trận), lối chơi phòng ngự rình rập lên ngôi, lối chơi tấn công vừa hiếm vừa thất bại. Chứng kiến tình cảnh này, FIFA quyết định cải tiến luật việt vị nhằm “bảo vệ lối chơi tấn công”.
Quá trình tự do hóa luật việt vị từ sau năm 1990 dẫn đến thực tế số pha bắt việt vị đã giảm đi trông thấy trong thập niên trở lại đây. Các hàng thủ phải lùi sâu hơn và hệ quả là diện tích cho những hàng tấn công triển khai bóng cũng tăng lên.
Vào năm 1995, FIFA tiếp tục thay đổi. Cầu thủ đứng dưới hậu vệ đối phương cuối cùng sẽ không bị coi là việt vị nếu không tham gia pha bóng. Một cầu thủ chỉ bị thổi còi nếu anh ta “giành được lợi thế ở vị trí đó”. Các sửa đổi bổ sung được thực hiện bởi Hội đồng bóng đá quốc tế (IFAB) năm 2003, 2005 và 2013 dần hạn chế việc đội bóng sử dụng bẫy việt vị như là một thủ thuật phòng ngự hữu hiệu.
Ngày nay, đội nào áp dụng chiến thuật phòng ngự kiểu Sacchi – AC Milan là tự đưa đầu vào thòng lọng. Cầu thủ tấn công có thể đứng dưới hậu vệ cuối cùng của đối phương trong giai đoạn đầu của đợt lên bóng. Anh ta sẽ chủ động không tham gia pha tấn công. Từ giai đoạn thứ hai, thứ ba, cầu thủ này chuyển biến tức thời, di chuyển lên vị trí không việt vị để gây bất ngờ cho đối thủ. Ruud van Nistelrooy chính là người đầu tiên khai thác lợi thế đến từ luật việt vị hiện đại để ghi bàn.
 |
| Ronaldo và Messi có lẽ sẽ gặp nhiều khó khăn hơn nếu phải thi đấu dưới hệ thống luật việt vị kiểu cũ, |
Luật việt vị hiện đại trở thành nguyên nhân chính gây ra “sự cáo chung” của thứ tinh hoa được nhiều người gọi là nghệ thuật phòng ngự. Vũ khí chiến thuật quan trọng để ngăn chặn sức tấn công của đối phương đã bị vô hiệu. Một cách rất tự nhiên, những siêu tiền đạo như Ronaldo hay Messi hưởng lợi.
Nếu đặt lên bàn cân so sánh giữa hậu vệ ngày nay với tiền bối khoảng 20, 30 hoặc 40 năm trước, không khó lý giải vì sao kỷ lục ghi bàn được phá bỏ liên tục. Hồi Euro 2000, dàn hậu vệ dự giải gồm rất nhiều cái tên khét tiếng: Maldini, Nesta, Cannavaro, Ferrara, Thuram, Blanc, Desailly, Lizarazu, De Boer, Stam, Hierro, Salgado, Adams, Campbell, Mihajlovic. Ngày nay, hậu vệ xuất sắc hiếm như “sao buổi sớm”.
Danh thủ Gary Neville phàn nàn với tờ Telegraph hồi 2014: “Tiêu chuẩn tối thiểu của hậu vệ thời nay đã giảm sút nhanh chóng. Họ luống cuống khi đối mặt những quả tạt, lóng ngóng trước những tình huống cố định và không biết cách xử lý những pha một chọi một. Trình độ đọc trận đấu của họ rất kém. Ngày tôi bắt đầu thi đấu, sẽ là tội ác nếu hàng thủ để lọt một quả tạt. Bây giờ, chuyện ấy chẳng có gì to tát”.
Công nghệ thay đổi bóng đá, hỗ trợ cầu thủ tấn công
World Cup 1986 chứng kiến sự ra đời của quả bóng cao su tổng hợp đầu tiên với tên gọi Adidas Azteca. Trước năm 1986, quả bóng được cấu tạo với tỷ lệ da nhất định. Việc đưa vào sử dụng quả bóng làm từ chất liệu cao su tổng hợp cũng gây khó khăn cho hậu vệ. “Bóng cao su khiến trận đấu trở nên hỗn loạn hơn”, theo lời tác giả Carlo Garganese. “Bóng cao su tổng hợp nhẹ hơn, có thể đổi hướng bay và bay nhanh hơn trong không khí so với người tiền nhiệm bóng da. Từ đó, những cú sút xa trở thành kỹ năng đặc biệt của cầu thủ. Hầu như ai cũng có thể thử vận may của mình. Những cú sút xa trở thành cơn ác mộng với thủ môn”.
 |
| Quả bóng cao su tổng hợp ra đời khiến hậu vệ gặp nhiều khó khăn. |
Bóng đá ngày nay đã trở thành khoa học. Cầu thủ được hưởng lợi từ những tiến bộ to lớn trong khoa học thể thao, phương pháp đào tạo, chế độ ăn kiêng và thuốc men. Họ khỏe mạnh hơn bao giờ hết, trong khi các kỹ thuật ngăn ngừa và phục hồi chấn thương được cải thiện qua từng năm.
Lionel Messi thay đổi hoàn toàn cuộc đời sau khi được điều trị bằng hormone tăng trưởng. Messi có lẽ sẽ không thể chơi bóng chuyên nghiệp nếu anh sinh ra ở những thập niên trước. Thân thể nhỏ bé của El Pulga gây ra lo ngại về sự mẫn cảm với chấn thương. Nhưng nhờ một chương trình đặc biệt, anh đã có thể chơi 50-60 trận mỗi mùa trung bình trong thập kỷ qua, giống Ronaldo trong suốt sự nghiệp của mình.
Chất lượng của sân bóng ngày nay cũng tạo ra môi trường lý tưởng cho siêu sao trưởng thành. Bậc tiền bối ngày xưa khổ sở trên sân bóng lầy lội, ngập úng đầy bùn, cát. Hậu bối của họ thoải mái tung hoành trên thảm cỏ xanh mượt như nhung, cỏ mịn đến nỗi có thể chơi bi-a. Điều này không chỉ giúp bảo vệ người chơi khỏi chấn thương mà còn giúp cầu thủ tấn công, đặc biệt là những cầu thủ tài giỏi như Messi, thể hiện mình tốt hơn.
Luật lệ hạn chế chơi xấu
Luật lệ bảo vệ cầu thủ, trừng phạt nặng kẻ phạm lỗi, dẫn đến sự bùng nổ số lượng những cầu thủ tấn công sáng tạo. Họ thường xuyên được các trọng tài có phần quan tâm và bảo vệ hơn, trước những tình huống tranh chấp, điều này đã giúp họ tự do chơi bóng hơn mà không bị bắt nạt bởi những hậu vệ to lớn. Số lượng thẻ vàng trung bình trên mỗi trận đấu trong bốn vòng chung kết World Cup gần đây là từ 3 đến 5,5. Trong suốt kỳ World Cup 1982, mỗi trận đấu chỉ có trung bình 1,9 thẻ vàng. Trở lại World Cup 1966, tỷ lệ thẻ vàng trung bình chỉ là 0,7.
 |
| Gentile thi triển phong cách kèm người bạo lực với Maradona. |
Vào năm 1966, Pele bị các hậu vệ Hungary chơi xấu nên buộc phải ngồi ngoài vì chấn thương. Tại giải đấu năm 1982, hậu vệ khó chơi bậc nhất lịch sử, Claudio Gentile (Italy), áp dụng phong cách kèm người bạo lực với Diego Maradona, thậm chí xé áo của Zico mà không bị trừng phạt. "Nếu bạn muốn đi vệ sinh, Gentile sẽ theo bạn vào đó", câu nói nổi tiếng của Mario Kempes về nghệ thuật bóng tối của Gentile.
Những ngón nghề sở trường của Gentile là xoạc bóng từ phía sau, dùng móng tay bấm vào tay của đối phương, dùng mọi cách để bắt đối thủ nằm sân và rất nhiều những thủ đoạn khác có thể qua mắt được trọng tài. Luật lệ hiện đại bảo vệ ngôi sao tấn công và góp phần khiến những hậu vệ “cá tính” kiểu Gentile biến mất. Năm 1998, hành động chuồi bóng từ phía sau bị cấm. Từ 2016, việc đưa vào áp dụng công nghệ trợ lý trọng tài video càng khiến hậu vệ nhiều tiểu xảo không có đất diễn.
Không có đối thủ xứng tầm
Một thay đổi khác nữa trong bóng đá ngày hôm nay đã hỗ trợ tốt nhất cho những cầu thủ hàng đầu thế giới là sự xuất hiện của 'siêu CLB'. Vào tháng một năm nay, báo cáo đánh giá hàng năm của UEFA xác định 9 câu lạc bộ “siêu sao” mạnh mẽ về mặt tài chính, thương mại và thể thao.
 |
| Messi và Ronaldo thống trị bóng vàng trong 9 năm qua. |
Real Madrid và Barcelona “cầm đầu” nhóm này. Họ đã cùng nhau giành 12 trên 13 vương miện La Liga gần nhất, chia nhau 4 cúp Champions League gần nhất (6 cúp trong 9 mùa bóng đã qua). Hai siêu câu lạc bộ độc quyền cầu thủ giỏi nhất thế giới với 8 trong số 12 cầu thủ đắt nhất mọi thời đại được ký bởi Madrid hay Barca. Ronaldo và Messi được tạo điều kiện lý tưởng nhất để ghi hết bàn này đến bàn khác, phá hàng loạt kỷ lục và ẵm trọn những danh hiệu cao quý.
Maradona, cầu thủ xuất sắc nhất thế giới những năm 1980, phải chống lại các siêu sao Michel Platini tại Juventus, Marco van Basten và Ruud Gullit ở AC Milan, Lothar Matthaus tại Inter, Falcao ở Roma, Preben Elkjaer tại Verona, Zico tại Udinese. Kết quả là, giải đấu mạnh nhất châu Âu ngày ấy chứng kiến nhà vô địch thay đổi xoành xoạch trong bảy mùa giải liên tiếp. Mỗi trận đấu là một thách thức lớn đối với Maradona. Messi và Ronaldo đều không phải chịu sự cạnh tranh gắt gao như vậy. Không có cầu thủ nào hiện nay đạt được tầm vóc vĩ đại như Messi hay Ronaldo. Những thành tựu cá nhân và tập thể mà họ đạt được là sự phi thường.
Những thay đổi trong trò chơi - từ nguyên tắc việt vị đến sự ra đời của siêu CLB - đã cho phép Messi và Ronaldo thống trị bóng đá theo cách mà tiền bối của họ không thể làm được.
