Hình thành từ nước bọt đông đặc của chim yến trắng, tổ yến (yến sào) đã có lịch sử hơn 1.200 năm trong nền ẩm thực các nước Đông Nam Á và Trung Quốc. Tổ yến được cho là loại thực phẩm bổ dưỡng, mang lại nhiều công dụng làm đẹp, cải thiện tình trạng sức khỏe cho mọi lứa tuổi.
"Tổ yến có tác dụng nuôi dưỡng sinh lực cho các hệ cơ quan trong cơ thể, tăng cường năng lượng và trao đổi chất. Ngoài ra, tổ yến còn giúp tan đờm, giảm hen suyễn và, cải thiện giọng nói và các vấn đề về dạ dày, hỗ trợ chức năng thận", Nikkei dẫn lời chuyên gia Craig Thorburn - nhà khoa học Australia, chuyên nghiên cứu về tác dụng của tổ yến - chia sẻ.
Tổ yến truyền thống rất khó thu hoạch. Loài chim yến trắng thường làm tổ ở những hang động tối ẩm ướt ở các vùng nhiệt đới Đông Nam Á. Thời xưa, những người thu hoạch tổ chim yến phải leo trên vách đá cheo leo bằng chiếc thang tre mỏng manh cao tới 60 m.
 |
| Tổ yến (yến sào) cần được làm sạch thủ công. Người bán phải loại bỏ tạp chất như lông, phân và bụi bẩn trước khi bán cho khách hàng. Ảnh: Nikkei Asian Review. |
"Trứng cá tầm phương Đông"
Rủi ro khi thu hoạch tổ yến rất lớn, do vậy giá yến tự nhiên lên tới hàng trăm USD/tổ. Giá cả cao khiến tổ yến trắng trở thành một trong những sản vật có giá trị nhất thế giới, còn được biết đến với biệt danh "Trứng cá tầm phương Đông".
Giá trị dinh dưỡng và ẩm thực cao khiến nhu cầu mua yến từ người tiêu dùng trung lưu và thượng lưu Trung Quốc tăng vọt. Từ năm 1957 đến năm 1997, lượng tổ yến trắng tự nhiên giảm mạnh tới 88%.
"Những người thu hoạch tổ yến thường thu thập càng nhiều càng tốt, bất kể tổ yến đã hoàn chỉnh hay chưa", Creighton Connolly, giảng viên cao cấp về địa lý tại Đại học Lincoln, cho biết.
Để đáp ứng nhu cầu dùng tổ yến tăng cao, những năm 1990 nhiều doanh nghiệp bắt đầu thử nuôi chim yến trong nhà tại các tòa nhà nhiều tầng được xây bằng cát, phấn và xi măng, mô phỏng bề mặt của các hang động mà yến làm tổ ngoài tự nhiên.
Sau đó, các nhà máy nuôi yến lần lượt mọc lên như nấm ở các quốc gia Đông Nam Á như Indonesia, Malaysia, Thái Lan, Việt Nam và gần đây nhất là Campuchia. Theo Cơ quan Thống kê Trung ương Indonesia, trong năm ngoái, nước này đã xuất khẩu 1.200 tấn yến sào.
 |
| Nghề nuôi chim yến lấy tổ nổi lên tại tỉnh Tây Kalimantan. Ảnh: Nikkei Asian Review. |
Ban đầu, đảo Java là tâm điểm của nghề nuôi yến tại Indonesia. Tuy nhiên, nhờ lợi thế giá đất rẻ và quần thể chim yến trắng phát triển mạnh mẽ, tỉnh Tây Kalimantan - nằm trên đảo Borneo của Indonesia - những năm gần đây trở thành trung tâm của nghành nuôi chim yến. Các nhà máy sản xuất tổ yến cũng mọc lên như nấm.
Siku là nông dân nuôi yến ở Sanggua, một thành phố nội địa ở Tây Kalimantan. Ông xây dựng một chuồng nuôi yến trên sân thượng nhà mình vào năm 2017. Những con chim yến bị thu hút bởi chùm đèn và máy phát tiếng gọi chim tần số cao gắn trên tường và đến làm tổ ở cơ sở nuôi yến của Siku.
"Nhiều hàng xóm của tôi xây chuồng nuôi yến để kiếm tiền nên tôi cũng muốn làm theo", Siku nói.
Bùng nổ nghề nuôi yến
Ông cho biết mất khoảng 3 tháng xây dựng và chi phí tốn xấp xỉ 7.000 USD. Trong năm đầu tiên, chuồng nuôi yến của ông thu hút khá ít chim. Nhưng sang đến thứ hai, lượng chim đến làm tổ tăng thấy rõ. "Chim yến thường vào tổ lúc 4 giờ chiều và ở lại cả đêm. Chim biết tự đi kiếm ăn nên tôi không cần cho ăn'", Siku nói.
Ông Siku sản xuất khoảng 1 kg yến sào/tháng, thu về 10 triệu rupiah (gần 690 USD). Nguồn thu này gấp 4 lần mức lương trung bình hàng tháng 170 USD của người lao động ở Indonesia. "Nuôi yến rất có lãi. Tôi thu hồi chi phí đầu tư của mình rất nhanh", Siku nói.
Siku bán tổ yến cho Tommy Chen, một người Indonesia gốc Hoa kinh doanh tổ yến sống trên đảo Batam. "Đây là một món ăn rất đặc biệt. Tổ yến thường được nấu với đường và lá dứa, sau đó cho vào tủ lạnh làm đông", Chen nói.
Mỗi tháng, Chen mua khoảng 300 kg tổ yến từ người dân tỉnh Tây Kalimantan. "Nghề này giờ không dễ nữa vì mọi người đều đổ xô mua tổ yến Tây Kalimantan. Tại thủ phủ Pontianak, giá tổ yến khoảng 850 USD/kg. Nếu tôi xuôi về vùng ven, giá có thể rẻ hơn 10-20%", Chen nói.
 |
| Cơ sở nuôi yến của Siku ở Tây Kalimantan. Ảnh: Ian Neubauer. |
Từ Pontianak, Chen vận chuyển tổ yến chưa chế biến đến Jakarta, nơi chú ông sở hữu một nhà máy chế biến tổ yến. Ở đây, công nhân sẽ loại bỏ tạp chất như phân, thức ăn chim và bụi bẩn khác khỏi tổ bằng tay. "Nhiều nơi làm sạch tổ yến bằng hóa chất, nhưng như vậy không tốt cho sức khỏe người dùng", Chan nói.
Ông cho biết tổ yến càng sạch và trắng thì giá trị càng cao. "Sau khi làm sạch, chúng tôi gửi sang Trung Quốc bán cho lái buôn hoặc bán trực tiếp cho các nhà hàng. Có 4 loại yến khác nhau, xếp loại A, B, C và D. Giá dao động từ 1.400 đến 2.100 USD/kg", ông cho biết.
Chan tiết lộ gia đình ông không có đủ yến để đáp ứng kịp nhu cầu từ khách. ông chia sẻ: "Tổ yến ngày càng trở nên phổ biến ở Trung Quốc. Trong dịp Tết Nguyên đán, những đại gia và gia đình giàu có luôn tặng nhau tổ yến Indonesia vì nó được xem là thứ tốt nhất. Ở nhà hàng, một chén tổ yến có giá khoảng 30 USD".
Súp tổ yến cũng được bán tại các nhà hàng Trung Hoa cao cấp ở Indonesia, ví dụ như nhà hàng Ah Yat Abalone trên đảo nghỉ dưỡng Bali. Ông Lin Chee Keong, bếp trưởng chuyên về ẩm thực Malaysia - Trung Quốc, cho biết mỗi bát súp tổ yến chứa khoảng 40 g yến nhưng có giá lên đến 55 USD.
