Con sông tử thần
Lão ngư Ba Dung (70 tuổi) ngang dọc trên sông Hậu vẫn không khỏi rùng mình khi nói về con sông tử thần mà ngày xưa gọi là Hồi Oa Thủy hay Vàm Nao. Ông nói Vàm Nao là con sông dữ, nước chảy xoáy cuộn tròn nên quy tụ các loài cá khổng lồ tới trú ẩn và săn mồi. Hiền thì có cá hô, cá tra dầu, cá đuối, còn dữ tợn có các loài sát thủ như cá mập, cá đao, cá bông gấm.
Ông lái đò Tư Ơi nhanh miệng nói, sông Vàm Nao chảy qua địa phận các xã Kiến An, Mỹ Hội Đông (huyện Chợ Mới), xã Tân Trung ( huyện Phú Tân), xã Bình Thủy (huyện Châu Phú, An Giang) là con sông có độ sâu ăn thông với biển. Bởi vậy sông Hậu và sông Tiền độ sâu không bằng Vàm Nao.
Lão lái đò Tư Ơi kể có đoạn sâu tới 20 m nên ngày xưa bơi ghe xuống ngang qua đây rất sợ bị chìm, vì nếu vậy là hết cứu. Rồi chưa kể các loài cá dữ lao tới cắn xé người chìm đò.
Lão đưa đò lè lưỡi: “Giống cá mập ở Vàm Nao mấy ông ngư dân gọi là cá mập hỏa tiễn, vì hình dạng nó như hỏa tiễn, răng có 9 cái nhưng bén như dao cạo. Cá Vàm Nao một con nặng vài chục ký lô nhưng dữ tợn lắm. Lão đang chèo đò ra sông mà thấy cá nhỏ phóng lên mặt nước tán loạn, nghe tiếng táp “cộp cộp” là biết cá mập đang săn mồi”.
Lão chèo đò bảo tôi rằng, nếu muốn gặp người biết nhiều về thủy quái Vàm Nao thì nên gặp lão ngư Sáu Viên. Còn gặp vua săn cá khổng lồ đi vào huyền thoại với trận đánh nhau với con cá thành tinh thì nên gặp lão ngư Năm Thứ - tức Phan Văn Thứ.
 |
| Lão ngư Sáu Viên. |
Lão ngư Sáu Viên (68 tuổi) xác nhận ngoài cá mập, sông còn có cá đao - loài cá có mũi nhọn như thanh đao cũng rất dữ dằn, mũi đao rất cứng có thể đâm thủng chiếc xuồng câu. Nhưng, theo lời lão ngư Sáu Viên, đáng sợ nhất vẫn là cá bông gấm. Ông lão ngồi bình tĩnh lại khi nhắc loài cá khát máu này.
Cá bông gấm có sắc bông vằn vện như con báo gấm, nhìn rất đẹp. Cá to như khúc gỗ súc dài khoảng 1,5 - 2 m. Lão ngư e dè nhìn ra khúc sông Vàm Nao nói thấp giọng như sợ cá dữ nghe báo thù : “Cá bông gấm đi săn mồi thành bầy 3 - 7 con. Trâu bò bơi qua sông bị cá cắn lôi xuống sông. Còn người bơi hay tắm sông hoặc bị đắm tàu xuồng thì chúng lao tới xâu xé”.
Ông hắng giọng kể tiếp câu chuyện như một huyền thoại: Do cá dữ hoành hành quá nên không ai dám ra bến sông. Con nít tuyệt đối không dám ngồi gần mép sông vì sợ cá bông gấm nhảy lên lôi xuống nước.
Do khổ quá nên nhiều người mới đi tìm các thầy săn cá sấu, sau cùng mới được truyền bài thuốc linh trừ cá. Đó là dùng trái bí đao già luộc chung với dây thuốc cá rồi liệng xuống sông. Ruột bí đao giữ nhiệt độ lâu nguội, cá nuốt vào thì chết vì vừa bị trúng độc từ dây thuốc cá vừa bị phỏng ruột. Những con bông gấm khác bu lại xâu xé xác cá cũng bị trúng độc chết theo.
Lời nguyền từ loài cá “khủng”
Lão ngư Sáu Viên nói, do lúc đó dòng sông đầy cá dữ nên cá tới đây phải là loài cá khổng lồ mới đủ sức chống chọi lại cá dữ, còn không thì bị chúng xơi tái. Lão ngư Sáu Viên lý giải có thể do cá dữ thấy cá khổng lồ to quá nên cũng ớn, không dám tấn công.
Một trong những loài cá khổng lồ dám kéo đến Vàm Nao tranh lãnh địa cùng cá dữ là cá hô. Đây là loài cá khổng lồ, có con trên 160 kg. Cá hô hiền ăn rong rêu, tép cá nhưng bù lại chúng rất mạnh. Một cú quẫy đuôi có thể làm nước chảy xoắn lại ào ào vì thế cá dữ lại gần thì bị đánh bật trôi ra.
 |
| Cá hô - loài cá “khủng” từng thống trị trên sông Vàm Nao. |
Lúc ấy cá hô kéo về Vàm Nao nhiều quá nên ngư dân miền Tây gọi nơi ấy là thánh địa cá hô hay là nghĩa địa cá hô, vì chúng kéo về đây trú thân lại trở thành con mồi săn bắt của ngư dân. Đã có hàng trăm con cá hô bị hóa kiếp vùi tên tại nghĩa địa này.
Nhắc lại thời oanh liệt ngày xưa, lão ngư Sáu Viên hai mắt sáng rực. Ông kể ngày xưa ngư dân xứ cù lao và ven sông Vàm Nao này có khoảng 50 người lẫy lừng các nơi với tên gọi kiêu hãnh: làng săn kình ngư.
Lão ngư nói: “Cá hô lạ lắm. Thấy nó lội đó nhưng không phải ngư dân nào quăng chài, bủa lưới là bắt được cá. Bởi thế như cái nghiệp, phải có cái duyên của người sát cá hô. Từ đấy tập tục sông nước mới ra đời, như ai thấy nơi cá hô hay lên ngớp chỉ lại cho những người săn cá hô thì khi bắt được cá con cá được chia phần”.
Theo lão ngư Sáu Viên, kỳ lạ nhất là tập tục mà đến bây giờ nhắc lại cả thợ săn lẫn người dân đều luyến tiếc bồi hồi: tục cúng cá hô. Dù đã lao vào bắt cá khổng lồ từ lúc còn nhỏ nhưng lão ngư vẫn không biết từ lúc nào mà làng săn cá hô đưa ra hương ước như tay săn cá hô nào vừa vào nghề thì con cá đầu tiên bắt được dù lớn hay nhỏ phải dành khao cả xóm.
Làng săn cá hô trên đất cù lao nhộn nhịp từ năm 1980. Trước tết, trong xóm rộn ràng đươn lưới, phơi lưới cá hô chờ tới con nước, tới ngày cá hội. Làng cá hô Bình Thủy hay dùng lưới dài 50 m, bề xuống khoảng 70 m, mắt lưới to 4-5 tấc để bắt các loại cá hô lớn.
Nhắc lại chuyện xưa, lão ngư Sáu Viên bồi hồi: “Hồi đó bắt được con cá hô ví như nuôi được con heo. Một mùa cá hô hội, người sát cá giỏi bắt được gần chục con. Cá vừa đưa lên bờ vài tiếng sau là có lái tới cân. Có hôm, trong xóm dính cá to từ 2 - 5 con nên lái không đủ tiền, phải mua thiếu chịu, vài ngày sau đến trả tiền”.
Lão ngư chỉ cái lưới bắt loài cá khổng lồ mơ màng: “Trong đời tôi bắt hơn 50 con cá hô cũng là nhờ nó. Hồi đó, mua cái lưới này phải tốn mấy cây vàng đó, nên nó là tài sản lớn lao của ngư dân. Không phải ngư dân nào cũng có tiền bạc mua được”.
Lão ngư giải thích, mua được lưới và có tay nghề sát cá thì thả một mùa bắt được 2 con cá là dư sức lấy lại vốn. Còn nếu xui rủi không bắt được con nào thì nợ chồng nợ, phải bán lưới trả nợ. Mà chuyện này lại hay xảy ra trên đất cù lao này. Lắm ngư dân thấy bắt cá hô tưởng dễ nên vay tiền, hỏi mượn vàng cây mua lưới. Tới ngày thả lưới, ruột gan héo hon khi lưới bên dính cá hô khổng lồ, còn lưới mình chỉ dính rác rến”.
Lão ngư nói hồi đó xóm này có nhiều người thành triệu phú từ nghề săn cá hô, trong đó có bản thân ông. Ông giải thích một con cá bán xong mua được mấy cây vàng, lái giành nhau mua nên một mùa bắt được 3 - 6 con cá coi như có bạc triệu xài rủng rỉnh năm này qua năm kia.
Nhưng nghề cá hô cũng rất ngặt, như mang một lời nguyền, đã mua lưới đánh cá hô là phải chết sống với loài cá này. Còn nếu chán nản vì bắt không được cá mà bán lưới cá hô mua lại lưới cá khác thì sẽ không đánh bắt được con nào.
Vì lời nguyền đeo đẳng ấy mà nhiều ngư dân nhìn thấy bạn trong nghề giàu lên với nghề bắt cá hô nhưng không dám đeo theo con cá khổng lồ vì sợ vướng lời nguyền xa xưa.
Lão ngư Sáu Viên run giọng: “Bầy con nheo nhóc 7 đứa, tôi nuôi nên người đều nhờ từ tiền bán cá hô. Con tôi lớn lên thấy bắt cá hô bán tiền thấy ham nên đòi theo nghề nhưng tôi không dám cho vì biết đâu lời nguyền lại ứng vào đời sau”.
Con cá nặng tình cho ông chén cơm manh áo nên ông đã nguyện với lòng dù sau này không còn sống với nghề săn cá hô ông cũng sẽ giữ manh lưới ấy lại làm kỷ vật. Ông cũng dặn trước con cháu, nếu sau này ông có mất đi thì ước nguyện duy nhất của ông là hãy xem cái lưới cá hô như vật gia bảo, đừng vì túng quẫn hay thấy nó vô dụng mà đem bán.
Ông nói đó là đạo lý uống nước nhớ nguồn, nhưng nguyện vọng của ông là cái lưới sẽ minh chứng cho con cháu đời sau biết ngày xưa từng có cái lưới lớn tới cỡ này mới bắt được loài cá khổng lồ...
Ông kể từ ngày cá hô ít dần, các ngư dân lừng lẫy một thời với cá hô đã dần dần bỏ nghề, bán lưới. Lưới cá hô người ta mua về tháo ra đươn lại lưới khác hoặc làm võng nằm. Có vài người nhớ sông nước, không săn cá hô được quay sang đánh bắt cá nhỏ như Tư Cọp nhưng ngày nào cũng trầm mình dưới sông mình mẩy ướt nhẹp mà cá tôm như sợ hơi trốn hết.
Lúc đó Tư Cọp mới thấm thía nhớ lại lúc ban đầu vào nghề cá hô nhiều ngư ông thấu chuyện đời đã hỏi đi hỏi lại: “Suy nghĩ kỹ chưa? Lúc này thay đổi vẫn còn kịp, còn nếu đã mua cái lưới cá hô rồi không thể thay đổi được đâu”.
