Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông quốc gia mới được công bố được kỳ vọng sẽ giúp nền giáo dục nước nhà bắt kịp xu thế quốc tế. Tuy nhiên, bản dự thảo mới được Bộ GD&ĐT công bố để xin ý kiến góp ý liệu có đạt được kỳ vọng trên?
Ông Nguyễn Tuấn Hải - nhà sáng lập Eton Grammar School - chia sẻ góc nhìn về vấn đề này. Bài viết thể hiện quan điểm và văn phong của tác giả.
Thiếu triết lý giáo dục quốc gia
Phần đầu của bản dự thảo đi vào “quan điểm xây dựng chương trình” mà không đề cập triết lý giáo dục - được coi là điều cốt yếu trong việc dạy và rèn người.
Thiếu vắng điều này, những diễn giải sau đó về năng lực và phẩm chất của học sinh mà nền giáo dục Việt Nam muốn hướng tới trang bị cho các em bỗng trở nên rối rắm và vụn vặt. Vì thế, bản dự thảo không cho thấy được hướng đi nhất quán, chi tiết và mạnh mẽ, thậm chí mang tính cách mạng trong thời đại công nghiệp 4.0 (dựa trên nền tảng công nghệ thông tin, tự động hóa) và xu thế giáo dục trên thế giới là liên môn.
Thiếu vắng triết lý, dự thảo không cho thấy được đặc điểm mang tính dân tộc của giáo dục trong việc định hướng phát triển.
Tôi mạnh dạn nêu ra triết lý giáo dục Việt Nam nên tham khảo: Nhân văn, khai phóng và tự cường. Tức là, học để trở nên nhân ái, tự do và mạnh mẽ, giàu có.
 |
| Ông Nguyễn Tuấn Hải cho rằng triết lý giáo dục Việt Nam nên tham khảo nhân văn, khai phóng và tự cường.
|
Thiếu tầm nhìn
Một bản đề cương giáo dục quốc gia không chỉ giải quyết các vấn đề thực tại nhất hiện nay, mà còn phải có vai trò và giá trị định hướng trong 20-30 năm nữa.
Sách giáo khoa cũng gần như vậy. Sách đi trước thời đại khoảng 15-20 năm thì đề cương giáo dục phải đi trước tối thiểu 20 năm và nếu tốt là 30 năm.
Các nhà làm chính sách của Bộ GD&ĐT liệt kê ra những thứ hiển nhiên cần phải làm mà không nêu những điều sẽ cần có để chuẩn bị cho tương lai.
Chúng ta không thấy bóng dáng của STEM (viết tắt của các từ Science - khoa học, Technology - công nghệ, Engineering - kỹ thuật và Math - toán học). Chương trình không thấy bóng dáng của tư duy máy tính, liên môn, song ngữ, kinh tế học và kinh doanh cho THPT…
Sau 10 năm nữa, nền giáo dục phổ thông và sau đó là đại học trong mối liên hệ với nó ra sao, rất khó để hình dung?
Sửa đổi chứ không cách tân
Dự thảo chưa cởi mở và thực chất chỉ là sửa đổi vài chỗ chứ không phải sự đổi mới, cách tân thật sự. Chúng ta đã không dám đập bỏ cái cũ lạc hậu để xây dựng cái mới hoàn toàn, vừa phù hợp vừa mới mẻ để tạo xu thế và động lực phát triển cho cả xã hội.
Chúng ta đều biết học sinh mặc đồng phục về kiến thức và bị áp đặt suy nghĩ rất nặng nề. Các em chỉ có khả năng bắt chước mà ít suy nghĩ. Những người xây dựng dự thảo hiểu điều đó và đưa vào các vấn đề ngõ hầu nhằm cải thiện tình hình chứ chưa dám thay đổi.
Tôi lấy ví dụ về định nghĩa “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo” trong nội dung số một. Dự thảo nêu ra 5 lĩnh vực, qua đó học sinh được trải nghiệm và trở nên sáng tạo: Phát triển cá nhân; Cuộc sống gia đình; Đời sống nhà trường; Quê hương, đất nước và cộng đồng xã hội; Nghề nghiệp và phẩm chất người lao động.
Tôi cho rằng không thể có trải nghiệm sáng tạo trong những lĩnh vực quá chung chung, rộng lớn như thế này. Trong vấn đề đổi mới, tôi quan tâm nhất về chương trình và cách dạy học. Điều này thể hiện ở vấn đề trao quyền tự chủ cho nhà trường và giáo viên.
Thứ nhất, nhà trường được quyền lựa chọn các bộ sách giáo khoa riêng cho mình, nhưng trên thực tế, Bộ GD&ĐT không cởi bỏ cơ chế độc quyền và viết sách giáo khoa. Việc khảo thí vẫn do một tay tự quyết và phán xử. Tự chủ về quản lý giáo dục và tự do về học thuật rất cần phải đi liền với nhau.
Thứ hai, giáo viên không được trao quyền quyết định dạy bài nào, bỏ bài nào, dạy đến đâu và dạy như thế nào cho phù hợp năng lực tiếp thu và thế mạnh hay năng khiếu riêng của học sinh.
Thứ ba, môn tự chọn chỉ là Ngoại ngữ 2 và Tiếng dân tộc thiểu số.
Dự thảo cho thấy còn quá tham về kiến thức. Một nền giáo dục tốt không phải trang bị hay nhồi kiến thức mà là cung cấp các công cụ và không gian mở cho học sinh nghĩ. Học sinh vẫn còn phải học quá nhiều môn, khối lượng nặng nề do gắn với chế độ đánh giá năng lực dựa trên điểm số của hệ thống giáo dục của ta.
Thực chất, môn phụ được gọi với tên gọi mỹ miều là “bắt buộc có phân hóa”.
Không có tư duy và kỹ năng của thế kỷ 21
Bản dự thảo liệt kê các đầu mục học sinh cần biết làm dài dằng dặc khiến cha mẹ, thầy cô rối trí không biết bắt đầu từ đâu và tại sao phải làm thế.
Nhóm 4 kỹ năng của thế kỷ 21 được công nhận rộng rãi trên toàn cầu là: Kỹ năng ICT, trong đó tư duy máy tính quan trọng hàng đầu.
Kỹ năng suy nghĩ tư duy: Sáng tạo, phản biện, giải quyết vấn đề và tự học tự nghiên cứu.
Kỹ năng làm việc: Giao tiếp (trình bày, hùng biện, tranh biện và phản biện) làm việc nhóm, phối hợp và đặc biệt là lãnh đạo.
Kỹ năng sống thích nghi trong môi trường toàn cầu: Ý thức của công dân toàn cầu về các vấn đề thời đại, trách nhiệm cá nhân và tôn trọng đa dạng văn hóa trong đó có tôn giáo.
Tuy nhiên, điểm thiếu vắng cho bậc tiểu học là rèn luyện thái độ sống tích cực và ứng xử văn minh đã không được trình bày một cách rõ nét.
Phần năng lực cần bổ sung tư duy phản biện, phần kỹ năng là thái độ sống. Điều này có tính thiết thực hơn cho người Việt Nam và coi đó là nền tảng dẫn dắt đến những điều khác.
Bản dự thảo chương trình phổ thông tổng thể mới thực chất vẫn là những điều đã cũ được thay thế bằng những mỹ từ mới. Nếu chúng ta không dám đoạn tuyệt và đập bỏ để xây cái mới thì còn tụt hậu và lạc hậu so với thế giới.
* Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả.
