Qua làn sóng phát triển sách điện tử lần thứ nhất, thị trường ebook đang có những khoảng lặng, chờ đón đợt bùng nổ tiếp theo.
Thị trường giảm, đang chờ đón làn sóng ebook toàn cầu thứ hai
Ở thị trường ebook lớn nhất thế giới (Mỹ), trong ba tháng đầu năm 2019, doanh số bán ebook đã giảm 4,5%, chỉ đạt 244 triệu USD, ít hơn 10 triệu USD so với cùng kỳ năm ngoái. Sự sụt giảm liên tục doanh số ebook đã diễn ra liên tục trong bốn năm qua.
Thị trường máy đọc sách cũng tiếp tục giảm và được dự đoán trong giai đoạn 2020-2025 tỷ lệ tăng trưởng lũy kế hàng năm ở mức -12.6%
 |
| Top 3 thị phần máy đọc sách trên thế giới. |
Có một vài nguyên nhân khiến doanh số ebook lao dốc như vậy. Một trong những yếu tố hàng đầu là do sự gia tăng của audiobook. Trong ba tháng đầu năm 2019, định dạng này đã tăng 35% và mang lại 133 triệu USD doanh thu. Cùng thời điểm này năm ngoái audiobook đã tạo ra doanh thu 98 triệu USD. Mọi người đang nghe audiobook nhiều hơn bao giờ hết.
Sự suy giảm trong sách điện tử có vẻ tốt cho ngành công nghiệp in truyền thống. Doanh số bán sách bìa cứng tăng 7,8% (594 triệu USD) và doanh số sách bìa mềm tăng 3,1% (553,6 triệu USD).
Trong quý đầu tiên của năm 2019, doanh thu thuần của nhà xuất bản cho sách thương mại, bao gồm doanh thu cho các nhà sách, nhà phân phối trực tiếp cho người tiêu dùng và nhà bán lẻ trực tuyến là 1,6 tỷ USD, tăng 5,7%.
Nhìn chung trên toàn cầu, nhu cầu đọc sách vẫn tiếp tục phát triển. Các nhà sách và nhà bán lẻ trực tuyến đang làm rất tốt.
 |
| Thị phần các thị trường ebook trên toàn cầu. |
Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương chiếm khoảng 15% (Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương gồm Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc và Đông Nam Á).
Quan sát thị trường cho thấy trong vòng 2-3 năm nữa, ebook toàn cầu sẽ đón làn sóng tăng trưởng mạnh lần thứ 2.
Chuẩn bị gì cho làn sóng phát triển ebook tiếp theo?
Đã bỏ lỡ nhịp phát triển lần thứ nhất, Việt Nam nên làm gì để tận dụng cơ hội và tranh thủ làn sóng phát triển tiếp theo này? Theo tôi, cần có sự chuẩn bị đầy đủ về hệ sinh thái cũng như tập hợp được đầy đủ nguồn lực của xã hội, ít nhất là của ngành xuất bản.
Tự xuất bản (self-publishing) hiểu đơn giản là tác giả chủ động đưa tác phẩm của mình tới người đọc mà không có sự tham gia của nhà xuất bản. Tác giả chính là người kiểm soát toàn bộ quá trình, bao gồm thiết kế, giá cả, phân phối, tiếp thị và quan hệ công chúng. Trong xuất bản truyền thống, nhà xuất bản chịu các chi phí, chẳng hạn như chỉnh sửa, tiếp thị và trả tiền ứng trước, và thu một phần đáng kể lợi nhuận; tương tự, trong hình thức tự xuất bản, tác giả chịu tất cả các chi phí này nhưng kiếm được phần lợi nhuận
Ở Việt Nam, các nội dung xuất bản cần được cấp phép. Để có thể đón nhận xu thế tự xuất bản, cơ quan quản lý nên thông qua các nền tảng tự xuất bản trong nước để quản lý nội dung. Điều này vừa tạo cơ hội đón bắt làn sóng phát triển phù hợp với xu hướng của thế giới, vừa tránh viễn cảnh các tác giả Việt Nam lại xuất bản các tác phẩm của mình trên các ứng dụng xuyên biên giới khác.
 |
| Nhà văn Anh Khang - tác giả trẻ được nhiều bạn đọc yêu thích - trong một buổi ký tặng sách. |
Nên đầu tư đào tạo tác giả trẻ. Các tác giả trẻ cần môi trường để cọ xát, để được viết, được sáng tác. Đây sẽ là những nhân tố chính hoạt động trong hệ sinh thái, tạo ra nội dung và góp phần cân bằng lại tỷ trọng các nguồn nội dung trong nước/nhập khẩu trên một hệ thống đọc trực tuyến. Hiện nay Việt Nam thiếu nhiều cơ sở đào tạo tác giả trẻ, nơi có thể cung cấp những hành trang cho tác giả.
Tác giả trẻ cần nắm bắt được xu hướng đọc của thị trường để tạo ra những nội dung phù hợp. Cần có phương pháp khảo sát thị trường khoa học. Họ cũng phải lựa chọn được những nền tảng tự xuất bản phù hợp, nhằm nhanh chóng đưa tác phẩm tiếp cận bạn đọc. Người viết lựa chọn hướng đi và cách thức truyền thông phù hợp. Mở rộng phạm vi sáng tác, và cách thức thể hiện, chuyển tải không chỉ ở ebook mà còn cả audio-book, nội dung giáo dục online…
Các tác giả cần hiểu rõ về luật sở hữu trí tuệ, chủ động tuyên bố quyền sở hữu đối với những sản phẩm của mình. Biết cách đăng ký quyền tác giả cũng như uỷ quyền xử lý vi phạm cho những đơn vị, những nền tảng xuất bản tin cậy có đầy đủ nguồn lực và quy trình liên quan.
Nội dung giáo dục và audio cần được chú trọng. Nhu cầu về đọc sách điện tử dự kiến được hỗ trợ bởi sự thích ứng ngày càng tăng của các nội dung trực tuyến vào chương trình giáo dục, tăng việc áp dụng sách điện tử, phát triển thị trường học tập điện tử và tăng lượng sách điện tử miễn phí trên internet. Tuy nhiên, về mặt doanh thu, thị trường đầu đọc sách điện tử toàn cầu được dự đoán tăng trưởng doanh thu thấp do sự gia tăng của việc áp dụng điện thoại thông minh và máy tính bảng.
Thị trường học tập điện tử toàn cầu đang trên đà phát triển và chứng kiến sự bùng nổ tăng trưởng doanh thu nhờ tiềm năng lớn như hệ thống giáo dục thế hệ tiếp theo. Ngành giáo dục toàn cầu đang trải qua một sự thay đổi trong các mô hình học tập điện tử được thúc đẩy bởi nhu cầu bùng nổ về các thiết bị kết nối và giáo dục kỹ thuật số trên toàn thế giới.
