Ảnh minh họa chân dung Von Neumann. Nguồn: The Nation.

Von Neumann là một trong những nhà toán học kiệt xuất của thế kỷ 20. Ông có nhiều thành tích vượt trội trong những lĩnh vực như máy tính hiện đại, thuyết trò chơi và vũ khí hạt nhân. Ông được người đời gọi bằng cái tên “Cha đẻ lý thuyết trò chơi” và “Cha đẻ máy tính”.

Ngày 28/12/1903, Von Neumann được sinh ra trong một gia đình Do Thái ở Budapest, Hungary. Ngay từ khi còn bé ông đã thể hiện khả năng toán học và trí nhớ thiên tài, được coi là “thần đồng toán học”, nhiều năm sau, không phụ sự kỳ vọng của mọi người Von Neumann đã trở thành nhà toán học nổi tiếng toàn thế giới.

Von Neumann thông thạo 7 thứ tiếng và có những bước đột phá trong các ngành toán học mới. Ngay khi vừa tròn 22 tuổi, ông đã nhận được bằng kỹ sư hóa học của Viện Công nghệ Liên bang Thụy Sĩ ở Zurich. Vào năm 1926, ông nhận được bằng tiến sĩ của Đại học Budapest. Từ đó về sau Von Neumann chuyển hướng sang lĩnh vực vật lý, ông cũng gặt hái được vô số thành tựu vẻ vang về toán học, ứng dụng toán học, vật lý học, thuyết trò chơi và phân tích số.

Vì vấn đề huyết thống, Von Neumann bị phát xít Đức bức hại trong chiến tranh, phải rời nước Đức sang Mỹ định cư và trở thành công dân Mỹ. Kể từ đó, ông đã làm việc tại Đại học Princeton và sau đó là Ủy ban Năng lượng Nguyên tử. Sau khi Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ, Von Neumann đã tham gia vào các dự án nghiên cứu khoa học lớn ở Mỹ, chẳng hạn như “Dự án Manhattan” nổi tiếng. Ngoài ra, ông cũng là một trong những người đặt nền móng quan trọng cho “Thuyết trò chơi”.

Năm 1928, Von Neumann đã chứng minh được nguyên lý cơ bản của thuyết trò chơi, từ đó tuyên bố thuyết trò chơi chính thức ra đời. Thuyết trò chơi chủ yếu đề cập đến phương pháp toán học cụ thể dùng để nghiên cứu các hiện tượng xã hội. Tư tưởng nền của nó là phân tích mối quan hệ lợi ích giữa các cá thể tham gia với nhau và các hành vi thương lượng, đàm phán, liên kết đồng minh, phân chia lợi ích.

Trên thực tế, những ý tưởng về thuyết trò chơi đã sớm xuất hiện vào những năm 20 của thế kỷ thứ 20. Tuy nhiên, chỉ khi Von Neumann công bố bài luận văn “Thuyết trò chơi xã hội” vào năm 1928 thì thuyết trò chơi mới được chính thức thừa nhận. Trong bài luận văn đó Von Neumann chứng minh định lý min-max, đồng thời ông còn dùng định lý này để giải quyết một lớp các bài toán cơ bản nhất về trò chơi hai người.

Khi chiến thuật của hai bên đều cân nhắc đến việc bản thân có thể bị tổn thất, cả hai sẽ thống nhất đưa ra phương án “giảm thiệt hại xuống mức thấp nhất”. Vậy thì ít nhất xét từ góc độ thống kê học, người đó có thể đảm bảo đó là phương án tốt nhất. Cũng trong bài luận văn đó, Von Neumann còn tuyên bố rõ ràng đối sách giữa trò chơi gồm N người chơi, đó cũng là trò chơi nhiều người hiện nay

Năm 1944, Von Neumann và Oskar Morgenstern đã cho ra mắt cuốn Lý thuyết trò chơi và hành vi kinh tế, kiệt tác này đã mở rộng cấu trúc trò chơi hai người thành trò chơi nhiều người, áp dụng hệ thống lý thuyết trò chơi vào lĩnh vực kinh tế. Từ đó đặt ra nền móng và hệ thống lý thuyết của lý thuyết trò chơi.

Đồng thời, việc thảo luận về một số lý thuyết kinh tế cũng đã khơi dậy những phản ứng và nghiên cứu khác nhau từ các nhà khoa học. Cho đến tận ngày nay, lý thuyết trò chơi vẫn là một bộ môn toán học được sử dụng rộng rãi. Là một bộ môn công cụ, có có thể được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khác nhau.