Cái ác ẩn sau khuôn mặt bình thường

Nhiều nghiên cứu cho thấy, những hành vi phản xã hội không xuất phát từ những cá nhân có vẻ ngoài “khác thường”, đôi khi, chúng bắt nguồn từ những tổn thương âm thầm thuở ấu thơ, từ đó định hình cách một người cảm nhận và phản hồi với thế giới.

Trong cuốn sách Đứa trẻ được nuôi trong chuồng chó, tiến sĩ Bruce Perry đã chia sẻ về một cuộc gặp với Leon ở trại giam. Khi đó, ông trông thấy một thanh nhiên nhỏ thó và có vẻ trẻ con. Nhìn bề ngoài, gần như không thể tưởng tượng nổi cậu thiếu niên này từng sát hại dã man hai cô gái 12, 13 tuổi, sau đó cưỡng hiếp thi thể của họ. Mà lúc gây án, cậu ta chỉ mới 16 tuổi.

Trong lúc trò chuyện, Leon liên tục nói dối hoặc tìm cách thao túng người khác. Cậu không hối lỗi, thậm chí là vô cảm trước mọi thứ. Đối với cậu, con người không khác gì đồ vật, hoặc sẽ ngáng đường cậu hoặc sẽ giúp cậu thỏa mãn nhu cầu của bản thân. Leon là một trường hợp phản xã hội điển hình (thuật ngữ dùng trong chẩn đoán tâm thần là “rối loạn nhân cách chống đối xã hội” – Antisocial Personality Disorder, viết tắt là ASPD).

Xét về bối cảnh, Leon có một cuộc sống rất bình thường. Cậu là con út trong một gia đình nhập cư hợp pháp. Cha mẹ và anh trai Leon đều là những người tử tế, lương thiện, không bạo hành, không nghiện ngập, không có lịch sử can thiệp của cơ quan bảo trợ trẻ em. Nhưng khi tiến sĩ Bruce Perry đào sâu vào thời thơ ấu của Leon, ông phát hiện ngay từ khi sinh ra, Leon đã bị cha mẹ bỏ mặc suốt một thời gian dài.

Ngay từ khi sinh ra, Leon đã bị cha mẹ bỏ mặc suốt một thời gian dài.

Maria, mẹ của Leon, do kiệt sức vì phải nuôi con một mình, nên thường để cậu bé Leon mới sinh ở nhà một mình trong căn phòng tối, rồi dắt người anh ra ngoài đi dạo trong nhiều giờ. Hầu như cả ngày, cậu bé không được nghe tiếng người, không được nhìn thấy những khung cảnh mới mẻ và không nhận được sự quan tâm, chú ý. Những tiếng khóc của Leon không được đáp lại, từ đó, cậu ngừng tìm kiếm sự tương tác, cơ thể chìm vào trạng thái bất động, còn hệ thần kinh thì học cách hoạt động trong điều kiện thiếu thốn kích thích cảm xúc và xã hội.

Nhiều nghiên cứu trong tâm lý học phát triển và thần kinh học cho thấy rằng giai đoạn từ 0-3 tuổi đóng vai trò quyết định trong việc hình thành các hệ thống cảm xúc-xã hội của con người. Trẻ sơ sinh phụ thuộc hoàn toàn vào người chăm sóc để điều hòa cảm xúc, thiết lập cảm giác an toàn và hình thành gắn bó. Khi nhu cầu cơ bản ấy không được đáp ứng, đặc biệt trong những trường hợp bỏ bê kéo dài, hệ thần kinh của trẻ chịu những thay đổi sâu sắc và lâu dài. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến hành vi mà còn tái cấu trúc từng vùng não liên quan đến xử lý cảm xúc, đồng cảm và kiểm soát xung động.

Hồ sơ của Leon cho thấy cậu có trí thông minh cao trong một số lĩnh vực, đặc biệt là khả năng đọc tình huống xã hội để điều khiển người khác - một đặc điểm thường xuất hiện ở nhóm trẻ có xu hướng vô cảm-lạnh lùng. Nhưng cậu gần như không có đáp ứng cảm xúc đối với nỗi đau của người khác. Điều này lý giải vì sao Leon có thể thực hiện hành vi bạo lực nghiêm trọng ở tuổi mười sáu.

Sách Đứa trẻ được nuôi trong chuồng chó, Tiến sĩ Bruce Perry | Ảnh Đan Thanh

Theo tiến sĩ Perry, bỏ bê là dạng ngược đãi mang tính phá hủy nhất, thậm chí hơn cả bạo lực, vì nó làm gián đoạn toàn bộ quá trình hình thành những mạch thần kinh của sự tin cậy và đồng cảm. Một đứa trẻ trong môi trường thiếu vắng yêu thương không học được rằng con người là nơi trú ngụ an toàn, và khi nền tảng ấy không có, toàn bộ kiến trúc tâm lý về sau dễ nghiêng về hướng phòng vệ, thù địch hoặc vô cảm.

Tuy nhiên, không phải mọi đứa trẻ bị bỏ bê đều sẽ trở thành kẻ gây hại. Như mẹ con Laura - một trường hợp khác trong cuốn sách “Đứa trẻ được nuôi trong chuồng chó” của Perry - chỉ mất khả năng đồng cảm tinh tế nhưng vẫn lớn lên lương thiện khi được đặt trong môi trường ổn định về sau. Nhưng những trường hợp nặng, đặc biệt khi không có sự can thiệp kịp thời, cấu trúc nhân cách hình thành từ tuổi ấu thơ có thể dẫn đến những sai lệch khó điều chỉnh về sau.

Câu chuyện của Leon cho chúng ta thấy rằng, sự bỏ bê từ người chăm sóc, dù cho vô tình và không có ác ý, cũng có thể tạo ra những tổn thương sâu sắc hơn bất kỳ bạo lực nào. Một đứa trẻ không được ôm ấp, không được đáp lại, không được nhìn nhận như một con người đang cần kết nối… có thể lớn lên mà không bao giờ hiểu thế nào là tình thương, thậm chí hun đúc ác tâm hoặc cảm giác hận thù con người.

Như tiến sĩ Bruce Perry đã nói: “Chúng ta không biết được khi nào một quyết định, hay một “kích thích” bé nhỏ sẽ hướng bộ não đang trong quá trình phát triển vào con đường của một thiên tài hay vào ngả rẽ xuống địa ngục. Tôi muốn nhấn mạnh rằng điều này không có nghĩa các bậc cha mẹ buộc phải trở nên hoàn hảo, nhưng chúng ta cần lưu ý rằng trẻ nhỏ hết sức dễ bị ảnh hưởng các hệ lụy tăng dần đều đến từ những quyết định mà chúng ta - và tương lai là chính bọn trẻ - đưa ra, bất kể đó là lựa chọn tốt hay xấu”.