Bộ mặt thật của gã khổng lồ thời trang nhanh

Hồi tháng 10, một công nhân kho hàng của Shein tại miền nam Trung Quốc đã đăng tải video lên nền tảng Bilibili. Người này chia sẻ anh đã chọn và đóng gói 650 món đồ trong một ca làm việc mà không nghỉ đi vệ sinh.

Mục tiêu của anh là kiếm đủ 10.000 nhân dân tệ, tương đương gần 1.500 USD/tháng, nhưng cái giá phải trả là sức khỏe và thể lực. Anh chỉ có thể đạt được con số này bằng cách hy sinh những quyền cơ bản nhất trong công việc.

Nhân viên này không phải là người duy nhất chia sẻ về điều kiện làm việc khắc nghiệt tại Shein. Trên nền tảng video Kuaishou, một công nhân khác cũng than phiền về việc kiệt sức sau ca làm việc kéo dài 11 tiếng rưỡi, mệt đến mức không thể nhấc nổi tay. "Lần đầu làm việc ở ngành logistics và chắc chắn sẽ không có lần thứ hai”, trích đoạn giới thiệu video.

Chuỗi bóc lột lao động đằng sau quần áo giá rẻ

Những câu chuyện này nhanh chóng trên Internet Trung Quốc, tạo ra một làn sóng phẫn nộ. Người dùng chỉ trích quy trình logistics tỉ mỉ đến vô nhân đạo của Shein. Chính chuỗi cung ứng này đã giúp Shein đưa ra hàng nghìn sản phẩm mới mỗi ngày, chuyển hàng triệu chiếc áo thun giá 3 USD hay quần legging giá 5 USD tới người tiêu dùng toàn cầu.

Tốc độ này không đến từ bất kỳ “phép màu” công nghệ nào. Nó đến từ sức lao động của hàng nghìn công nhân làm việc trong điều kiện khó tưởng tượng nổi. Dưới vẻ hào nhoáng của một gã khổng lồ thương mại điện tử trị giá 66 tỷ USD, điều kiện lao động khắc nghiệt của những công nhân làm việc trong chuỗi cung ứng đang dần bị phơi bày.

Khác với Amazon, vốn xây dựng các trung tâm hoàn thiện đơn hàng gần các khách hàng để tối ưu hóa thời gian giao hàng, Shein chủ yếu vận chuyển đơn hàng từ Trung Quốc. Chiến lược này của Shein bị chỉ trích vì cho rằng công ty lợi dụng kẽ hở để né tránh thuế nhập khẩu tại thị trường Mỹ và châu Âu.

Nhiều nhân viên kho hàng của Shein là công nhân hợp đồng nên họ không được đảm bảo mức lương theo giờ cố định. Ảnh: Public Eye.

Nhưng theo lời kể của các công nhân, Shein còn tiết kiệm chi phí nhân công từ hệ thống lao động theo thời vụ. Họ không được đảm bảo những quyền lợi, bảo hiểm mà nhân viên chính thức được hưởng theo luật pháp Trung Quốc.

Cụ thể, Shein áp dụng hệ thống "dispatch labor" (tạm dịch: lao động ký gửi). Mô hình này giúp các công ty thuê lao động thông qua các cơ quan tuyển dụng bên ngoài. Nhờ đó, Shein không cần chịu trách nhiệm trực tiếp, mà giao trách nhiệm cho các đại lý lo về lương bổng, bảo hiểm và điều kiện làm việc của công nhân.

Lu Zhang, phó giáo sư tại Đại học Temple, cho biết: “Cách làm này chia rẽ mối quan hệ giữa việc làm với việc sử dụng lao động thực tế. Nó giúp các công ty có được lao động theo nhu cầu mà vẫn cắt giảm được chi phí”.

Theo luật pháp Trung Quốc, chỉ 10% số nhân viên của một công ty được phép là lao động ký gửi. Nhưng thực tế, nhiều công ty trong đó có Shein đã lách luật bằng cách sử dụng các hình thức hợp đồng thuê ngoài khác.

Shein cho biết họ tuân thủ các quy định và tiêu chuẩn trong ngành, nhưng từ chối tiết lộ chính xác tỷ lệ lao động ký gửi mình sử dụng. Do nhiều công nhân của Shein được phân loại là lao động tự do, họ không được đảm bảo mức lương giờ cố định, mà lương của họ phụ thuộc vào năng suất làm việc, tương tự như tài xế Uber hay nhân viên giao đồ ăn.

Tuy mô hình “làm nhiều, hưởng nhiều” có thể tạo động lực cho công nhân làm việc chăm chỉ để kiếm thu nhập cao hơn, nhưng cũng dẫn đến rủi ro thu nhập không ổn định khi số đơn hàng giảm sút, Wired nhận định.

Đây cũng là điều mà nhiều video của công nhân đã phản ánh. Trong một video trên nền tảng Xigua, công nhân Shein đã than phiền vì không thể kiếm đủ tiền do “lượng hàng hóa không đủ”.

Cái giá phải trả cho thời trang nhanh

Nói với Wired, Shein khẳng định luôn đảm bảo đối xử công bằng và tôn trọng nhân viên trong chuỗi cung ứng, đồng thời đầu tư hàng chục triệu USD vào việc nâng cao quản trị. Song, những lời kể của công nhân lại cho thấy một thực tế trái ngược.

Các nhân viên tại các kho hàng Shein chỉ kiếm được từ 7.000-12.000 nhân dân tệ/tháng. Con số này tuy cao hơn mức lương tối thiểu ở Trung Quốc, nhưng không đủ để trang trải cuộc sống với khối lượng công việc nặng nề và căng thẳng mà họ phải đối mặt hàng ngày.

Không chỉ vậy, Shein đã công khai nhiều cuộc kiểm toán về các nhà cung cấp của mình, nhưng chưa bao giờ đề cập đến việc sử dụng lao động lao động ký gửi trong các báo cáo tác động xã hội và bền vững. Điều này đặt ra câu hỏi về tính minh bạch của công ty trong việc bảo vệ quyền lợi của người lao động.

Theo Wired, Shein cũng không phải là công ty duy nhất sử dụng lao động ký gửi tại Trung Quốc. Nhiều thương hiệu lớn khác như Foxconn (đối tác của Apple) hay Amazon từng bị tố cáo vì sử dụng lao động ký gửi vượt quá giới hạn cho phép.

Phó giáo sư Zhang cho biết ước tính hiện có khoảng 40 triệu công nhân điều phối ở Trung Quốc, chiếm khoảng 10% lực lượng lao động tính đến năm 2022.

Khi số lượng đơn đặt hàng của Shein giảm, tiền lương của công nhân cũng giảm. Ảnh: ABC.

Trên thực tế, hệ thống lao động ký gửi tại Trung Quốc đã phát triển mạnh sau khi chính phủ nước này ban hành luật lao động mới vào năm 2008, bảo vệ quyền lợi cho người lao động chính thức. Luật này yêu cầu các công ty phải cung cấp hợp đồng viết tay và trả tiền trợ cấp nghỉ việc cho nhân viên chính thức.

Nhiều công ty đã chuyển sang mô hình lao động ký gửi để lách luật và tận dụng lực lượng lao động tạm thời. Điều này giúp các doanh nghiệp nhanh chóng tăng giảm số lượng lao động khi cần thiết mà không phải chịu các chi phí và rủi ro pháp lý khi thuê nhân viên chính thức.

Đối với Shein, mô hình này rất phù hợp với chiến lược kinh doanh “thời trang theo yêu cầu” của họ. Công ty này tung ra hàng nghìn sản phẩm mới mỗi ngày và chỉ đặt số lượng nhỏ cho từng sản phẩm từ các nhà cung cấp.

Nếu sản phẩm nào bán chạy, hệ thống phần mềm của Shein sẽ tự động thông báo cho nhà máy để sản xuất thêm. Không thể phủ nhận mô hình này giúp Shein giảm thiểu lãng phí và giữ giá thành thấp, nhưng nó lại đẩy các nhà cung cấp và công nhân vào tình trạng bấp bênh về thu nhập và yêu cầu phải thích nghi liên tục với sự tăng giảm bất thường của đơn hàng.