Người biểu tình đã tập trung tại Tehran và các thành phố khác vào ngày 12/1 để lên án những gì họ gọi là dối trá và bất tài của các nhà lãnh đạo đất nước. Các lực lượng an ninh bổ sung đã được triển khai bên ngoài một trường đại học nơi hàng trăm người biểu tình tập hợp.
Tất cả 176 người trên chiếc máy bay Boeing 737 - 800 đã thiệt mạng, trong đó có hàng chục người Iran.
Trước đó, Tehran phủ nhận tuyên bố của phương Tây rằng máy bay đã bị một tên lửa Iran tấn công.
Cố gắng che đậy bất ổn
Quân đội đã vô tình bắn hạ máy bay hôm 8/1 khi lực lượng phòng không đang trong tình trạng báo động cao cho phản ứng tiềm tàng của Mỹ, vài giờ sau khi tiến hành các cuộc tấn công tên lửa chống lại lực lượng Mỹ ở Iraq.
Cuộc tấn công bằng tên lửa là để trả đũa việc Mỹ giết chết chỉ huy quân sự nổi tiếng nhất của Iran, Thiếu tướng Qassem Soleimani.
Các cuộc biểu tình liên quan tới thảm họa hàng không lan sang một số thành phố khác vào ngày 12/1, bao gồm Kermanshah, Ahvaz, Rasht, Yazd, Semnan và Mashhad, theo hãng thông tấn quốc gia IRNA.
 |
| Người biểu tình xuống đường ở Tehran hôm 11/1 sau khi Iran thừa nhận vô tình bắn hạ một máy bay Ukraine. Ảnh: Bloomberg. |
Theo Wall Street Journal, trong khi các cuộc biểu tình vẫn còn tương đối nhỏ ở quy mô vài trăm người, sự lên án của công chúng phản ánh những thách thức mà Tehran phải đối mặt khi cố gắng che đậy bất ổn của các tầng lớp xã hội và dân tộc khác nhau khi kinh tế rệu rã và áp lực nước ngoài tăng cao.
“Tính chính danh của nhà nước đang bị người dân, bất kể tầng lớp, thách thức nghiêm trọng”, Alam Saleh, chuyên gia Iran và giảng viên về chính trị Trung Đông tại Đại học Lancaster ở Anh, cho biết.
Ông cho rằng Tehran cần ban hành các cải cách để cho thấy họ đang lắng nghe. “Nếu không, sẽ còn những cuộc biểu tình kéo dài”, ông nói.
Tình trạng hỗn loạn hiện tại nổi lên vào tháng 12/2019 khi lực lượng dân quân Kataib Hezbollah do Iran hậu thuẫn giết chết một nhà thầu Mỹ trong cuộc tấn công vào căn cứ ở Iraq. Mỹ đáp trả bằng cách giết chết hàng chục thành viên dân quân trong các cuộc không kích.
Sau khi những người ủng hộ lực lượng dân quân tấn công đại sứ quán Mỹ ở Baghdad, Mỹ đã hạ sát chỉ huy quân sự nổi tiếng nhất của Iran, tướng Soleimani, vào ngày 3/1, dẫn đến cuộc tấn công của Iran vào căn cứ ở Iraq nơi lính Mỹ đồn trú, vào kéo theo đó là vụ bắn nhầm máy bay của Ukraine.
Hôm 12/1, một số tên lửa đã được bắn vào căn cứ không quân Balad. Các quan chức an ninh cho biết đây là cuộc tấn công thứ hai vào căn cứ quân sự Iraq chứa quân đội Mỹ. Một quan chức Bộ Nội vụ cho biết sáu binh sĩ Iraq bị thương. Không rõ quân đội từ liên minh do Mỹ lãnh đạo có còn ở đó hay không.
“Đau buồn hơn bất cứ ai khác”
Chỉ huy lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran nói rằng ông ước mình đã ở trên máy bay bị bắn nhầm để không phải hổ thẹn với đất nước.
“Tôi chưa bao giờ cảm thấy xấu hổ đến thế trong đời, chưa bao giờ, chưa bao giờ”, Thiếu tướng Hossein Salami nói trong bài phát biểu trên truyền hình hôm 12/1.
“Chúng tôi buồn hơn bất cứ ai khác vì đây là trách nhiệm của chúng tôi. Chúng tôi không bao giờ nghĩ rằng chúng tôi sẽ làm hại người dân của chúng tôi”, ông nói.
Các bình luận của tướng Salami dường như nhằm xoa dịu sự tức giận đối với các nhà lãnh đạo của đất nước. Ông cũng cho biết nước này đã cảnh giác cao độ kể từ khi ông Trump đe dọa tấn công 52 mục tiêu bên trong Iran.
Tướng Salami cho biết người điều khiển tên lửa đã nhầm máy bay là tên lửa hành trình khi cảnh giác “ở cấp độ cao nhất”. Ông nói thêm rằng nhà điều hành đã mất liên lạc với trung tâm điều hành an ninh trước cuộc tấn công và quyết định khai hỏa.
 |
| Một buổi cầu nguyện dưới ánh nến cho các nạn nhân của vụ tai nạn máy bay Ukraine tại cổng trường Đại học Amri Kabir ở Tehran. Ảnh: AP. |
Đại sứ Anh tại Iran, Rob Macaire, đã bị giam giữ một thời gian ngắn trong các cuộc biểu tình ngày 11/1. Ông Macaire phủ nhận tham gia các cuộc biểu tình bên ngoài Đại học Công nghệ Amirkabir ở Tehran.
“Ông ấy không bị giam giữ mà bị bắt như người nước ngoài vô danh trong cuộc tụ tập bất hợp pháp”, Thứ trưởng Ngoại giao Iran Abbas Araghchi viết trên Twitter.
“Khi cảnh sát thông báo cho tôi một người đàn ông bị bắt giữ tự xưng là đại sứ Anh, tôi đã nói ‘Không thể nào!’ Chỉ sau cuộc nói chuyện điện thoại của tôi với ông ấy, tôi mới bất ngờ nhận ra đúng là vậy. 15 phút sau, ông ấy được thả ra”, ông Araghchi thuật lại.
Bộ trưởng Ngoại giao Anh Dominic Raab đã lên án mạnh mẽ Iran vì vụ bắt giữ, gọi đây là hành vi vi phạm trắng trợn luật pháp quốc tế.
Quan hệ với châu Âu rạn nứt
Vụ bắt giữ ông Macaire và sự trì hoãn của Iran khi thừa nhận bắn rơi máy bay đang đe dọa mối quan hệ của Iran với các đối tác châu Âu, những nước mà Tehran dựa vào để tránh sự cô lập quốc tế và giữ cho thỏa thuận hạt nhân năm 2015 còn giá trị sau khi Mỹ rút khỏi vào năm 2018.
Sự giận dữ ở Iran trái ngược với màn phô diễn khổng lồ của tình đoàn kết dân tộc trước đó, khi hàng trăm nghìn người Iran trên khắp đất nước cùng nhau tham dự đám tang của tướng Soleimani trong nhiều ngày.
 |
| Hossein Salami, phó chỉ huy Vệ binh Cách mạng Iran, cho biết người điều khiển tên lửa đã nhầm máy bay là tên lửa hành trình trong lúc đề cao cảnh giác. Ảnh: Reuters. |
Các quan chức Ukraine cho biết Iran chỉ thừa nhận sau khi các nhà điều tra Ukraine tìm thấy bằng chứng cho thấy cuộc tấn công tên lửa gây ra vụ tai nạn. Họ nói rằng các bằng chứng đã buộc Tehran phải thừa nhận vô tình bắn hạ máy bay phản lực.
Một nhóm gồm 45 chuyên gia từ Ukraine đã đến hiện trường chưa đầy 24 giờ sau vụ tai nạn và bắt đầu gửi báo cáo theo giờ cho Kyiv. Đến cuối ngày 10/1, dựa trên bằng chứng từ nhóm nghiên cứu và thông tin được Mỹ và các quốc gia phương Tây chia sẻ, Ukraine đã kết luận rằng lý do xác đáng nhất của vụ tai nạn là tấn công bằng tên lửa.
Tổng thống Volodymyr Zelensky của Ukraine cho biết Kyiv kiên quyết đòi lời xin lỗi chính thức của Iran và mong đợi Tehran sẽ trừng phạt những người có trách nhiệm.
Ukraine đã yêu cầu Tehran bồi thường cho vụ tai nạn. Kyiv cho biết họ đang điều phối các bước tiếp theo trong quy trình pháp lý với Canada, Mỹ và Thụy Điển, tất cả đều có công dân trên máy bay.
