Ngày 3/6, người chiến thắng giải Booker Quốc tế 2021 sẽ được công bố. Trong số hơn 125 tác phẩm hư cấu hay nhất từ khắp nơi trên thế giới đã được chuyển ngữ sang tiếng Anh, 6 tác phẩm cuối cùng lọt vào vòng chung khảo năm nay sẽ được xem xét với giải thưởng 50.000 bảng Anh chia đều cho tác giả và dịch giả xuất sắc nhất.
Chủ tịch hội đồng giám khảo, nhà văn, nhà nghiên cứu văn hóa Lucy Hughes-Hallett, chia sẻ rằng danh sách rút gọn năm nay đã xóa nhòa rất nhiều định nghĩa về mặt thể loại. Ở đây, tiêu chí của giải thưởng không chỉ thuần túy là tiểu thuyết, mà còn có tác phẩm hư cấu.
 |
| Tác phẩm The Employees (từ trái sang phải: Tác giả Olga Ravn và dịch giả Martin Aitken). Ảnh: Thuận Phát. |
The employees (tạm dịch: Người hiển hiện)
Được cấu trúc bằng chuỗi những lời kể của các nhân viên phi hành đoàn trên con tàu Six-Thousand chuẩn bị tạm ngừng mãi mãi, Olga Ravn, trong cuốn sách này, đã đưa ra hai lực lượng đối kháng: Những con người thật và các "non-human" - một dạng tạo tác nhân dáng con người nhưng cốt lõi vẫn là robot với các cập nhật máy móc thường xuyên.
Là bản cáo trạng phơi bày thời đại máy móc của sự đồng hóa, bên cạnh đó là những suy tư về mặt năng suất của đời sống tư bản hiện đại, The employees là cuộc giải phẫu tận cùng và sâu sắc bản chất con người hiện nay, trong vẻ ngang tàng, lạnh tanh và đầy sức mạnh của một tiểu thuyết sắp đặt dystopia.
 |
| Tác phẩm The Dangers of Smoking in Bed (từ trái qua phải: Tác giả Mariana Enríquez và dịch giả Megan McDowell). Ảnh: Thuận Phát. |
The Dangers of Smoking in Bed (tạm dịch: Sự hiểm nguy của lời mời gọi)
Đây là một trong những tác phẩm đặc biệt nhất của mùa giải năm nay. Tập truyện kinh dị và đầy ấn tượng của Mariana Enríquez một lần nữa khắc họa đời sống xã hội Argentina đầy biến động trong sự biến chất của đời sống hiện đại, trong không gian đậm màu hiện thực kỳ ảo đặc trưng của xứ Latin.
Mariana Enríquez thêm một lần nữa đẩy hiện thực đi đến tận cùng bằng chất kinh dị có màu gothic với lớp nghĩa ẩn sâu sau mỗi câu chuyện.
Từ việc trả đũa của lòng tị hiềm đến trò phù thủy của thời đại mới; từ những đứa trẻ không được yêu thương cho đến quá khích làn sóng thần tượng…, The Dangers of Smoking in Bed là một định hình mới của con người trong đời sống hiện nay, đầy yếu thế và thật vô tri như loài bướm đêm không biết điểm dừng.
 |
| Tác phẩm The War of Poor (từ trái qua phải: Tác giả Éric Vuillard và dịch giả Mark Polizzotti). Ảnh: Thuận Phát. |
The war of Poor (tạm dịch: Chiến trận của sự nghèo đói)
Tác phẩm xoay quanh Thomas Müntzer, một nhà thuyết giáo và cải cách cấp tiến người Đức thế kỷ 15.
Cuốn sách nổi bật của Éric Vuillard là bản tóm lược đầy ngắn gọn (khoảng 60 trang) về khởi nghĩa nông dân trong lòng bất công của xã hội phi lý và còn nhiều hạn chế của giáo hội đương thời.
Tương tự nguồn gốc của các cuộc "Thập tự chinh" sau này, cuốn sách đầy năng lượng và nhiều xung động này của Vuillard là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất liệu tiểu sử, yếu tố lịch sử trong cách gắn kết uyển chuyển của hình thức hư cấu.
 |
| Tiểu thuyết At Night All Blood is Black (từ trái qua phải: Tác giả David Diop và dịch giả Anna Moschovakis). Ảnh: Thuận Phát. |
At Night All Blood is Black (tạm dịch: Đêm đen máu)
Một tiểu thuyết có phần thân quen khi xoay quanh cuộc đời của một người lính Senegal phục vụ trong quân đội Pháp thời kỳ Đệ nhất Thế chiến, thế nhưng những gì mà David Diop mang lại thật sự bất ngờ.
Anh đã tạo ra một mặt gương soi giữa chiến tranh và bản lai diện mục của một con người tham gia thời chiến; để trong ngôi kể thứ nhất xuyên suốt toàn bộ câu chuyện; những ngờ nghệch, thơ ngây, dồn nén, căm ghét, thù hằn được khắc họa trong chính giọng kể thủ thỉ tâm tình.
Đến cuối cuốn sách, "Con quỷ ăn tên" vẫn luôn chực chờ khi một cá thể không có vết thương hẳn nhiên không thể là người. Và đấu tranh không là phản trắc, nó chỉ đơn thuần làm con người ta “đời” hơn mà thôi.
 |
| Tác phẩm When We Cease to Understand the World (từ trái qua phải: Tác giả Benjamín Labatut và dịch giả Adrian Nathan West). Ảnh: Thuận Phát. |
When we cease to understand the world (tạm dịch: Rồi đến lúc hiểu thấu thế giới).
Cuốn sách là sự kết hợp giữa các khía cạnh lịch sử, hồi ký, tiểu luận và các yếu tố giả tưởng.
Thông qua cuốn sách đầy ấn tượng này, nhà văn người Chile Benjamín Labatut vạch rõ lằn ranh tưởng chừng mong manh giữa những tiến bộ - hủy diệt, thiên tài - điên rồ, thực tế - hư cấu… qua những gương mặt các nhà khoa học hàng đầu thế giới.
Từ Fritz Haber - người làm nên cuộc cách mạng phân bón đến sau này nghiên cứu ra Zyklon B dùng trong diệt chủng Holocaust - cho đến nhà toán học lỗi lạc Alexander Grothendieck. Alan Turing với việc tự sát vẫn chưa xác quyết bằng chất cyanua cho đến trận chiến quan trọng về sự tồn tại của yếu tố sóng trong cơ học lượng tử.
Cuốn sách lạ lẫm này đặt ra những lằn ranh mong manh nhưng đầy nguy hiểm.
 |
| Tác phẩm In Memory of Memory (từ trái qua phải: Tác giả Maria Stepanova và dịch giả Sasha Dugdale). Ảnh: Thuận Phát. |
In Memory of Memory (tạm dịch: Trong ký ức của hồi ức)
Với một tác phẩm đậm tính hồi ký như In Memory of Memory, Maria Stepanova đã dẹp bỏ hết những điều cần kíp nhằm xây dựng nên sự “khớp nối hoàn hảo” của một cuốn sách vốn lâu nay cần nhiều bất ngờ.
Thừa nhận cái bất xác tín trong ký ức và điều không may của một đời sống thiếu sự đặc biệt, nối gót Marcel Proust, Susan Sontag hay W.G. Sebald trong cơn quay quắt của những truy nguyên về lại quá khứ, tác phẩm văn xuôi đặc biệt này là một hành trình tìm về thời gian từ thời Nga Hoàng đến cuộc vay hãm Leningrad.
Sau chiến thắng của nhà văn - nhà thơ người Hà Lan Marieke Lucas Rijneveld với cuốn tiểu thuyết đầu tay đầy tăm tối và dị thường của mình vào năm 2020, có thể thấy, Hội đồng giám khảo giải Booker năm nay đã quyết định tiến hành một thể nghiệm mới trong việc phân định thể loại của danh sách đề cử.
Với việc “xóa nhòa ranh giới của các tiểu thuyết” để mang đến “tác phẩm hư cấu dạng dài hoặc tuyển tập truyện ngắn xuất sắc”, làn sóng mới lạ cùng những trải nghiệm độc đáo đã có cơ hội xuất hiện và cho thấy tính đa dạng từ trong chất liệu, độ dày, chủ đề, đến những gương mặt tác giả lần đầu xuất hiện.
Chủ nhân giải thưởng vẫn là ẩn số. Thế nhưng, với 6 cuốn nằm trong danh sách rút gọn mùa giải năm nay, người đọc cũng có một định nghĩa mới về những tác phẩm hư cấu, khi không đơn giản chỉ là tiểu thuyết dùng trí tưởng tượng. Đó còn là sự kết hợp, đường biên mờ giữa các thể loại trong việc ứng dụng chất liệu khác nhau.
