Khi vòi rồng xuất hiện liên tục tại bang Ohio khuya 27/5, Rich Schlarman vẫn khá dửng dưng trước tin nhắn báo động. Phải chờ đến cảnh báo lần hai, anh mới chịu dẫn người mẹ 83 tuổi xuống tầng hầm.
"Cả hai vừa bước được bốn bậc thang thì tôi nghe một tiếng nổ lớn. Nếu chỉ bước chậm hơn một chút, có lẽ chúng tôi đã không qua khỏi đêm đó", anh kể lại vào sáng hôm sau.
Rich Schlarman sống tại Celina, thị trấn với gần 10.000 dân cách thành phố Dayton gần 95 km về phía tây nam. Khu vực lân cận Dayton được các cơ quan đối phó thiên tai mô tả là điểm nóng thiệt hại do lốc xoáy liên hoàn vào khuya 27/5 ở cả hai bang Indiana và Ohio.
 |
| Một gia đình ở Dayton, Ohio, thu dọn đồ đạc còn lại bên trong căn nhà bị hư hại nặng nề sau khi vòi rồng quét ngang thành phố đêm 27/5. Ảnh: New York Times. |
Lốc xoáy không ngớt từ tháng 4 đến nay
Nhà của Schlarman hư hại nghiêm trọng. Dưới sức mạnh của vòi rồng, những bức tường bị bẻ cong, mái nhà biến mất, cửa nhà nghiêng ngả. Đó cũng là tình cảnh chung của nhiều công trình ở miền Trung nước Mỹ, từ dãy Rocky đến phía nam Ngũ Đại Hồ, khi hiện tượng khí hậu cực đoan quét ngang hàng loạt bang trong những tuần qua.
Giới chức các địa phương xác nhận ít nhất bảy trường hợp thiệt mạng và hàng chục người khác bị thương do vòi rồng vào tuần trước. Trong báo cáo sơ bộ, các cơ quan dự báo khí hậu của chính quyền liên bang ghi nhận gần 500 vòi rồng xuất hiện trong vòng 30 ngày qua.
"Mẹ thiên nhiên" tiếp tục cơn cuồng nộ vào đêm 28/5. Các trận bão lớn lại quét qua nhiều thành phố và thị trấn trên khắp vùng Trung Tây của nước Mỹ. Cây cối bật gốc, trụ điện gãy đổ, nhà cửa tan hoang trở thành cảnh tượng chung ở thành phố Lawrence và cộng đồng Linwood, nằm ở phía tây nam thủ phủ bang Kansas.
Vòi rồng liên tục xuất hiện, để lại dấu vết tàn phá kéo dài từ khu vực phía đông bang Kansas đến tận Missouri. Trong khi đó, tại Bờ Đông, nhiều khu vực ở bắc New Jersey và đảo Staten của New York cũng cảnh báo người dân cẩn thận trước nguy cơ xuất hiện lốc xoáy và dông tố kèm sấm sét.
 |
| Hàng loạt vòi rồng xuất hiện bất ngờ tại hai bang Indiana và Ohio trong khuya 27/5. Ảnh: Mapbox. |
"Lốc xoáy xuất hiện liên tiếp từ giữa tháng 4 đến nay", nhà khí tượng học Patrick Marsh, làm việc tại Trung tâm Dự báo Bão thuộc Cơ quan Thời tiết Quốc gia, cho biết. "Điều khiến chúng tôi choáng váng chính là giai đoạn hơn 10 ngày qua. Tình hình đã bỏ xa ngưỡng bình thường".
Ông Marsh cho biết ngày 28/5 là ngày thứ 12 ngày liên tiếp cơ quan này ghi nhận ít nhất tám vòi rồng xuất hiện. Tình trạng này đang kéo dài chưa từng có tiền lệ. Các cơn bão được tiếp năng lượng từ hai nguồn: vùng áp suất cao hút khí nóng, ẩm từ Vịnh Mexico vào đất liền và đến miền Trung nước Mỹ, sau đó cộng hưởng với những luồng gió mạnh từ dãy Rocky.
"Chúng ta đang gặp phải hiện tượng chưa từng thấy trước đây. Thông thường, sau những đợt bão dài ngày như vậy sẽ có một khoảng nghỉ từ một đến hai ngày. Điều đó không diễn ra trong đợt này", Patrick Marsh cho biết.
Biến đổi khí hậu
Theo các chuyên gia dự báo thời tiết, tần suất xuất hiện dày đặc của vòi rồng và dông tố sẽ được duy trì đến tận cuối tuần. Mối liên hệ giữa thiên tai và biến đổi khí hậu được đề cập ngày một nhiều.
 |
| Người đàn ông coi những gì còn sót lại sau khi vòi rồng tàn phá nhà anh ta hôm 28/5 ở Lawrence, Kansas. Ảnh: Topeka Capital-Journal. |
Tuy nhiên, giới khoa học chưa thể kết luận liệu có phải tình trạng nóng lên toàn cầu đang khiến vòi rồng xuất hiện dày đặc và có sức tàn phá lớn hơn trước. Họ gặp hạn chế về dữ liệu, đặc biệt là thống kê nhiệt độ của thế kỷ trước, để đưa ra so sánh chính xác.
Chuyên gia bão Kerry A. Emanuel, nhà khoa học khí tượng tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT), cho biết mối liên kết giữa lốc xoáy và biến đổi khí hậu vẫn chưa đủ sức thuyết phục bằng những gì các nhà nghiên cứu đã chứng minh được với bão nhiệt đới.
Ông cho biết lĩnh vực nghiên cứu lốc xoáy và biến đổi khí hậu phức tạp hơn nhiều. Hiện có rất ít bài viết nghiên cứu về mối liên hệ này vì "việc tìm ra dấu hiệu lốc xoáy chỉ thông qua dữ liệu gần như là bất khả thi". Dữ liệu được thu thập qua công nghệ radar hiện nay chỉ thống kê đến năm 1990, ít hơn kho dữ liệu về bão nhiệt đới.
Tuy nhiên, các nhà khoa học cũng nhận thấy rõ vòi rồng đang tập trung ngày một nhiều trong khoảng thời gian ngắn hơn.
 |
| Một căn nhà ở ngoại ô Lawrence, bang Kansas, bị phá tung mái sau khi lốc xoáy quét ngang. Ảnh: AP. |
Chính quyền bang Ohio ngày 28/5 ráo riết điều động nhân sự phản ứng khẩn cấp để thẩm định thiệt hại và hỗ trợ người dân sau một đêm dông tố kinh hoàng. Báo cáo sơ bộ cho thấy ít nhất 10 vòi rồng quét qua 6 hạt của Ohio.
Khu vực bị ảnh hưởng nghiêm trọng nhất là thành phố Dayton và những vùng lân cận. Hệ thống cấp nước địa phương rơi vào tình trạng báo động. Giới chức thành phố khuyến nghị người dân đun nước khi sử dụng. Mạng điện thoại chập chờn. Đường xá tắc nghẽn. Hàng chục nghìn người chịu cảnh mất điện.
Nhiều hộ dân được di tản đến các tòa nhà cộng đồng trưng dụng làm nơi trú ẩn. Ở nhiều nơi, nhân viên cứu hộ phải gõ cửa từng nhà để kiểm tra xem có nạn nhân nào chưa được phát hiện. Đội tìm kiếm và cứu hộ tinh nhuệ của Ohio được điều động đến hạt Montgomery.
Mike Robbins, lãnh đạo cơ quan ứng phó khẩn cấp tại hạt Mercer, cho biết một cụ ông 81 tuổi sống ở Celina đã thiệt mạng sau khi vòi rồng "ném" một chiếc xe hơi vào căn nhà của ông đêm trước. Thị trấn có bảy người bị thương, trong đó có ba trường hợp chịu tổn thương nghiêm trọng.
Ít nhất 40 căn nhà bị phá hủy hoặc hư hại nặng nề sau đợt bão. Vòi rồng quét qua Celina được Cơ quan Thời tiết Quốc gia xếp vào cấp EF3 với sức gió hơn 218 km/h.
Cảnh báo kịp thời
Dù vòi rồng liên tiếp xuất hiện và tàn phá nhiều công trình ở miền Trung nước Mỹ, những thiệt hại về con người vẫn được hạn chế đáng kể nhờ vào hệ thống cảnh báo hiệu quả. Không ít trường hợp tương tự Rich Schlarman, kịp thời tìm nơi trú ẩn chỉ tích tắc trước khi tai họa ập đến nhà.
Căn nhà của Tammy King, 51 tuổi, tại thành phố Dayton bị phá hủy sau đêm bão tố 27/5. Phòng khách gần như không còn. Sắt thép bị bẻ cong quấn quanh cây ngoài sân tạo một cảnh tượng kỳ dị. Nhưng điều quan trọng là Tammy cùng gia đình vẫn an toàn.
"Chúng tôi nhận được hai lần cảnh báo trên điện thoại. Sau lần cảnh báo thứ hai, tôi lập tức chạy xuống tầng hầm. Tôi đứng dưới đấy mà vẫn nghe rõ tiếng gió rít. Nó giống như một đoàn tàu chở hàng chạy qua và kéo còi. Nếu xuống hầm trễ hơn một chút, có lẽ chúng tôi đã bị cuốn đi mất. Những cảnh báo trên điện thoại đã cứu mạng chúng tôi", cô nói.
 |
| Nhiều hộ gia đình tại Dayton, thuộc hạt Montgomery, bang Ohio, đang sống trong cảnh thiếu điện và nước sạch. Ảnh: New York Times. |
Cũng có những người làm ngơ trước tin nhắn cảnh báo. Họ chỉ chấp nhận tìm chỗ trú ẩn khi gió lớn bắt đầu ập đến khu nhà.
"Lúc đó tôi đang xem thời sự và nghĩ rằng vòi rồng chắc sẽ chừa mình ra, cho đến khi nghe thấy tiếng gió lớn. Lúc đó thì cửa sau nhà bắt đầu đập ầm ầm rồi. Giờ đây tôi vẫn còn sốc về đêm qua", Eddie Whitehead chia sẻ. Ông đang chờ nhân viên bảo hiểm. Nhà ông may mắn vẫn còn đứng vững trong khi hai căn nhà liền bên đã tan nát.
Những tin nhắn cảnh báo, yêu cầu người dân chạy nhanh tìm nơi trú ẩn suốt nhiều tuần qua được các cơ quan phản ứng khẩn cấp khắp nước Mỹ gửi đi thường xuyên.
Từ đầu năm đến nay, ít nhất 38 người đã thiệt mạng vì vòi rồng. Con số này dù cao nhất từ năm 2014 đến nay, vẫn phần nào khả quan nếu xét đến mật độ vòi rồng xuất hiện nhiều kỷ lục. Phần lớn danh sách này được ghi nhận trong lần vòi rồng quét vào Beauregard, bang Alabama, với 23 người thiệt mạng.
Theo nhiều chuyên gia khí tượng học, hiện tượng thời tiết cực đoan xảy ra bất ngờ sau nhiều năm vòi rồng ít xuất hiện. Lần gần nhất hiện tượng vòi rồng gây hậu quả nghiêm trọng là mùa bão năm 2011 với hàng trăm người thiệt mạng.
"Chúng ta đã có được vài năm yên ả. Khi một lần nữa phải đối mặt với hiện tượng thời tiết được xem là bình thường, dù hiện nay có phần nghiêm trọng hơn một chút, chúng ta vẫn cảm thấy tình hình tồi tệ hơn dự kiến vì đã quen với những năm gần đây", Patrick Marsh nhận định.
