18 nhà ngoại giao kể chuyện 'đi sứ'

Giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, ngoại giao là một "binh chủng" quan trọng, góp phần chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam. Giai đoạn hội nhập, ngoại giao góp phần đưa Việt Nam từ một đất nước không có tên trên bản đồ thế giới, trở thành quốc gia có uy tín quốc tế ngày càng cao.

"Ngoại giao là công việc nhạy cảm nhưng thú vị, khó khăn mà vinh quang" - đại sứ Ngô Quang Xuân đã đúc kết như vậy trong buổi ra mắt cuốn sách Chuyện "đi sứ" thời hội nhập - Kể tiếp hồi ức của các Đại sứ, diễn ra tại Học viện Ngoại giao ngày 15/12. Cuốn sách có 18 đại sứ góp bút, được ông Ngô Quang Xuân chủ biên, Nhà xuất bản Công Thương xuất bản.

Tại buổi ra mắt sách, nhiều đại sứ đã chia sẻ kỹ hơn câu chuyện nghề của mình.

Sự kiện ra mắt sách Chuyện "đi sứ" thời hội nhập - Kể tiếp hồi ức của các Đại sứ. Từ trái qua phải: Đại sứ Ngô Quang Xuân, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ, Giám đốc Học viện Ngoại giao - TS Nguyễn Hùng Sơn. Ảnh: Thúy Hạnh.

Tinh thần "ngoại giao cây tre"

Đại sứ Trần Trọng Toàn - từng là Đại sứ Việt Nam tại Hàn Quốc, nhiệm kỷ 2010-2013 - chia sẻ về khó khăn khi phải cân bằng ngoại giao trong mối quan hệ Việt Nam với Hàn Quốc và Triều Tiên, và cách ông chuẩn bị cho tình huống xấu nhất là chiến tranh.

Năm 2010, quan hệ Hàn Quốc - Triều Tiên liên tục căng thẳng, có những lúc bên bờ vực chiến tranh.

Việt Nam vốn có quan hệ hữu nghị truyền thống với Triều Tiên, đồng thời lại có quan hệ đối tác hợp tác chiến lược với Hàn Quốc. Thách thức cho ông Trần Trọng Toàn khi đó là làm sao vừa bảo vệ lập trường của Việt Nam, vừa không làm mất lòng Triều Tiên hay Hàn Quốc, cùng lúc có cách bảo vệ an toàn cho hơn 120.000 người Việt Nam tại Hàn Quốc trong trường hợp chiến tranh nổ ra.

Đại sứ Trần Trọng Toàn chia sẻ về khó khăn khi phải cân bằng ngoại giao trong mối quan hệ với các nước. Ảnh: Thúy Hạnh.

Ông đã vận dụng linh hoạt tinh thần "ngoại giao cây tre": xử lý vấn đề đúng nguyên tắc nhưng mềm dẻo, linh hoạt. Cụ thể, trong các vấn đề tranh chấp giữa Hàn Quốc - Triều Tiên, khi được hỏi về thái độ của Việt Nam, ông đã thể hiện lập trường rằng: Việt Nam ủng hộ sự nghiệp hòa bình, thống nhất hai miền Triều Tiên; phản đối việc sử dụng các loại vũ khí hủy diệt hàng loạt, đặc biệt vũ khí hạt nhân; ủng hộ giải quyết mọi tranh chấp hai miền Triều Tiên thông qua các giải pháp hòa bình; ủng hộ mọi cố gắng đối thoại, hợp tác nhằm tăng cường hiểu biết, tin cậy giữa hai miền.

Lập trường trên của ông được hoan nghênh bởi dư luận, học giả Hàn Quốc, cũng như không gây phản ứng nào bất lợi từ phía Triều Tiên trong quan hệ với Việt Nam.

Tuy nhiên, cộng đồng Việt trong nước và tại Hàn Quốc vẫn rất lo lắng nguy cơ chiến tranh. Đại sứ quán Việt Nam liên tục nhận cuộc gọi từ người dân Việt tại Hàn Quốc, nhân dân trong nước, Chính phủ Việt Nam.

Để giải quyết những lo lắng cao độ này, Đại sứ quán trực tiếp gặp cộng đồng người Việt để giải thích tình hình, động viên cộng đồng. Đại sứ quán cũng giữ liên lạc với các cơ quan để nắm tình hình, tính phương án di tản cho người dân, đề nghị báo chí đưa tin khách quan, tránh gây hoang mang dư luận. Ông Trần Trọng Toàn cũng đề nghị Việt Nam vẫn tiếp tục đưa lao động sang Hàn Quốc theo kế hoạch.

Bằng sự mềm mỏng và linh hoạt, Đại sứ quán Việt Nam đã giúp bà con yên tâm, giảm hoảng loạn không cần thiết. Ông Trần Trọng Toàn đã hành động theo phương châm "dĩ bất biến, ứng vạn biến".

Chiến thuật ngoại giao "đánh nhanh thắng nhanh"

Bên cạnh các câu chuyện của Đại sứ quán, chuyện đàm phán gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) của Đại sứ Ngô Quang Xuân cũng để lại nhiều ấn tượng.

Thách thức của đàm phán gia nhập WTO là cuộc đàm phán "có đi mà không có lại", nghĩa là Việt Nam xin gia nhập, chỉ có thể đàm phán về cam kết, ưu đãi thuế quan, mở cửa thị trường mà không thể đòi hỏi gì ngược lại. Bởi vậy, nhiệm vụ của đoàn là phải hạn chế tối đa mức độ các ưu đãi này gây bất lợi với kinh tế nước nhà.

Đại sứ Ngô Quang Xuân - chủ biên cuốn sách Chuyện "đi sứ" thời hội nhập - Kể tiếp hồi ức của các Đại sứ. Ảnh: Đoàn Thanh niên Học viện Ngoại giao.

Ông Ngô Quang Xuân chia sẻ có các phiên đàm phán đa phương - đoàn Việt Nam một bên, bên kia là cả cộng đồng 149 thành viên WTO - đoàn Việt Nam phải trả lời hơn 4.000 câu hỏi trong suốt quá trình đàm phán. Hơn 200 cuộc đàm phán song phương với 28 thành viên WTO, khi họ đưa ra tới 10.600 dòng thuế trên mọi lĩnh vực.

Đại sứ đã chia sẻ chiến lược "đàm phán cuốn chiếu", thay vì tập trung các đối tác lớn. Ông Ngô Quang Xuân nhận định cần chiến thuật "đánh nhanh thắng nhanh", đối tác nào có khả năng thì tranh thủ kết thúc sớm để gây thanh thế, tạo sức ép các đối tác tiếp theo.

Quá trình đàm phán có rất nhiều khó khăn khó có thể kể hết. Nhiều khi phải "mặc cả" để tuân thủ nguyên tắc "tối huệ quốc", nhiều khi gặp những "nhóm lợi ích" lệ thuộc nhau, khi nền kinh tế "đầu đàn" chưa "bật đèn xanh" thì các nền kinh tế khác cũng theo đó chần chừ, những "vạch đỏ" trên bàn đàm phán...

Đàm phán với Mỹ phiên cuối cùng là căng thẳng nhất. Sau 4 ngày 3 đêm, hai bên mới đi tới thống nhất. Mỹ là đối tác cuối cùng của quá trình 11 năm Việt Nam đàm phán vào WTO.

Cuốn sách Chuyện "đi sứ" thời hội nhập - Kể tiếp hồi ức của các đại sứ. Ảnh: Báo Thế Giới & Việt Nam.

Cuốn sách Chuyện "đi sứ" thời hội nhập - Kể tiếp hồi ức của các đại sứ còn nhiều câu chuyện thú vị, ly kỳ khác. Từ việc mời cơm ngoại giao, tới việc xử lý các tình huống trong các cuộc trao đổi, những vấn đề tế nhị về chính trị, chuyện thời Covid-19, xử lý khủng hoảng,... đều được các đại sứ kể lại và đúc kết bài học.

Chia sẻ với Tri thức - Znews, ông Ngô Quang Xuân - chủ biên cuốn sách - cho biết động lực chính thực hiện cuốn sách là truyền bá tri thức tới lớp trẻ. Theo đó, các câu chuyện không chỉ kể lại, mà nhằm thuật lại tình huống và giải pháp xử lý. Đây chính là bài học kinh nghiệm, là các "case study".

Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ ​​​​​​khẳng định bộ sách có vai trò quan trọng, thúc đẩy quá trình xây dựng và xuất bản các tài liệu về ngành Ngoại giao. Thứ trưởng Bộ Ngoại giao bày tỏ sự trân trọng với những nỗ lực, đóng góp của nhóm tác giả vào việc xây dựng kho tri thức lĩnh vực đối ngoại, đánh giá đây là tư liệu quý để các thế hệ học hỏi, kế thừa.