Với người Italy, đối phó với virus corona giống như một trò đánh bạc

Với cặp kính đang bị mờ do đeo khẩu trang, ông Riccardo Rosso, một nhà sử học về toán, viết nguệch ngoạc trên bảng đen những kết quả có thể xảy ra trong trò chơi xúc xắc để mô tả khả năng nhiễm virus corona.

"Về mặt khái niệm thì nó giống nhau, vẫn là xác suất", ông Rosso nói nhưng lưu ý rằng hiện có rất nhiều biến số chưa được giải đáp trong hệ thống chăm sóc sức khoẻ.

Vì vậy, việc giao tiếp giữa người với người - vốn làm tăng nguy cơ tiếp xúc với virus - có thể coi là canh bạc có độ rủi ro cao.

Thị trấn Pavia ở phía nam Milan là quê hương của nhà toán học Gerolamo Cardano, cha đẻ của lý thuyết xác suất. Ảnh: New York Times.

Không có con số, mọi thứ chỉ là giả thuyết

"Xác suất xảy ra việc này có thể được giảm đi, rõ ràng nhất là bằng việc hạn chế giao tiếp xã hội", ông Rosso nhận xét.

Đó chính xác là cách tiếp cận của cả nước Italy vào lúc này. Đầu tiên là phong toả 11 thị trấn, rồi đến một vùng rộng lớn nơi 16 triệu dân sinh sống, và cuối cùng là trên quy mô quốc gia - khi chính quyền yêu cầu tất cả cơ sở cung cấp dịch vụ đóng cửa, ngoại trừ hiệu thuốc và siêu thị.

Đất nước hình chiếc ủng đang cố gắng để làm giảm nguy cơ đại dịch này sẽ lây lan mạnh thêm, khi Italy đang là nơi bị ảnh hưởng nặng nề nhất ở châu Âu.

Nhưng sự thận trọng luôn được đón nhận cùng với sự hoảng loạn, hoang tưởng và sợ hãi. "Xác suất nhiễm virus của mình là bao nhiêu?" - đó là câu hỏi trong tâm trí hầu hết mọi người lúc này.

Tại Italy, không nơi nào phù hợp hơn để thảo luận vấn đề này ngoài Pavia, thị trấn với 75.000 dân ở phía nam Milan - khu vực được coi là tâm dịch của đất nước. Pavia được mệnh danh là Las Vegas của Italy vì sự phổ biến của những máy đánh bạc và máy chơi lô tô tại đây.

Hơn thế nữa, Pavia cũng nổi tiếng vì là quê hương của Gerolamo Cardano, một nhà toán học và bác sĩ nổi danh trong thế kỷ 16. Cha ông là phụ tá của Leonardo da Vinci, những anh chị em của ông đều thiệt mạng vì bệnh dịch hạch, và sự đen đủi khi đánh bạc đã tạo nguồn cảm hứng cho Cardano để ông tạo ra công trình nghiên cứu về việc liệu có thể dự đoán hoặc tính toán tạo ra số phận hay không.

Công trình đột phá này khiến ông được coi như cha đẻ của lý thuyết xác suất, điều mà thế giới hiện đại không mấy nhớ đến cho tới khi một điều gì đó ngẫu nhiên và khủng khiếp - một đại dịch chẳng hạn - lôi kéo sự chú ý của mọi người đến ngành toán học này.

Trong phòng chăm sóc đặc biệt của bệnh viện Pavia, các bác sĩ đang điều trị cho một người được gọi là "Bệnh nhân số 1" - một người đàn ông 38 tuổi, nhân viên tập đoàn Unilever, trước đó khoẻ mạnh và yêu thích chạy bộ - được cho là đã giúp virus lây lan khắp vùng Lombardy của Italy.

Các bác sĩ ở đây đang cố gắng để tính toán xác suất lây nhiễm, đổ bệnh và tử vong. Tiến sĩ Raffaele Bruno, Giám đốc đơn vị phụ trách các bệnh truyền nhiễm tại bệnh viện, cho biết ông và các cộng sự đang hoàn thành tập dữ liệu về bệnh nhân để giúp các đồng nghiệp quốc tế hiểu rõ hơn về những gì họ đang phải đối mặt.

Nghiên cứu của nhà toán học Cardano đã góp phần tạo dựng niềm tin cho rằng chúng ta có thể phỏng đoán kết quả tốt hơn trong một trò chơi dựa trên các quy tắc và thông số cố định, vì vậy rủi ro có thể được đánh giá một cách chính xác hơn.

Bệnh viện San Matteo ở Pavia, nơi các bác sĩ đang vật lộn với tình trạng quá tải trong các phòng chăm sóc đặc biệt. Ảnh: New York Times.

Suy nghĩ đó đã hình thành nên nhiều điều trong thế giới hiện đại. Khái niệm thao túng các rủi ro là điều phổ biến trong việc tạo nên các chính sách về sức khoẻ cộng đồng, từ việc đeo dây an toàn, đội mũ bảo hiểm cho đến cấm hút thuốc.

Nhưng đối với virus corona thì trò chơi trở nên khó hơn rất nhiều. Những hành động nhỏ, bình thường hay thậm chí vô cùng nhạt nhẽo, ví dụ như đi siêu thị hoặc đi uống với bạn bè, hay thậm chí là bấm thang máy ở nơi công cộng bất ngờ trở thành biến số mới không thể xác định.

Hệ thống y tế có thể sụp đổ

Bản chất có vẻ ngẫu nhiên của virus là đáng lo ngại, nhưng các thông số về độ rủi ro cũng thay đổi khi nó lây lan, không chỉ bằng việc lây nhiễm cho nhiều người hơn mà còn làm quá tải hệ thống y tế, khiến cho khả năng chẩn đoán và điều trị không còn chắc chắn. Sự thiếu hụt giường bệnh và thiết bị y tế sẽ xuất hiện.

"Bạn có thể tính toàn tỷ lệ khi bạn có các con số, nếu bạn không có các con số, thì mọi thứ đều chỉ là giả thuyết", ông Fausto Baldanti, nhà dịch tễ học tại bệnh viện Pavia, nhận định.

Ông Baldanti cho biết nỗ lực sớm của bệnh viện nhằm ngăn cách người nhiễm virus corona và các bệnh nhân khác đã làm giảm số người tử vong, và bệnh viện đã thực hiện điều mà ông gọi là "mở rộng quy mô lớn với đơn vị chăm sóc đặc biệt".

Ông cho rằng biện pháp phong toả mạnh mẽ với khu vực Lombardy đã làm giảm số ca nhiễm nguy kịch và tử vong. Mặc dù vậy, số ca nhiễm mới ở Italy vẫn tăng và đã vượt mốc 12.000 trường hợp trong tuần này.

Vì hệ thống y tế bị quá tải, việc chăm sóc sẽ không còn là một hằng số, theo ông Baldanti.

Ngày 11/3, ông Giorgio Gori, Thị trưởng thị trấn Bergamo, người đăng trên Twitter rằng các phòng chăm sóc đặc biệt đã trở nên quá tải tới mức nhiều bệnh nhân không thể được điều trị và phải chết. Ông cũng nói trong một cuộc phỏng vấn sau đó rằng các bác sĩ đã buộc phải bỏ lại những người có cơ hội sống sót thấp hơn.

Các quan chức bệnh viện ở thị trấn cho biết nó gần như đã sụp đổ khi các bệnh nhân nhiễm virus corona chiếm tới 60 trong tổng số 80 giường chăm sóc đặc biệt tại bệnh viện.

Các chuyên gia y tế cho rằng hệ thống chăm sóc sức khoẻ của Italy có thể sẽ sụp đổ nếu tốc độ lây nhiễm vẫn nhanh như hiện tại. Ảnh: AP.

Giảm thiểu rủi ro

Ông Nino Cartabellotta, nhà nghiên cứu y tế công cộng nổi tiếng ở Italy, cho biết hơn một nửa trong số 851 phòng chăm sóc đặc biệt tại vùng Lombardy đang tràn ngập các bệnh nhân nhiễm virus corona.

"Khi hệ thống hết chỗ, tỷ lệ tử vong tăng đột biến", ông Cartabellotta cho biết và nói thêm rằng nếu xu hướng này tiếp tục như hiện tại, hệ thống chăm sóc sức khoẻ ở phía bắc Italy - nơi mà tiêu chuẩn chăm sóc y tế cao hơn hoặc tương đương với phần lớn của châu Âu - sẽ sụp đổ.

"Vì vậy điều quan trọng là mọi người nên ở trong nhà", ông khuyến cáo.

Theo nhà sử học về toán Rosso, Cardano nhận ra rằng "không bao giờ có gì là chắc chắn cả, nhưng mọi người có thể đặt mình trong hoàn cảnh giảm thiểu được rủi ro".

Với virus corona, điều đó đồng nghĩa với "các biện pháp đề phòng theo hướng ngăn chặn" nguy cơ lây nhiễm.

"Cardano nói cuối cùng thì lợi thế lớn nhất mà bạn có trong đánh bạc là không chơi gì cả", Rosso nói, dù bản thân Cardano không thấy vui vẻ gì trong lựa chọn đó.

Trong nhiều tuần, người Italy cũng không vui vẻ gì khi lúc thì tuân thủ, lúc thì tức giận với các biện pháp phong tỏa mà họ bị áp đặt.

Gabriele Zanardi, nhà tâm lý học ở đại học Pavia, nói Cardano cho thấy việc diễn giải các con số cũng quan trọng như bản thân các con số.

Ông nói phản ứng ban đầu của chính phủ và các tin tức đã khiến hệ thống cảnh báo của mọi người dựng đứng lên, và các nỗ lực sau đó để trấn an tạo cảm giác an toàn hơn.

"Một hôm thì cảm giác như là đại dịch, hôm sau thì như cúm mùa", ông Zanardi nói. Một số người khác, có "tâm lý không sợ tổn thương", khiến họ nổi loạn với các biện pháp.

"Họ muốn kiểm soát những thứ không kiểm soát được", ông nói. "Nó giống như đánh bạc vậy".