 |
| Dân số ngày càng già của Trung Quốc gây căng thẳng cho hệ thống lương hưu của đất nước. Ảnh: Tân Hoa Xã. |
Cụ Gu Qunzhen, 69 tuổi, bắt đầu ngày mới bằng việc mặc cả với những người bán hàng trong khu chợ ngoại ô thành phố Thiên Tân, miền Bắc Trung Quốc, theo South China Morning Post.
Bà chi khoảng 10 Nhân dân tệ (1,57 USD) cho bắp cải, dưa chuột và đậu phụ, rồi về nhà chuẩn bị bữa ăn trong ngày cho mình và người chồng 75 tuổi.
Bà Gu thường xuyên đi lại dù mắt đã mờ vì bị đục thủy tinh thể. Tình trạng này vốn có thể dễ dàng điều trị bằng cách phẫu thuật nhưng bà quyết không làm, ít nhất là cho đến bây giờ.
“Không sao đâu. Tôi vẫn có thể nhìn thấy mọi thứ”, bà Gu, một cựu kế toán, nói. “Những người về hưu chúng tôi nên sống đạm bạc và cố gắng tránh chi trả cho y tế. Tôi đang tiết kiệm cho con cháu mình. Khi già đi, chúng có thể khó có một cuộc sống chất lượng”.
Điều này là do lương hưu của người Trung Quốc đang ngày càng ít đi.
Cuộc điều tra dân số mới nhất do Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc công bố vào tháng 5 đã xác nhận rằng nước này đang già đi nhanh chóng.
Ngày càng ít người đóng góp vào hệ thống lương hưu công cộng bắt buộc, và ngày càng có nhiều người cao tuổi cần được hỗ trợ. Người dân đang lo lắng về cuộc sống sau khi nghỉ hưu của các thế hệ sắp tới.
“Giấc mơ không thực tế”
Điều tra dân số cho thấy dân số trong độ tuổi lao động (15-59) của Trung Quốc còn khoảng 894 triệu người, giảm khoảng 5% so với mức cao nhất là 925 triệu người vào năm 2011.
Trong khi số lượng người lao động đóng góp vào quỹ hưu trí giảm, thì số người từ 65 tuổi trở lên tăng lên 191 triệu người vào năm 2020.
Điều đó có nghĩa vào năm 2020, khoảng 13,5% dân số sống dựa vào quỹ hưu trí. Con số này vào năm 2010 là 8,9%.
 |
| Tiền lương hưu mà người Trung Quốc được nhận ngày càng thấp đi. Ảnh: Getty. |
Trung Quốc đang phải đối mặt với một thách thức chưa từng có về nhân khẩu học. Đất nước đang già đi nhanh chóng, người từ 60 tuổi trở lên dự kiến sẽ chiếm 1/3 tổng dân số vào năm 2050.
Trong khi đó, quỹ hưu trí đô thị do nhà nước quản lý sẽ đạt đỉnh 6.990 tỷ Nhân dân tệ (1.090 tỷ USD) vào năm 2027, và có thể sẽ cạn kiệt vào năm 2035, theo Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc (CASS).
Tỷ lệ thay thế lương hưu của Trung Quốc, phản ánh mức trợ cấp hưu trí khi nghỉ hưu so với thu nhập khi làm việc, cũng giảm trong nhiều thập kỷ.
Lương hưu từng tương đương đến 87% mức lương trung bình của người lao động vào năm 1998. Trong những năm gần đây, tỷ lệ này giảm xuống còn khoảng 45%, theo một báo cáo của CASS được công bố vào năm ngoái.
Zhang Cheng, giám đốc marketing 45 tuổi tại một công ty Internet ở Bắc Kinh, cho biết ông rất sốc khi nhận ra rằng cuộc sống sau khi nghỉ hưu sẽ không như ông tưởng tượng.
“Cuộc điều tra dân số giống như một hồi chuông cảnh tỉnh. Tôi từng nghĩ mình sẽ có thể tiếp tục lối sống trung lưu sau khi nghỉ hưu, chẳng hạn như đi xem hát, cắm trại với bạn bè vào cuối tuần, lái xe vòng quanh Trung Quốc, và thỉnh thoảng đi du lịch nước ngoài với con cái. Tuy nhiên, bây giờ điều đó có vẻ là một giấc mơ không thực tế”, ông nói.
Ông Zhang là trụ cột duy nhất của gia đình, và ông chỉ có một nguồn thu nhập là tiền lương để nuôi vợ và con gái 8 tuổi. Ông nhận được 30.000 Nhân dân tệ (gần 4.700 USD) mỗi tháng.
Công ty của ông cũng không có chương trình niên kim (tích lũy tài chính thường niên để nhận lương hưu sau khi nghỉ). Điều này đồng nghĩa với việc ông chỉ nhận được lương hưu từ chương trình hưu trí của nhà nước.
Mức đó sẽ chỉ bằng chưa đầy một nửa tiền lương hiện tại.
 |
| Số người trên 60 tuổi ở Trung Quốc sẽ chiếm khoảng một phần ba dân số đất nước vào năm 2050. Ảnh: AFP. |
Không giống như Mỹ và Canada, chương trình niên kim tại Trung Quốc không phát triển mạnh. Hầu hết người nghỉ hưu chỉ dựa vào hệ thống lương hưu công.
Theo một nghiên cứu năm 2013 của Đại học Bắc Kinh, chỉ 3% trong số hơn 17.000 người tham gia khảo sát trên toàn quốc có lương hưu thương mại và 0,2% có lương hưu do chủ lao động tư nhân cấp.
Không còn lựa chọn
“Tệ hơn nữa, tôi sẽ phải làm việc cật lực hơn và lâu hơn trước khi được phép nghỉ hưu, vì tuổi nghỉ hưu bắt buộc sẽ tăng lên”, ông Zhang nói. “Có trời mới biết sự cạnh tranh trong ngành sẽ ghê gớm như thế nào, khi mà 35 tuổi đã được coi là già trong lĩnh vực Internet của Trung Quốc”.
Vào tháng 3, chính phủ cho biết họ sẽ “tăng dần độ tuổi nghỉ hưu hợp pháp” trong 5 năm tới, nhưng không đưa ra chi tiết về kế hoạch.
Người Trung Quốc, ở một số lĩnh vực lao động, có độ tuổi nghỉ hưu sớm nhất thế giới: 50 tuổi đối với lao động phổ thông nữ, 55 tuổi đối với lao động văn phòng nữ, và 60 tuổi cho hầu hết lao động nam.
Các cuộc thảo luận về việc tăng tuổi nghỉ hưu đã diễn ra trong nhiều năm, nhưng vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ công chúng.
Các chủ đề liên quan đến nghỉ hưu đã trở thành xu hướng trong nhiều ngày nay trên mạng xã hội Trung Quốc, sau khi thông báo chính thức về việc nâng tuổi nghỉ hưu được đưa ra vào tháng 3.
 |
| Điều tra dân số Trung Quốc năm 2020 ghi nhận mức tăng dân số chậm nhất trong nhiều thập kỷ. Ảnh: South China Morning Post. |
Tại Trung Quốc đại lục, vào năm 2000, tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động so với dân số già (65 tuổi trở lên) là 10:1. Tỷ lệ này đã giảm xuống chỉ còn 5:1 vào năm 2020.
Thậm chí, theo một dự báo của Liên Hợp Quốc, tỷ lệ này sẽ giảm xuống còn 4:1 vào năm 2030 và 2:1 vào năm 2050.
Theo Larry Hu, nhà kinh tế về Trung Quốc tại Macquarie Group, chính phủ không có lựa chọn nào khác ngoài việc tăng độ tuổi nghỉ hưu theo thời gian.
"Già trước khi giàu”
“Tỷ lệ dân số già ở Trung Quốc ngang bằng với tỷ lệ của Nhật Bản năm 1992 và của Hàn Quốc năm 2015. Và tỷ lệ này sẽ tăng lên trong những năm tới. Một thực tế đáng buồn hơn là Trung Quốc đang già đi trước khi giàu lên”, ông Hu nói.
Cả Nhật Bản và Hàn Quốc đều bắt đầu già đi nhanh chóng trong khi trung bình mỗi người dân giàu hơn gấp 3 lần.
Năm ngoái, thu nhập khả dụng bình quân đầu người hàng năm của các hộ gia đình thành thị ở Trung Quốc là 43.834 Nhân dân tệ (khoảng 6.848 USD), và 17.131 Nhân dân tệ (khoảng 2.676 USD) đối với các hộ gia đình nông thôn.
Trung Quốc đã đặt ra hệ thống lương hưu nông thôn vào năm 2008, theo đó nông dân đóng góp hàng năm ít nhất 100 Nhân dân tệ (15,6 USD) có thể nhận được số tiền tối thiểu hàng tháng là 55 Nhân dân tệ (8,6 USD) khi họ đủ 60 tuổi.
Trong khi đó, người về hưu thành thị nhận lương hưu trung bình hàng tháng là 2.362 Nhân dân tệ (368 USD) trên toàn quốc vào năm 2016, theo dữ liệu chính thức của quốc gia.
 |
| Chính phủ Trung Quốc có kế hoạch tăng dần độ tuổi nghỉ hưu. Ảnh: Getty. |
Zeng Wenjing, 65 tuổi, nhận lương hưu 60 Nhân dân tệ/tháng từ một ngôi làng ở tỉnh Tứ Xuyên, tây nam Trung Quốc. Bà hiện sống với con trai và cháu gái ở Bắc Kinh, và cho biết bà đã phải tiết kiệm cả đời.
“Những người nông dân chúng tôi bị gạt ra khỏi mạng lưới phúc lợi xã hội và phải sống dựa vào đất đai và con cái khi về già. Bây giờ chúng tôi nhận tiền từ hệ thống hưu trí nông thôn. Hệ thống này tốt hơn trước đây, nhưng không đủ để chúng tôi có thể chi tiêu một cách không tằn tiện”, bà Zeng nói.
Bà cho biết đã không mua bất kỳ bộ quần áo mới nào cho bản thân trong 10 năm qua, và trò giải trí duy nhất của bà là khiêu vũ ở các quảng trường công cộng vì nó miễn phí.
Bà nói: “Tôi luôn nói với con trai mình phải tiết kiệm và tiết kiệm từng xu để chuẩn bị cho lúc nghỉ hưu, vì khi đó thu nhập có thể sẽ thấp hơn đáng kể”.
Cai Fang, phó chủ tịch của CASS và là nhà kinh tế nhân khẩu học hàng đầu ở Trung Quốc, cho biết Trung Quốc đã đạt đến “bước ngoặt Lewis” - nghĩa là suy giảm dân số trong độ tuổi lao động, vào năm 2010.
"Dân số Trung Quốc có thể đạt đỉnh trước năm 2025. Bước ngoặt mới có thể khiến tăng trưởng lao dốc và dẫn đến cung không đủ cầu. Nó sẽ tạo ra tác động bất lợi cho việc thúc đẩy tiêu dùng của chúng ta”, ông nói trong một sự kiện do tạp chí Caijing tổ chức vào tháng trước.
