Cách đây không lâu, chân dung vua Quang Trung là vấn đề nóng gây tranh luận từ giới học thuật, nghiên cứu lịch sử tới nhiều độc giả.
Nhà nghiên cứu Trần Quang Đức - người đưa ra bức ảnh chụp tranh vẽ chân dung vua Quang Trung, cùng nhà nghiên cứu Nguyễn Duy Chính - người khẳng định bức ảnh Trần Quang Đức cung cấp là một trong ba bức tranh vẽ vua Quang Trung do họa sĩ nhà Thanh vẽ, đã nhận phản ứng dữ dội từ cộng đồng.
 |
| Bức ảnh chụp tranh vẽ với chú thích là vua Quang Trung gây bão tranh luận, thậm chí có người nghi ngờ đó là bức ảnh cắt ghép. |
Nhiều người phản bác, khẳng định tranh vẽ người gầy gò, ốm yếu đó chắc chắn không phải chân dung vua Quang Trung, bởi thứ nhất, nó khác xa với hình dung về một Quang Trung cao lớn, oai hùng. Thêm nữa, nhiều nguồn sử sách cho rằng vua Quang Trung không sang dự lễ mừng thọ Càn Long; mà cử một nhân vật "đóng thế" đi thay. Bởi vậy, dù bức ảnh công bố có đúng là tranh vẽ vua nước Nam Quang Bình đi nữa, thì đó cũng không phải là chân dung thật của Quang Trung.
Ngay giữa tâm bão dư luận, nhà nghiên cứu Trần Quang Đức đã lên tiếng giải thích, bức ảnh anh đưa lên vốn được một người bạn từ Trung Quốc gửi cho. Bức ảnh ấy được người bạn chụp từ cuốn catalogue của nhà đấu giá Sotheby, in hình những hiện vật được đấu giá vào năm 1981.
Tuy nhiên, vẫn có những nghi ngờ quanh lời giải thích này. Không chỉ có ý kiến phản bác, hai nhà nghiên cứu nhận nhiều lời chỉ trích. Thậm chí, một nhà nghiên cứu khác còn đưa ra nghi vấn, phải chăng bức ảnh mà Trần Quang Đức công bố là một bức ảnh chỉnh sửa bằng phần mềm photoshop, cắt ghép, không phải ảnh chụp trung thực.
Sau một thời gian giữ im lặng, mới đây nhà nghiên cứu Trần Quang Đức đã đưa ra tài liệu gốc của bức ảnh mà anh đưa lên Facebook. Anh công bố đã tìm được vựng tập đấu giá của nhà Sotheby's phát hành năm 1981.
 |
| Tập catalogue phát hành năm 1981 của nhà Sotheby's có bức tranh vẽ "vua Quang Trung". |
Theo tập Catalogue of Chinese Decorative Arts do Sotheby's phát hành, tại trang 76 có in bức ảnh chụp bức tranh, với lời giới thiệu: "Bức tranh chân dung bằng màu nước trên lụa vẽ vua An Nam mới lên ngôi, Nguyễn Quang Bình, đội mũ, mặc áo bào đỏ, với những con rồng vàng, cùng dòng niên đại 1790 (kích thước tranh 99cm x 56cm)".
Trần Quang Đức cung cấp thêm thông tin, trong cuốn Tử Quang Các thanh điểm họa tượng sách, cho biết vào năm Hàm Phong thứ tư (năm 1854), Tử Quang Các trong cung nhà Thanh vẫn lưu giữ 2 trục tranh chân dung An Nam quốc vương Nguyễn Quang Bình. Nhà nghiên cứu đoán rằng, việc bức tranh thất lạc, bị đưa ra ngoài có lẽ là sau khi liên quân tám nước chiếm Bắc Kinh vào năm 1901. Bởi khi đó, Bộ Tư Lệnh của liên quân tám nước được đặt tại Tử Quang Các, cũng chính là khu vực Trung Nam Hải, xung quanh có rất nhiều người phương Tây.
Vào thời Thanh, Tử Quang Các là nơi treo giữ các bức chân dung được coi là công thần của nhà Thanh, gồm 280 bức. Các bức họa này đều được vẽ theo trục dọc, gồm phía trên là lời đề tán, phía dưới là tranh chân dung. Hiện tại, những bức còn lại có thể biết đến chưa đủ 30 bức, hầu hết nằm trong các bộ sưu tập cá nhân, bảo tàng trong và ngoài Trung Quốc. Nhiều bức trong số đó cũng đã được Sotheby's phát mãi rải rác trong nhiều năm.
 |
| Trang 76 của tập catalogue có ảnh chụp tranh vẽ chân dung "Quang Trung", chứng minh bức ảnh mà Trần Quang Đức cung cấp không phải là ảnh cắt ghép, chỉnh sửa. |
Cuộc tranh luận về chân dung vua Quang Trung bắt nguồn từ việc nhà nghiên cứu Trần Quang Đức công bố một bức ảnh, chụp bức tranh từng lưu tại Bảo tàng Cố Cung Bắc Kinh. Bức tranh có ghi An Nam quốc vương Nguyễn Quang Bình (tên của vua Quang Trung khi ở bên nhà Thanh). Ngay tại thời điểm công bố bức tranh trên trang Facebook cá nhân, nhà nghiên cứu đã nhận định: "Lai lịch tường tận của bức tranh cần đợi những khảo cứu chuyên sâu hơn. Ít nhất cho tới thời điểm hiện tại, bức tranh này vẫn tiệm cận với 'sử thực' hơn cả".
Nhà nghiên cứu Nguyễn Duy Chính từ tư liệu đó, đã khảo cứu thêm các chi tiết trong tranh như chi tiết trang phục đặc trưng của vua quan thời đó, đọc dấu triện trên tranh, đọc bài thơ ngự bút của vua Càn Long viết trên tranh, và đoán định bức tranh Trần Quang Đức công bố là ảnh chụp một trong ba bức tranh chân dung Quang Trung do vua Càn Long chỉ thị họa sĩ Trung Quốc vẽ trong thời điểm vua Quang Trung sang chúc thọ bát tuần vua Càn Long. Tác giả ba bức tranh này là họa sĩ Mậu Bính Thái và họa sĩ phụ tá là Y Lan Thái. Các khảo cứu trên đã được Nguyễn Duy Chính công bố.
