TP.HCM nói không với dự án BT trên đất vàng

Tại Hội nghị trao đổi về cơ chế thực hiện các dự án theo hình thức đối tác công tư (hợp đồng BT) do UBND TP.HCM tổ chức ngày 7/11, Sở Kế hoạch – Đầu tư TP.HCM (KH-ĐT), cho biết thông qua hình thức BT trong giai đoạn 2015 - 2017, thành phố đã huy động được 20.338 tỷ đồng từ khu vực tư nhân, để đầu tư phát triển hạ tầng, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội trong điều kiện ngân sách còn hạn chế.

Qua triển khai, thành phố đã hoàn thành những dự án như: cầu Phú Mỹ 2; cầu Sài Gòn 2; mở rộng xa lộ Hà Nội, đường Phạm Văn Đồng, nhà máy xử lý nước thải Tham Lương-Bến Cát… góp phần thực hiện 7 chương trình đột phá của thành phố.

Phú Mỹ Hưng, Thủ Thiêm, những dự án BT cần đánh giá lại

Cũng theo Sở KH-ĐT, dù có nhiều hiệu quả, các dự án theo hình thức PPP, BT… vẫn chưa khai thác hết tiềm năng của thành phố. Có rất nhiều nhà đầu tư muốn khai thác hình thức BT nhưng quỹ đất và ngân sách hạn chế. Khó khăn trong đền bù giải tỏa cũng gây ức chế cho doanh nghiệp khi dự án kéo dài, chậm trễ.

Khai thác giá trị từ đất vẫn là phương án tối ưu cho hợp đòng BT. Ảnh: Lê Quân

Tiến sĩ Huỳnh Thế Du, Giám đốc Chương trình MPP – Đại học Fulbright Việt Nam, cho rằng TP.HCM có thuận lợi trong đầu tư theo phương thức BT. Bởi tính khả thi của các dự án rất cao vì tác động kinh tế xã hội, nhu cầu sử dụng lớn.

Bên cạnh đó, địa phương cũng quy tụ được nhiều nhà đầu tư có tiềm lực nhất nước. Tuy nhiên, vẫn có nhiều rủi ro là khả thi về tài chính không cao, trong khi đó nguồn lực địa phương có hạn nên không hỗ trợ được quá trình phát triển dự án.

“Mô hình BT thì hoàn toàn dựa vào phương thức đổi đất lấy hạ tầng, mà thực chất là 'hàng đổi hàng' vốn dĩ rất cực đoan và nhiều rắc rối. Nếu phương thức này cứ tiến hành như hiện nay thì chủ đầu tư có 2 lần lợi thế. Vừa tính được dự toán của công trình và vừa định giá được thông qua chỉ định thầu”, Tiến sĩ Du nhấn mạnh.

Rủi ro đầu tiên là chủ đầu tư dựa quá nhiều vào nợ vay của ngân hàng thương mại, rủi ro khi sử dụng đòn bẩy tài chính cao, rủi ro lãi suất khi tình hình biến động.

Ngoài ra, việc soạn thảo hợp đồng PPP rất phức tạp, nếu không cẩn thận sẽ gây ra rủi ro cho Nhà nước. Các nghĩa vụ thực hiện cam kết trong hợp đồng nếu có trục trặc xảy ra thì bất lợi thường nghiêng về phía Nhà nước.

Ông Du dẫn chứng trong vòng 30 năm qua phương thức đối tác công tư này ở TP.HCM đang gặp rất nhiều trục trặc và chưa gặt hái được thành công. Ngay cả dự án khu đô thị phía Nam thành phố (Phú Mỹ Hưng) được xem là dự án thành công nhất, với số vốn ngân sách thu được hơn 1 tỷ USD, nhưng vẫn cần đánh giá lại. Bởi trên thực tế thành phố chỉ thành công ở khoảng 400 ha so với diện tích 2.600 ha.

Tiếp theo là Khu đô thị Thủ Thiêm, từ khi hình thành dự án đến nay chưa có công trình nào được gọi là trọng điểm hay vì mục tiêu phát triển. Năm 2009, TP.HCM đã quyết định bỏ ra hơn 20.000 tỷ để đền bù trực tiếp, nếu tính lãi suất cho khoản này theo chi phí sử dụng vốn thì nó tương đương với chi phí bỏ ra, mà việc khai thác vẫn chưa đâu vào đâu.

“Đó là câu chuyện đặt ra để chúng ta xem lại cách làm trong thời gian tới phù hợp với tiềm năng. Hiện tại, trong điều kiện của TP.HCM, khai thác giá trị từ đất vẫn là phương án tối ưu, quan trọng nhất để tạo nguồn lực cho phát triển”, ông Du nói.

Việc cần làm là thành phố nên hạn chế hợp tác đầu tư theo kiểu “hàng đổi hàng”, mà đẩy mạnh đổi tiền mặt lấy hạ tầng.

Tiền mặt huy động từ việc bán đấu giá quyền sử dụng đất, thành lập quỹ đầu tư, hoặc phát hành trái phiếu công trình. Như vậy, giá trị từ đất mới được phát huy tối đa.

Đất vàng phải đấu giá, nói không với BT

Theo kế hoạch, từ năm 2016 - 2020, thành phố có nhu cầu đầu tư lớn với tổng vốn khoảng 850 nghìn tỷ đồng, trong đó khả năng ngân sách chỉ đáp ứng được 20%. Để huy động nguồn lực xã hội hóa như hình thức BT, theo Chủ tịch UBND TP.HCM Nguyễn Thành Phong, phải tính toán hết sức cẩn thận, chặt chẽ để sử dụng hiệu quả tài nguyên đất đai.

Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội BĐS TP.HCM, cho rằng xã hội hóa phát triển hệ thống hạ tầng theo hình thức PPP, BT, BOT… huy động được nguồn vốn lớn, đóng góp vào phát triển thành phố cũng như cả nước.

Bên cạnh mặt tích cực, việc chỉ định nhà đầu tư cho các khu đất vàng… mà nguồn vốn nhà đầu tư chỉ chiếm 10%, còn 90% toàn vốn vay đã ảnh hưởng đến vốn đầu tư. Trong khi Nhà nước lại thiếu cơ chế kiểm soát, tạo điều kiện cho nhà đầu tư hưởng lợi hai lần.

KĐT Thủ Thiêm vẫn chưa cho thấy thành công qua hợp đồng BT. Ảnh: Lê Quân.

“Dự toán công trình, các khu đất đối ứng cũng do nhà đầu tư đề xuất… như vậy họ đạt được lợi ích hai lần. Để cho nhà thầu, nhà đầu tư chủ động cả 2 giai đoạn, Nhà nước chỉ giám sát là chính Nhà nước, xã hội chịu thiệt. Nguồn vốn đối ứng là tài sản công, không đấu thầu mà chỉ định thầu khi đối ứng là thất thoát tài sản công”, ông Châu bức xúc.

Ông Châu kiến nghị phải đấu giá công khai, minh bạch với các hình thức PPP, BT, kể cả các khu đất vàng đối ứng cũng phải đấu giá, hạn chế tối đa việc chỉ định thầu.

Phản hồi về vấn đề này, Chủ tịch Nguyễn Thành Phong cũng nói rằng có những mảnh đất đẹp, rất nhiều nhà đầu tư quan tâm. Nếu không quản lý khéo dễ rơi vào tình trạng tiêu cực, chủ trương của thành phố là phải đấu giá, không BT đổi những mảnh đất này được.

 “Tôi có trao đổi anh Lê Hoàng Châu, thực tế có những mảnh đất vùng lõi đẹp, đất vàng… rất nhiều nhà đầu tư muốn BT. Nhưng tôi, với tư cách trưởng ban đề nghị phải đấu giá, không BT.

Có thể nhiều nhà đầu tư buồn, nhưng cơ chế phải rõ ràng. Suy cho cùng, đất đai rất quan trọng, vì bản chất nó là ngân sách. Khi triển khai BT phải tính toán có hiệu quả”, ông Phong khẳng định.

Cần minh bạch hóa quá trình phát triển dự án theo hình thức BT. Ảnh: Lê Quân.

Kết luận hội thảo, ông Phong chốt lại 5 nhân tố chính làm cơ sở để thành phố quản lý hiệu quả trong đầu tư BT. Một là cơ quan chức năng phải xây dựng khung pháp lý minh bạch, làm bộ khung cho dự án BT hiệu quả, phân chia và cả hạn chế rủi ro.

Thứ 2 là lựa chọn các đối tác phù hợp. Nhân tố thứ 3 là nhận dạng và phân bổ rủi ro, giải quyết hài hòa lợi ích nhà nước - doanh nghiệp.

Thứ 4 là tính minh bạch,tránh trường hợp lợi ích nhóm, tận dụng sự quen biết. Thứ 5 là công tác quản lý BT, xác định đúng trách nhiệm để xử lý.