Sau khi vài trăm người chết vì những cuộc tấn công bằng khí độc ở phía đông ngoại ô thành phố Damacus, Syria vào ngày 21/8, đoàn thanh sát vũ khí hóa học của Liên Hợp Quốc đã điều tra vụ việc để tìm đáp án cho câu hỏi: Hành động sử dụng vũ khí hóa học thực sự diễn ra hay không? Nếu câu trả lời là "đúng", họ sẽ phải tìm đáp án cho một câu hỏi khác: Ai là thủ phạm của vụ tấn công?
 |
| Các thanh sát viên Liên Hợp Quốc thăm nạn nhân của vụ tấn công bằng khí độc trong một bệnh viện ở ngoại ô thành phố Damascus hôm 26/8. Ảnh: YouTube. |
Những công việc tại hiện trường
Rất có thể đoàn thanh sát vũ khí Liên Hợp Quốc sẽ xem xét nhiều khu vực hiện trường, phỏng vấn các nạn nhân còn sống, người dân và nhân viên y tế. Họ cũng sẽ thu thập các mẫu và đưa chúng về phòng thí nghiệm, National Geographic nhận định.
Những hóa chất độc phân hủy rất nhanh và phát tán vào môi trường. Nhưng các nhà điều tra có thể phát hiện tàn dư của chúng. Đó là những sản phẩm phân hủy trong máu và nước tiểu của người, xác động vật, đất. Tìm kiếm những sản phẩm phân hủy của khí độc là cách gần như duy nhất để chứng minh rằng ai đó đã sử dụng vũ khí hóa học.
Một số chuyên gia nói trong mọi trường hợp, họ có thể phát hiện sự hiện diện của sarin – chất độc mà phe đối lập cho rằng quân đội Syria đã sử dụng – sau 6 ngày, mặc dù nó là chất không màu, không mùi và bốc hơi rất nhanh.
Juan Pascal Zanders, người sáng lập trang the-trench.org (cung cấp thông tin về giải trừ vũ khí hóa học và sinh học) tuyên bố rằng, mặc dù dấu vết của chất độc sarin biến mất chỉ vài giờ sau khi phát tán trong không khí, con người vẫn có thể phát hiện sản phẩm phụ của nó.
“Người ta có thể phát hiện sản phẩm hóa học phụ, đặc biệt là trong các mẫu máu, trong những phòng thí nghiệm hiện đại nhất thế giới, kể cả khi chúng đã tồn tại vài ngày hoặc vài tuần”, Zanders khẳng định với kênh truyền hình Al Jazeera.
Quá trình điều tra một vụ tấn công bằng khí độc có thể kéo dài trong một khoảng thời gian dài (có thể lên tới vài tuần). Trong một số trường hợp, chuyên gia không phát hiện hóa chất trong máu của nạn nhân (trường hợp đó xảy ra trong vụ tấn công bằng khí độc ở ga tàu điện ngầm tại thành phố Tokyo), nhưng trong một số trường hợp họ sẽ tìm thấy hóa chất. Trong y khoa, người ta không làm việc theo khuôn mẫu hay công thức cố định. Vì thế nhóm thanh sát Liên Hợp Quốc sẽ phải lấy rất nhiều mẫu để có thể tìm ra manh mối, và họ còn phải làm rất nhiều việc.
Tổ chức Cấm Vũ khí hóa học (OPCW) phân tích các mẫu mà đoàn thanh sát viên cung cấp. Liên Hợp Quốc giám sát toàn bộ quá trình phân tích, BBC cho biết.
Cả Liên Hợp Quốc lẫn OPCW đều sẽ không bình luận về chi tiết của cuộc điều tra tại Syria. Nhưng tiến sĩ Ralf Trapp, một chuyên gia về vũ khí hóa học từng làm việc cho OPCW, đã dự đoán về quy trình và thời gian biểu của quá trình phân tích mẫu mà đoàn thanh sát Liên Hợp Quốc thu thập.
Theo Trapp, rất có thể đoàn thanh sát đã đem các mẫu tới phòng thí nghiệm trung tâm của OPCW hôm 31/8. Sau đó người ta sẽ đưa chúng tới một số phòng thí nghiệm khác trên khắp thế giới để phân tích. Kết quả phân tích sẽ trở thành dữ liệu của một bản báo cáo do OPCW soạn thảo và Liên Hợp Quốc công bố.
“Người ta sẽ cần tối thiểu 7 tới 10 ngày để hoàn thành báo cáo ấy”, Trapp nhận định.
Tìm chứng cứ khoa học
Để chứng minh hoặc bác bỏ việc quân đội Syria sử dụng khí độc, báo cáo phải cung cấp bằng chứng khoa học với độ tin cậy cao liên quan tới vụ tấn công ở phía đông ngoại ô Damascus. Nó cũng phải cung cấp thông tin về những thứ chứa chất hóa học (chẳng hạn như đầu đạn).
“Có thể báo cáo sẽ công bố mật độ của chất hóa học mà thủ phạm đã sử dụng và kết luận về việc chất độc được thiết kế để phục vụ mục đích quân sự hay không”, Trapp nhận xét.
Mục đích của báo cáo là giúp mọi người hiểu những diễn biến đã xảy ra, chứ không tìm thủ phạm. Tuy nhiên, Trapp cho rằng báo cáo sẽ đưa ra manh mối về kẻ gây ra vụ tấn công. Nó phải giúp giới chuyên môn hiểu nguyên nhân khiến nhiều nạn nhân của vụ tấn công không hề có triệu chứng về việc họ đã phơi nhiễm sarin (như đồng tử co hẹp, cơ thể run rẩy) trong những đoạn video xuất hiện trên mạng sau vụ tấn công hôm 21/8.
“Tôi tin chắc đó là một vụ tấn công bằng khí độc, nhưng tôi không chắc chắn 100% chất độc là sarin, hoặc sarin chất lượng thấp, một chất độc khác, hoặc hỗn hợp của những chất đó”, Trapp nói.
Tuần trước các thanh sát viên của OPCW và Liên Hợp Quốc đã thu thập mẫu đất, máu, nước tiểu và tóc của các nạn nhân (bao gồm cả tử thi) trong vụ tấn công bằng khí độc tại Syria. Họ cũng lấy hóa chất trong các mảnh đạn vỡ.
Nhiều người lo ngại dấu vết của chất độc sẽ biến mất trong hai ngày sau khi vụ tấn công xảy ra, trong khi chính phủ Syria lại không cho phép đoàn thanh sát tới hiện trường ngay lập tức. Tuy nhiên, Trapp khẳng định dấu vết của hóa chất sẽ tồn tại trong nhiều tuần.
Kiểm tra và đối chiếu kết quả
Đoàn thanh sát Liên Hợp Quốc đánh dấu, chụp ảnh và chở mẫu tới phòng thí nghiệm trung tâm của OPCW trong những thùng kín. Quy trình phân tích sẽ bao gồm vô số lần kiểm tra và kiểm tra chéo để đảm bảo rằng không ai có thể tác động vào các mẫu nhằm làm sai lệch kết quả.
Người ta sẽ đưa mỗi mẫu tới ba phòng thí nghiệm khác nhau để kiểm tra. OPCW phải kiểm tra những phòng thí nghiệm này để đảm bảo rằng các chuyên gia ở đó có thể phân tích mẫu một cách bài bản và chính xác. Quá trình phân tích của mỗi phòng thí nghiệm sẽ diễn ra độc lập.
Với mỗi mẫu từ hiện trường, các phòng thí nghiệm sẽ nhận hai phiên bản từ OPCW. Một phiên bản chứa chất độc hoặc sản phẩm phân hủy của nó, còn một phiên bản chỉ chứa hóa chất không độc. OPCW không nói với phòng thí nghiệm phiên bản nào chứa chất độc để bảo đảm rằng các phòng thí nghiệm sẽ thực hiện quy trình phân tích đúng theo quy trình tiêu chuẩn.
Ngoài ra, mỗi phòng thí nghiệm còn phải kiểm tra một mẫu hai lần bằng hai phương pháp hoàn toàn khác nhau. Sau đó họ phải tự chế tạo hóa chất mà máy móc của họ phát hiện và tiếp tục phân tích lần thứ ba để xem kết quả giống hệt hai lần trước hay không.
Các nhà khoa học cần nhiều ngày để hoàn thành toàn bộ quy trình phân tích phức tạp. Sau đó trưởng nhóm thanh sát sẽ viết một báo cáo để gửi về OPCW. Các chuyên gia của OPCW sẽ kết hợp nội dung báo cáo với nội dung của các cuộc phỏng vấn, đánh giá y tế do đoàn thanh sát vũ khí hóa học tiến hành tại hiện trường.
