*Lưu ý: Bài viết tiết lộ nội dung bộ phim Parasite - Ký sinh trùng.
Nếu chỉ đơn thuần dựa vào chất hài đen pha chút giật gân của Parasite, khó ai có thể nghĩ rằng tác phẩm điện ảnh mới nhất của đạo diễn Bong Joon-ho lại chứa đựng những hàm ý về nền chính trị - xã hội Hàn Quốc.
Nhưng với bất cứ ai từng hâm mộ đạo diễn họ Bong, từng yêu thích những tác phẩm tưởng chừng thuần tuý hành động nhưng chứa đựng nhiều lớp lang ý nghĩa như Memories of Murder (2003), The Host (2006) hay Snowpiercer (2013), tất cả đều có thể đoán rằng Bong Joon-ho khó lòng bỏ lỡ cơ hội đưa ra lời chỉ trích ý nhị nhưng chua cay về thói xấu xã hội hay điểm đen của nền chính trị Hàn Quốc, thông qua Parasite.
Nếu Memories of Murder từng cay đắng chỉ trích sự tắc trách, vô dụng của giới chức Hàn Quốc trong buổi đầu thể chế dân chủ những năm 1980, The Host ngầm hướng sự chú ý của khán giả tới hậu quả tiêu cực đến từ các lực lượng quân sự Mỹ đã đóng quân ở Hàn Quốc trên nửa thế kỷ, thì chẳng có lẽ gì Parasite lại “nằm ngoài cuộc chơi”?
Thông điệp đằng sau những người sống dưới hầm
Bong Joon-ho là một trong những tên tuổi lớn nhất nằm trong “danh sách đen” của chính phủ Hàn Quốc dưới thời Tổng thống Park Geun-hye. Bị coi là nằm trong nhóm gần 10.000 nghệ sĩ và nhà văn có tư tưởng “tả khuynh” chống đối chính quyền bảo thủ cánh hữu của nữ tổng thống họ Park, suốt bốn năm, Bong Joon-ho gần như không nhận được bất cứ sự hỗ trợ tài chính nào từ nhà nước.
Bởi vậy mà ngay sau khi Park Geun-hye bị phế truất và bí mật về “danh sách đen” được phơi bày ra ánh sáng, công chúng đã hy vọng rằng Bong Joon-ho sẽ đem những ẩn ức của bản thân trong mấy năm bị đè nén về mặt tư tưởng vào tác phẩm mới.
Với “điều kiện” ấy, khán giả có thể tiếp cận Parasite như một câu chuyện phức tạp, chứa đầy chi tiết ẩn dụ và thông điệp về nền chính trị - xã hội Hàn Quốc. Một ví dụ nổi bật chính là sự tương phản giữa gia đình ông lái xe Kim Ki-taek (Song Kang-ho) với vợ chồng Moon-gwang (Lee Jung-eun) - Geun-se (Park Myung-hoon).
 |
| Gia đình Ki-taek có cơ hội đổi đời khi từng thành viên cứ thế tiến vào căn biệt thự nhà ông Park. Nhưng họ thực tế luôn mang trong mình nhiều ẩn ức. |
Gia đình nhà Ki-taek sau nhiều năm vất vả dưới căn nhà tầng bán hầm đã có cơ hội đổi đời nhờ “lòng tốt” và sự ngờ nghệch của ông Park (Lee Sun-kyun) và bà Yeon-kyo (Cho Yeo-jeong). Nhưng họ thực tế chưa bao giờ xoá được nỗi uất hận với những kẻ “ngồi mát ăn bát vàng”, chỉ biết khinh rẻ người nghèo.
Còn bà giúp việc Moon-gwang và đặc biệt là Geun-se, luôn nhớ “ơn mưa móc” từ vợ chồng nhà ông Park, bất chấp việc cả hai có cuộc sống còn nhiều phần vất vả hơn cả gia đình Ki-taek.
Hẳn không khán giả nào có thể quên hình ảnh Geun-se với những cái dập đầu không ngừng dưới hầm sâu để tạ cái ơn mà ông Park tình cờ “ban” cho mình: một chỗ trú ẩn ẩm thấp, chật hẹp, nhưng đủ kín đáo để tránh khỏi sự săn đuổi của bọn chủ nợ, những bữa ăn chưa bao giờ đều đặn, nhưng đủ để xoa dịu cơn đói do Moon-gwang trộm đi từ khẩu phần thừa mứa của bà Yeon-kyo và hai đứa con Da-hye (Jung Ji-so) - Da-song (Jung Hyun-joon).
Geun-se cứ thế trải qua những tháng ngày nhàm chán trong cô độc, nhưng lại rất đỗi yên bình. Bởi ngoại trừ Da-song, chẳng ai trong gia đình ông Park mảy may quan tâm tới việc họ đang là “ân nhân bất đắc dĩ” của ông chủ quán trốn nợ.
 |
| Ngược lại, bà quản gia Moon-gwang và người chồng sống bí mật dưới căn hầm ngôi nhà hiện đại luôn một lòng một dạ tôn thờ gia đình ông Park. |
Sự tương phản giữa Ki-taek và Geun-se cũng giống như sự đối nghịch vẫn còn tồn tại đến ngày nay giữa người ủng hộ cánh tả và người ủng hộ cánh hữu ở Hàn Quốc khi nhắc tới di sản của chính quyền độc tài Park Chung-hee.
Cha đẻ của người đã đưa Bong Joon-ho vào “danh sách đen” là nhân vật nắm vị trí lãnh đạo tối cao Hàn Quốc trong suốt 16 năm, từ 1963 tới 1979.
Hết sức độc đoán trong chính trị, sẵn sàng tống giam, tra tấn, thậm chí là thủ tiêu các nhà hoạt động cánh tả bị nghi ngờ “chống đối chính quyền”, nhưng Park Chung-hee cũng là cha đẻ của hàng loạt chính sách kinh tế giúp Hàn Quốc từ một quốc gia nghèo đói, gồm toàn lao động chân tay rẻ mạt phải lang bạt khắp trời Âu kiếm sống, trở thành cường quốc về công nghiệp, công nghệ.
Bởi thế, rất nhiều người dân Hàn Quốc - đặc biệt là người có tuổi hoặc mang xu hướng ủng hộ tư tưởng chính trị bảo thủ - vẫn luôn hết lòng biết ơn và ủng hộ Park Chung-hee, hoặc sau này bầu cho người con gái Park Geun-hye. Họ cho rằng cha con nhà Park đã đem lại cho mình cuộc sống ấm no, dù xã hội ngày một phân hóa giàu - nghèo.
Ở phía ngược lại, bất chấp nhiều thay đổi rõ rệt trong cuộc sống, những người thiên tả vẫn luôn nhớ đến việc phe bảo thủ của Park Chung-hee và Chun Doo-hwan đã tìm cách tước bỏ nhiều quyền con người cơ bản, như quyền tự do ngôn luận hay tự do biểu đạt.
Chính quyền ấy đã bịt miệng, tìm cách thủ tiêu nhiều lãnh tụ cánh tả của họ như Kim Dae-jung (người sau này trở thành Tổng thống Hàn Quốc). Dù hơn hai thập kỷ đã trôi qua kể từ ngày Hàn Quốc thoát khỏi chế độ độc tài quân sự, mâu thuẫn cánh tả - cánh hữu, ủng hộ - phản đối Park Chung-hee, vẫn còn hiện rõ trong nền chính trị - xã hội Hàn Quốc.
 |
| Người Hàn Quốc theo dõi bộ phim có thể còn liên tưởng được những xung đột chính trị dai dẳng kéo dài suốt nhiều năm, chứ không đơn thuần dừng lại ở xã hội giàu - nghèo cách biệt. |
Người nước ngoài nhìn cảnh Ki-taek và Geun-se giành giật miếng ăn, giành giật cuộc sống “mơ ước” trong toà biệt thự sang trọng, rộng lớn của ông Park có lẽ sẽ nghĩ đến ẩn dụ về sự đối lập giàu nghèo, hay vực xoáy không thể thoát ra của nghèo hèn.
Nhưng người Hàn Quốc khi theo dõi bộ phim có lẽ còn giật mình nghĩ tới nhiều cuộc biểu tình, đụng độ thường thấy giữa hai phe tả - hữu, hay hàng loạt hậu quả gây chấn động chính trường Hàn Quốc sau những tranh giành quyền lực, như việc Tổng thống cánh tả Roh Moo-hyun rốt cuộc bị o ép tới mức phải nhảy vực tự vẫn.
Tái hiện hình ảnh gia đình Park Chung-hee?
Kết thúc bộ phim, tuy “phe” Moon-gwang và Geun-se đều mất mạng, nhưng “phe” Ki-taek cũng phải quay về chuỗi ngày dài trong căn nhà hầm tăm tối, rồi lại tiếp tục mơ đến ngày có cơ hội sở hữu căn biệt thự nay đã vắng chủ của gia đình ông Park quá cố.
Chẳng biết đây có phải là lời ca thán của đạo diễn họ Bong với tình trạng xáo trộn nhiều nhưng chẳng mấy đổi thay của chính trường Hàn Quốc, bởi con cháu những gia đình quyền thế, tài phiệt (chaebol) như họ Lee của Samsung, họ Chung của Hyundai, vẫn cứ “ăn trên ngồi trốc”, mặc kệ người bình dân ủng hộ phe tả hay phe hữu, có đội mưa đội nắng biểu tình trước cửa Gwanghwamun ra sao.
Nhưng nếu đó đúng là thông điệp Bong Joon-ho muốn truyền tải qua Parasite, thì nó quả thực quá bi quan, nhất là trong bối cảnh nền chính trị Hàn Quốc đang chứng kiến nhiều hy vọng mới kể từ khi Park Geun-hye bị phế truất sau những cuộc tuần hành không có mấy bạo động của hàng triệu người dân Hàn Quốc.
Không chỉ nhắc nhở người xem Hàn Quốc tới nội tình đất nước, Parasite còn khiến không ít khán giả quê hương cảm thấy thú vị bởi hình ảnh gia đình ông Park trong phim có nhiều điểm trùng hợp đến kỳ lạ với gia đình của Tổng thống Park Chung-hee trong quá khứ.
 |
| Gia đình Park Chung-hee từng là hình mẫu đáng mơ ước của nhiều người dân Hàn Quốc trong thập niên 1960, 1970. Ảnh: History. |
Một người chồng giàu có, quyền lực, một người vợ hiền thảo, hết mực lo lắng cho chồng con, hai mặt con đủ cả trai gái, gia đình ông Park rõ ràng là hình mẫu lý tưởng cho bất cứ gia đình hiện đại nào của đất nước Hàn Quốc.
Trong những năm cuối thập niên 1960, đầu thập niên 1970, hình mẫu đó chính là gia đình Tổng thống Park Chung-hee, bà Yuk Young-soo, cùng hai người con gái Park Geun-hye, Park Geun-ryoung, và cậu con trai út Park Ji-man.
Bi kịch ập đến với gia đình ông Park đột ngột thế nào trong ngày sinh nhật của Da-song, thì gia đình Tổng thống Park Chung-hee cũng tan vỡ một cách đầy bàng hoàng như thế ngoài đời thực.
Năm 1974, Park Chung-hee bị một người thân Triều Tiên ám sát ngay trong ngày độc lập của Hàn Quốc, nhưng may mắn thoát chết. Song, chính bà Yuk lại bỏ mạng vì một viên đạn lạc của kẻ thủ ác.
Đến năm 1979, Tổng thống Park thêm một lần nữa bị ám sát bởi một viên chức cấp dưới thân tín, để lại ba chị em Geun-hye, Geun-ryoung và Ji-man giữa đất nước còn phải oằn mình thêm gần một thập niên nữa dưới chế độ quân sự.
Tuy Park Geun-hye sau này lại leo lên đỉnh cao quyền lực giống như cha mình, nhưng chính người bạn mà bà kết thân trong những ngày thiếu vắng sự quan tâm từ cha mẹ là Choi Soon-sil đã kéo nữ tổng thống xuống vực sâu của tù tội.
Còn tình cảm giữa bà Park với hai người em cũng nhanh chóng trở thành mối bất hoà kéo dài suốt nhiều năm trời, đặc biệt là với cậu em út Ji-man vốn rất thành đạt trong kinh doanh, nhưng lại gặp vô số rắc rối liên quan đến việc sử dụng chất gây nghiện.
Tất nhiên, những biện luận kể trên có thể chỉ là những suy đoán quá mức về cuộc đối đầu Ki-taek - Geun-se, về “lâu đài trên cát” của gia đình ông Park. Nhưng cũng như hình ảnh hòn đá lặp đi lặp lại trong phim, như cuộc gặp gỡ định mệnh ở đầu phim giữa Ki-woo (Choi Woo-shik) và Min-hyuk (Park Seo-joon), có rất nhiều điều Bong Joon-ho đã để dành cho khán giả khám phá, luận giải.
Lời giải dành cho những câu đố đến từ đạo diễn họ Bong có thể đúng, có thể sai. Nhưng Parasite chắc chắn là cơ hội rất tốt để người yêu phim ảnh hiểu rõ hơn về đất nước Hàn Quốc với lịch sử đầy thăng trầm và một nền văn hoá - xã hội rất đặc biệt.
